ریزش باران‌های سنگین و ذوب سریع
برف‌ها مهم‌ترین دلیل وقوع سیل است. سیل هنگامی اتفاق می‌افتد که کانال
رودخانه یا مسیر طبیعی جریان آب نتواند ظرفیت طغیان را تحمل کند. سیل یکی
از شایع‌ترین حوادث طبیعی در ایران و بسیاری از کشورهای جهان است عوامل
مؤثر در جاری شدن سیل عبارت‌اند از: باران‌های سنگین، ذوب سریع برف‌ها،
شیب‌های زیاد، تخریب سدها یا پر شدن آن‌ها و دخالت انسان در طبیعت از قبیل
نابودی جنگل‌ها و مراتع و...
تصویر ۱: معمولان ـ سیلاب بهار ۹۸
عوامل ایجادکننده سیل
عوامل مؤثر در جاری شدن سیل عبارت‌اند از: باران‌های سنگین، ذوب سریع برف‌ها، شیب‌های زیاد، تخریب سدها یا پر شدن آن‌ها و دخالت انسان در طبیعت از قبیل نابودی جنگل‌ها و مراتع و ...
سیلاب‌ها بر دو گونه‌اند: سیلاب‌های آرام که به‌تدریج طی روزها و هفته‌ها بر اثر بارندگی و افزایش حجم آب رودخانه و دریاچه‌ها ایجاد می‌شود و کمتر خسارت‌بارند، و سیلاب‌های ناگهانی که بر اثر افزایش حجم آب رودخانه‌ها و سدها جاری می‌شوند و معمولاً با خود مرگ و مصدومیت افراد و تخریب اماکن را به همراه می‌آورند (اردلان و دیگران، ۱۳۹۵).
جریان آب، برق و گاز را برای جلوگیری از آب‌گرفتگی، برق‌گرفتگی و انفجار قطع کنید کمترین تماس ممکن را با آب سیل و تمام چیزهایی که به آن آلوده شده‌اند، داشته باشید؛ زیرا این آب ممکن است با روغن، گازوئیل یا فاضلاب آلوده شده باشد یا احتمال دارد بر اثر تماس با خطوط نیروی برق زیرزمینی، جریان برق پیدا کرده باشد
تصویر ۲: آق‌قلا ـ سیلاب بهار ۹۸
اقدامات حفاظتی و مراقبتی قبل از وقوع سیل
• از تاریخچه وقوع سیل در منطقه زندگی خود و اینکه قبلاً در زمان وقوع چه مناطقی را در بر گرفته است، اطلاع حاصل کنید.
• منزل خود را در مقابل حوادث بیمه کنید تا از جبران خسارات احتمالی ناشی از آن‌ها مطمئن باشید.
• از ساخت‌وساز در حریم مسیل‌ها و رودخانه‌ها بپرهیزید.
• در صورت احتمال وقوع سیل، آبگرم‌کن یا وسایل برقی را در جایی بالاتر از سطح موجود قرار دهید.
• برای جلوگیری از برگشت آب سیل از طریق مجاری فاضلاب به داخل منزل، لازم است در محل زانویی توالت، «دریچه کنترل فاضلاب» نصب کنید.
• برای جلوگیری از ورود سیلاب به داخل خانه، در مسیر آن، سد، خاک‌ریز و سیل‌بند بسازید.
تصویر ۳: آق‌قلا ـ سیلاب بهار ۹۸
• اگر در جایی زندگی می‌کنید که دائم با خطر سیل‌گرفتگی مواجه هستید، با استفاده از مصالح مناسب و تمهیدات لازم، ساختمان خود را ضد آب کنید؛ به‌ویژه دیوارهای زیر‌زمین را با عایق‌های ضد آب بپوشانید تا جلوی نفوذ آب و آسیب‌های بعدی گرفته شود.
• در فصول سیلابی، از چادر زدن و توقف خودرو در مناطق سیل‌خیز و مسیر رودخانه‌ها خودداری کنید.
• کیف شرایط اضطراری شامل کیف کمک‌های اولیه، مواد غذایی کنسروشده، آب، مدارک مهم، چراغ‌قوه و ... را تهیه کنید و در دسترس بگذارید.
