کودکی با کودک

تربیت مانند دیگر امور زندگی تابع مسائل، شرایط و اقتضائات مخصوص به خود است  و در سنین اولیه کودکی حساسیت و ظرافت بیشتری دارد.

در تعالیم و آموزه‌های دینی و دستاوردهای علمی، هفت سال اول تربیت کودک اهمیت بسیار زیادی دارد تا آنجا که ماندگاری آثار تربیت در کودکی را به حکاکی روی سنگ تشبیه کرده‌اند. رسول گرامی اسلام(ص) می‌فرمایند: «حکایت کسی که در کودکی می‌آموزد، همانند نقش‌کندن بر سنگ است و حکایت کسی که در بزرگ‌سالی می‌آموزد، همانند کسی است که بر آب می‌نویسد» [محمدی ری‌شهری، 1393: 89]. از سوی دیگر، کارشناسان و روان‌شناسان بیشترین زمان تأثیرپذیری و رشد کودک را در هفت سال اول می‌دانند.

اما چگونگی تعامل با کودک برای تربیت اثربخش، مسئله اصلی همه والدین و مربیان دلسوز است. آگاهی از ویژگی‌ها و درون‌مایه‌های فطری که از سوی رب‌العالمین، خدای مهربان، به کودک ارزانی شده است در مسیر پرورش و آموزش وی بسیار تأثیر دارد. این شناخت و آگاهی ما را در تربیت متناسب با ویژگی‌ها و شرایط سنی و رشدی کودک یاری می‌کند.

شاخص‌ترین ویژگی کودک در هفت سال اول آزادی عمل اوست و در برخی منابع تعلیم‌وتربیت اسلامی به آن دوره سیادت یا سروری می‌گویند. البته اینکه گفته می‌شود در این مرحله لازم است کودک آزاد گذاشته شود، بدین معنی نیست که آزادانه هر کاری که دوست دارد انجام دهد؛ تا جایی که خود و دیگران را به خطر بیندازد.

در حقیقت مراقبت از کودکان امری حیاتی است، چرا که به‌طور کامل توانایی محافظت از خود و همچنین درک مسائل و اتفاقاتی را که می‌افتند، ندارد، ولی باید تابع برجسته‌ترین ویژگی سنی او یا همان سیادت وی باشیم.

حال اگر بخواهیم براساس این ویژگی کودک را تربیت کنیم، می‌باید ضمن صیانت از سیادت و سروری وی، راه تعامل اثربخش با او را بیابیم!

اغلب ما این شعر معروف مولانا را شنیده‌ایم:

«چون‌که با کودک سر و کارت فتاد

پس زبان کودکی باید گشاد»

اول اینکه خوب است بدانیم که این شعر ترجمه حدیث گوهربار اسوه کامل تعلیم‌وتربیت، رسول مکرم اسلام(ص) است. ایشان در کلامی نورانی می‌فرمایند: «مَن کانَ عِندَه صَبی فَلیتَصابَ لَه»: هرکس کودکی دارد، با او کودکی کند.

دوم اینکه مناسب‌ترین روش و شیوه ارتباط با کودک در هفت سال اول و به‌ویژه در خردسالی بازی‌کردن است. بازی مانند نفس‌کشیدن برای کودک ضروری است. همچنان که هوا و صد البته هوای سالم در حیات کودک نقش اساسی دارد، بازی‌ کردن و آن ‌هم بازی‌های سالم و مطابق با فطرت کودک نیز در تربیت او مؤثر و ضروری هستند.

در حدیثی دیگر از امام صادق(ع) آمده است: «فرزندت را هفت سال رها کن تا بازی کند» [محمدی ری‌شهری، 1393: 165].

در این مجال، سخن کوتاه ما برای شما مخاطبان فرهیخته به‌منظور تعامل اثربخش با کودک این است که: «با کودکمان کودکی کنیم.»

امیدواریم هم‌گام با شما مخاطبان عزیز، دیگر دست‌اندرکاران تربیت کودکان پیش از دبستان نیز با سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی‌های دقیق زمینه‌های تعلیم‌وتربیت کودکان را متناسب با ویژگی‌های فطری آنان فراهم آوردند.

 چند قرار برای کودکی با کودک

ـ به کودک فرصت و اجازه بازی‌ بدهیم.

ـ برای بازی ‌کردن کودک موقعیت ایجاد کنیم (زمان، مکان و ...).

ـ در بزنگاه مناسب و براساس خواست کودک با او بازی کنیم.

ـ فرصت دست‌ورزی و تجربه ‌کردن به او بدهیم.

ـ بازی‌کردن او را تحسین کنیم.

ـ برای بهره‌مندی از بازی‌های سالم و مطابق فطرت او برنامه‌ریزی کنیم.

حتماً شما هم به این فهرست راهکارهای دیگری خواهید افزود ...

اما قرار همیشگی‌مان اینکه: «با کودک کودکی کنیم.»

منابع

1. محمدی ری‌شهری، محمد (1393). حکمت‌نامه کودک. دارالحدیث. قم. چاپ یازدهم.

2. مثنوی معنوی، دفتر هفتم. نشر نگاه.

3. قمی، محمدبن علی‌بن بابویه قمی (شیخ صدوق ـ بی‌تا). من لایحضره‌الفقیه (ج3).