نگاهی به اهمیت عدالت آموزشی در مناطق محروم

اهمیت و تأثیرگذاری عدالت آموزشی بر عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان در مناطق محروم کشور، یکی از مبحث‌های مهم نظام آموزشی است که به‌روز‌رسانی سیستم  آموزشی در حوزه تعلیم‌و‌تربیت در این مناطق را به امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر تبدیل کرده است و با توجه به  اهمیت آن در سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، باید ساختار آموزشی، اساتید، معلمان و در رأس آن‌ها نظام آموزش‌و‌پرورش کشور بر اجرای این رویه در مدارس این نواحی توجه جدی داشته باشند. هر اندازه که عدالت آموزشی در مدارس و سیستم آموزشی کشور بیشتر باشد، ضمن کاهش شکاف بین دانش‌آموزان کشور، میزان مشارکت مردم در امور آموزشی ارتقاء ‌یافته و زمینه برای کاهش فقر آموزشی در مناطق محروم فراهم می‌شود.

افت تحصیلی‌، دیرآموزی‌، عدم کسب مهارت‌های لازم  جهت ورود به اجتماع و ... از جمله مواردی است که ریشه در ضعف سیستم آموزشی کشور در این نقاط دارد و بررسی آسیب‌ها و راهکارهای برقراری سیستم عدالت آموزشی در نظام آموزش‌و‌پرورش را دو چندان می‌کند. نگارنده به‌عنوان معلمی که چندین سال در مناطق محروم به تدریس اشتغال داشته است از نزدیک این مسئله‌ها را درک کرده است. به ویژه آنکه در این مناطق هم پشتکار بیشتری در دانش‌آموزان ملاحظه می‌شود و هم قدر‌شناسی بیشتری از آن‌ها و اولیایشان مشاهده می‌گردد. گرچه آموزش‌و‌پرورش با کمک دانشگاه‌ها در این مناطق مدارس شبانه‌روزی ایجاد کرده است، که در آن با استعداد‌یابی از دانش‌آموزان روستایی و تجمیع آن‌ها، آموزش‌های مناسبی را برای آن‌ها ارائه می‌دهد لیکن تا دست‌یابی به وضعیت آرمانی فاصله زیادی وجود دارد.

تجربه کرونا می‌تواند فرصت خوبی برای گسترش آموزش از راه دور باشد، به‌طور مثال بسیاری از دختران دانش‌آموز در مناطق محروم و خاص پس از گذراندن دوره ابتدایی امکان ادامه تحصیل به دلیل مشکلات خاص خود را نداشتند اما فضای مجازی و آموزش از راه دور، این امکان را مهیا کرد که آن‌ها بتوانند به تحصیل خود ادامه دهند.

آموزش‌و‌پرورش برای تدریس دروس به دانش‌آموزان در شبکه‌های مختلف تلویزیونی از جمله شبکه «آموزش» و شبکه «چهار» از معلمان حرفه‌ای در برخی دروس استفاده کرد اما این شیوه آموزش در برخی مقاطع تحصیلی از جمله ابتدایی با مشکلاتی نیز همراه بود؛ در وهله اول می‌توان گفت که ناتوانی در تعامل میان معلم و دانش‌آموز و کنترل و هدایت فضای آموزشی، کمبود وقت برای تدریس و همچنین هماهنگ نبودن مباحث آموزشی با میزان پیشرفت درسی دانش‌آموزان و تکراری بودن این مباحث سبب شد تا تأثیر آن در پیشرفت آموزشی دانش‌آموزان خیلی نباشد.

توزیع مناسب امکانات و منابع در حوزه آموزش کشور، تثبیت و بسط عدالت آموزشی را در پی داشته و عدالت آموزشی بسترساز دستیابی به عدالت اجتماعی است، اما برای تحقق و رسیدن به این مهم، باید ضمن استفاده از ظرفیت‌های قانونی دستگاه‌‌ها و نهادها، زیر‌ساخت‌های متناسب با شرایط و مقتضیات آموزشی فراهم شود.

اختلال در فرآیند آموزش و خطر ترک تحصیل برای گروهی از دانش‌آموزان در ایام کرونا تنها مختص به کشور ما نیست و تمام کشورهای دنیا کم‌وبیش با آن دست‌ به ‌گریبان هستند. موضوعی که آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل پیش‌تر نسبت به آن هشدار داده و با بیان اینکه 40 میلیون دانش‌آموز به دلیل ویروس کرونا  از ادامه تحصیل در مراحل مقدماتی صرف‌نظر کردند، گفته بود: «محصلان معلول، اقلیت‌ها و جوامع محروم، دانش‌آموزان آواره، پناهجو و افراد موجود در مناطق دورافتاده بیشتر از بقیه در معرض خطر جا ماندن از تحصیل قرار دارند و حتی گفته بود: در مورد آن‌هایی که امکان دسترسی به آموزش از راه دور را دارند، موفقیت درگرو شرایط معیشتی است چرا که والدین آن‌ها به‌ویژه زنان متحمل بارهای سنگینی در منزل شده‌اند»

  گسترش مدارس شبانه‌روزی در مناطق محروم و استفاده از دبیران با سابقه و آموزش‌دیده می‌تواند تا حد زیادی به گسترش عدالت ‌آموزشی در تمامی نقاط محروم کمک شایانی کند. همچنین به بهره‌مند‌سازی مدارس این مناطق از فناوری‌‌های نوین در نظام تعلیم‌و‌تربیت، نهادینه‌ ساختن مشارکت اثربخش مردم، خلاقیت و نوآوری، استقرار نظام مدیریت اثربخش و کارآمد، محرومیت‌زدایی آموزشی در مناطق مختلف کشور، کاهش مشکلات معیشتی معلمان و استقرار و بسترسازی نظام کارآمد منابع، باید توجه جدی داشت.