آب شرب ممکن است با نفت، گازوئیل و فاضلاب آمیخته و آلوده شود. برای اطمینان از سالم بودن آب آشامیدنی، از طریق رادیو و سایر رسانه‌های جمعی، اطلاعاتی راجع به مکان‌های دسترسی به آب سالم و بهداشتی به دست آورید. آب آشامیدنی را قبل از مصرف بجوشانید و در صورت امکان از بطری‌های آب بسته‌بندی‌شده استفاده نمایید
اقدامات حفاظتی و مراقبتی در حین وقوع سیل
• برای اطلاع از وضعیت سیل و نیز گرفتن اطلاعات لازم، به رادیو، تلویزیون یا بلندگوهای عمومی گوش دهید. درصورتی‌که دستور تخلیه داده شد بلافاصله این کار را انجام دهید و همسایگان و اطرافیانی را که در معرض خطر سیل هستند نیز با خبر کنید (پورحیدری و دیگران، ۱۳۸۷).
• اگر تشخیص دادید سیلاب در حال شکل‌گیری و جاری شدن است، خیلی سریع عمل کنید و خود را نجات دهید. معمولاً شما زمان بسیار کمی برای این کار دارید. در چنین وضعی باید فوراً کیف شرایط اضطراری را همراه خود بردارید و به نواحی امن از جمله به مکان‌های مرتفع پناه ببرید.
• چنانچه برنامه‌ای برای تخلیه اضطراری تدارک ندیدهاید، به محل‌هایی که جمعیت هلال‌احمر و سایر مراکز امدادی برای اسکان در نظر گرفته‌اند، مراجعه کنید.
• بهتر است به همسایگان و آشنایان خبر دهید که چه‌وقت و به کجا رفته‌اید.
• با اطلاع از وضعیت جاده‌ها و پلها، از مسیرهای اصلی تردد کنید و به‌هیچ‌وجه وارد بیراهه‌ها نشوید.
• اگر خانه شما در محل مرتفعی است و خطر آب‌گرفتگی تهدیدتان نمی‌کند، نیاز به خروج از منزل نیست. در غیر این صورت مناطق کم‌ارتفاع را خیلی سریع ترک کنید و به مناطق مرتفع دور از رودخانه‌ها و نهرها بروید.
• قبل از ترک خانه، در صورت امکان، اسباب و اثاثیه مهم و اشیای گران‌قیمت را به طبقه بالای خانه منتقل کنید.
• جریان آب، برق و گاز را برای جلوگیری از آب‌گرفتگی، برق‌گرفتگی و انفجار قطع کنید.
• از فاضلاب‌ها و جویبارهای به‌ظاهر آرام دوری کنید. به‌خاطر داشته باشید جویبارها، کانال‌های فاضلاب، تنگه‌ها و ... نیز می‌توانند ناگهان دچار سیلاب شوند.
• اگر پیاده هستید، هرگز از منطقه‌ای که آن را سیلاب فراگرفته است عبور نکنید، به‌ویژه نقاطی که سطح آب از زانوی شما بالاتر است.
• در جریان آب راه نروید؛ چرا که تنها ۱۵ سانتی‌متر آبِ در حال حرکت شدید می‌تواند باعث بر هم خوردن تعادل شما شود. اگر مجبورید برای بیرون آمدن از منطقه در آب حرکت کنید، از مسیری بروید که آب راکد است. برای اینکه از استحکام زمین جلو پای خود مطمئن شوید از یک تکه چوب‌دستی استفاده کنید.
• در منطقه سیل‌زده رانندگی نکنید. اگر هم غافلگیر شدید و سیل اطراف خودروی شما را فرا گرفت، سریعاً ماشین را رها کنید و به یک منطقه مرتفع بروید و جان خود و همراهانتان را نجات دهید وگرنه سیل شما و خودرو را خیلی سریع با خود می‌برد.
سعی کنید هنگام روشنایی روز به منزل برگردید تا استفاده از وسایل روشنایی لازم نباشد. چنانچه مجبور شدید شبانه به خانه برگردید خیلی محتاط باشید. از فانوس، مشعل و کبریت برای روشن کردن ساختمان استفاده نکنید. چراغ‌قوه را نیز قبل از ورود به ساختمان روشن کنید خودرو و هر گونه وسیله نقلیه دیگر، هیچ‌کدام محل امنی در مقابل سیل نیست. اگر وسیله نقلیه شما (به علت فرو رفتن در آب یا گل) از حرکت ایستاد، فوراً آن را ترک کنید و به جای مرتفع بروید.
• در جریان سیل شنا نکنید.
• هرگز از درختانِ در معرض سیلاب به‌عنوان محل امن استفاده نکنید.
• هرگز از روی پل‌های منطقه آب‌گرفته عبور نکنید.
• وسایل نقلیه، حیوانات اهلی و اشیای قابل‌حمل را باید به نزدیک‌ترین محل مرتفع انتقال دهید.
• در زمان بارش شدید باران و وقوع سیل، از عبور دادن حیوانات اهلی از عرض رودخانه‌ها و حاشیه آن‌ها بپرهیزید.
اقدامات حفاظتی و مراقبتی بعد از وقوع سیل
• خود را به نزدیک‌ترین محل امدادرسانی هلال‌احمر۸ یا سایر مراکز امدادرسانی برسانید، زیرا در صورت نیاز، غذا، البسه و سایر کمک‌های اولیه در آنجا موجود است.
• بعد از اعلام رسمی مقامات محلی و رسمی مبنی بر رفع خطر به خانه برگردید.
• کمترین تماس ممکن را با آب سیل و تمام چیزهایی که به آن آلوده شده‌اند، داشته باشید؛ زیرا این آب ممکن است با روغن، گازوئیل یا فاضلاب آلوده شده باشد یا احتمال دارد بر اثر تماس با خطوط نیروی برق زیرزمینی، جریان برق پیدا کرده باشد.
• به مخاطرات ایجادشده در مناطقی که سیلاب از آن‌ها عقب‌نشینی کرده است توجه داشته باشید، زیرا استحکام خیابان‌ها و جاده‌ها ممکن است به خاطر جریان سیل، ضعیف شده باشد که در این صورت احتمال دارد بر اثر وزن خودرو یا هر وسیله نقلیه دیگر فرو برود.
• هنگام ورود به منزل کاملاً احتیاط کنید. ممکن است پی‌های ساختمان شما آسیب دیده باشد، ولی در ابتدا خرابی دیده نشود و ظاهر خانه سالم به نظر بیاید.
• آب و گل‌ولای را از محل سکونت خود به‌تدریج خارج کنید. به تمام ترکهای روی دیوار و سقف، نشست‌های ساختمان، به خمیدگی‌ها و انحراف دیوارها و طبقات دقت کنید و با کمک یک مهندس سازه از استحکام ساختمان خود مطمئن شوید.
تصویر ۴ معمولان ـ سیلاب بهار ۹۸
• سعی کنید هنگام روشنایی روز به منزل برگردید تا استفاده از وسایل روشنایی لازم نباشد. چنانچه مجبور شدید شبانه به خانه برگردید خیلی محتاط باشید. از فانوس، مشعل و کبریت برای روشن کردن ساختمان استفاده نکنید. چراغ‌قوه را نیز قبل از ورود به ساختمان روشن کنید.
• درصورتی‌که کنتور برق با آب سیل تماس پیدا کرده است، باید قبلاً تمیز و خشک شود. بهتر است قبل از زدن کلید، کنتور، توسط تکنیسین برق بررسی شود.
• نباید سیم‌‌های سقوط‌کرده برق را لمس کنید. موضوع را باید فوراً به اداره برق اطلاع دهید.
• به نیازهای تغذیه‌ای و بهداشتی کودکان و سالمندان توجه کنید.
• از طریق رادیو و سایر رسانه‌های جمعی، اطلاعات لازم را راجع به مکان‌های دسترسی به آب سالم و بهداشتی به‌دست آورید.
• آب‌های جمع‌شده در گودال‌ها شرایط مناسبی برای رشد حشرات به‌خصوص پشه‌ها ایجاد خواهد کرد. بنابراین در محل اقامت خود از توری استفاده کنید و پوشاک آستین‌بلند و چکمه‌های ساق‌بلند بپوشید.
• چون سیلاب باعث خارج شدن مارها از لانه‌های خود می‌شود، در این مواقع مراقب مارگزیدگی باشید.
• آب شرب ممکن است با نفت، گازوئیل و فاضلاب آمیخته و آلوده شود. برای اطمینان از سالم بودن آب آشامیدنی، از طریق رادیو و سایر رسانه‌های جمعی، اطلاعاتی راجع به مکان‌های دسترسی به آب سالم و بهداشتی به‌دست آورید. آب آشامیدنی را قبل از مصرف بجوشانید و در صورت امکان از بطری‌های آب بسته‌بندی‌شده استفاده نمایید.
• پس از وقوع سیل، احتمال شیوع بیماری‌های عفونی مانند عفونت‌های دستگاه گوارش از جمله هپاتیت، وبا، حصبه و ... وجود دارد که باید در این مورد مراقبت‌های لازم بهداشت فردی و عمومی را به عمل آورید.
• هنگام پاکسازی منزل، از ماسک و دستکش‌های یک‌بارمصرف استفاده کنید.
• برای پاکسازی سطوح و وسایل، مواد شوینده (پاک‌کننده‌های آنیونی مانند پودر لباسشویی یا مایع ظرفشویی)، مواد ضدعفونی‌کننده(مانند وایتکس) استفاده کنید.
• زباله‌هایی را که ممکن است محل تجمع باکتری شوند، از منزل تخلیه کنید.
• تمام داروها، لوازم بهداشتی و مواد غذایی را که با آب آلوده تماس داشته‌اند دور بریزید.
• تمام اشیای پنبه‌ای، پشم‌شیشه‌ای، مبلمان نئوپانی، تشک‌ها، خوشخواب‌ها، پشتی‌ها، کوسن‌ها، بالش‌ها، و رویه‌های مبل را که با آب آلوده تماس داشته‌اند دور بریزید.
تصویر ۵ ـ آق‌قلا ـ سیلاب بهار ۹۸
• تمام سطوح و وسایل را با آب و مواد شوینده غیرمعطر بشویید و حتماً ضدعفونی کنید. گل‌ولای ناشی از سیلاب می‌تواند حاوی فاضلاب و مواد شیمیایی خطرناک باشد.
تصویر ۶ـ آق‌قلا ـ سیلاب بهار ۹۸
• فرش‌ها را ترجیحاً برای تمیز و ضدعفونی کردن به قالی‌شویی‌ها بسپارید؛ در غیر این صورت با آب و پودر لباسشویی شستشو دهید و در هوای آزاد، زیر آفتاب خشک کنید. (ندافی و هادی، ۱۳۹۸)
تصویر ۷ـ آق‌قلا ـ سیلاب بهار ۹۸
• تمام سطوح سفتی را که بر روی آن‌ها کپک رشد کرده است، به کمک اسکاج و مواد شوینده مانند محلول سفیدکننده (یک فنجان سفیدکننده در هر یک لیتر آب) تمیز و سپس به‌خوبی خشک کنید. در حین نظافت حتماً از ماسک N۹۵استفاده کنید.
منابع
۱. اردلان، علی و دیگران. (۱۳۹۵). درسنامه سلامت در حوادث و بلایا، جلد دوم. تهران: مهرراوش.
۲. ندافی، کاظم و هادی، مهدی. (۱۳۹۸). راهنمای پاکسازی اماکن مسکونی بعد از سیلاب.
۳. پیش از سیل، در زمان سیل، پس از سیل چه باید کرد؟. (۱۳۹۸). دستورالعمل‌های حیاتی در کانادا برای مردم عادی و امدادرسانان. ترجمه: گروه مردم یار.
۴. پورحیدری و دیگران. (۱۳۸۷). آمادگی برای مقابله با حوادث و مخاطرات طبیعی و انسان‌ساخت. تهران: مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی هلال ایران.
۵. منبع اینترنتی پایگاه ملی خادم.
6. Flood Retrieved May, ۱۵, ۲۰۱۹ from http://khadem.ir/%D۸%B۳%DB%۸C%D۹%۸۴/%D۹%۸۵%D۸%AE%D۸%A۷%D۸%B۷%D۸%B۱%D۸%A۷%D۸%AA-%D۸%B۷%D۸%A۸%DB%۸C%D۸%B۹%DB%۸C/
۷. منبع عکس‌ها: آرشیو روابط عمومی جمعیت هلال‌احمر.
تهیه‌شده در:
معاونت آموزش، پژوهش و فناوری جمعیت هلال‌احمر (اداره کل آموزش عمومی، پایه و همگانی).