کاکتوس گیاهی نام آشـناست که به دلیل شرایط نسبتاً راحت نگهداری، مقاوم‌بودن و تنوع آن، در محیط کار و زندگی خیلی از ما، یا هر جایی که یک علاقه‌مند به گل و گیاه حضور داشته باشد، وجود دارد. بنابراین خیلی نیازی به معرفی این گیاه نیست، تنها بیایید کمی تخصصی‌تر به این گیاه نگاه کنیم.
کاکتوس گیاهی است از تیره «کاکتوسیان» که زمانی تنها در قاره آمریکا می‌رویید، اما امروزه گونه‌های متفاوت آن در سراسر جهان، به‌ویژه در مناطق گرم و خشک، دیده می‌شوند. ویژگی اصلی کاکتوس قابلیت ذخیره آب و مواد غذایی است. به همین دلیل این گیاه در مناطق بیابانی بیشتر به چشم می‌خورد. بعضی از انواع کاکتوس در شرایط آب‌وهوایی مناسب به اندازه یک درختچه هم رشد می‌کنند. اگر بتوانید محیط مناسبی برای این گیاه فراهم کنید، در همین خانه‌های آپارتمانی هم می‌شود این گیاه را به رشد و حتی گل‌دادن مجبور کرد!
کاشت و تکثیر کاکتوس
از آنجا که بیشتر کاکتوس‌ها بذرهای بسیار ریزی دارند، باید طوری کاشته شوند که بتوانند جوانه بزنند. کاکتوس را در سبد پلاستیکی کم‌عمق با خاک بسیار سبک کشت می‌کنند. می‌توانید سطح خاک را آب دهید یا اینکه سبد را در ظرف آب بگذارید تا به تدریج آب را جذب کند و جوانه بزند.
عمـده‌ترین روش تکثیر گیاه کاکتـوس قلمه‌زدن و بهترین فصل آن اوایل تابستان است. اما قبل از اینکه قلمه کاکتوس، مخصوصاً کاکتوس‌های گوشتی کشت شـوند، باید شیرابه گیاه را قطع کنید. برای این کار قلمه‌ها را در آب ولرم حدود 45 درجه سانتی‌گراد بگذارید تا جریان شیرابه قطع شود. بعد آن‌ها را بکارید.
برای کاشتن کاکتوس بهتر است گلدانی متناسب با نوع کاکتوس انتخاب کنید. برای مثال کاکتوس عمودی بهتر است در گلدانی با دهانه‌ای به اندازه نصف قد گیاه و عمق زیاد کاشـته شـود. کاکتوس گرد را می‌توانید در گلدانی چهار تا پنج سانتی‌متر عریض‌تر از خود گیاه بکارید.
برای تکثیر این گیاه می‌توانید جوانه‌ها، یا اصطلاحاً بچه کاکتوس‌ها را جدا کنید و در گلدان دیگری بکارید. توجه کنید که اگر گلدان کاکتوس کوچک باشـد، یا فاصله آبیاری آن طولانی باشد، گیاه جوانه نمی‌زند.
میوه کاکتوس
شاید باور نکنید، اما در بعضی از کشورها میوه کاکتوس میوه‌ای درجه یک به حساب می‌آید. مراکش از جمله این کشورهاست و به عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان میوه کاکتوس هم شناخته می‌شود. در ایران به این میوه «گلابی خاردار» یا «انجیر کاکتوس» گفته می‌شود که رنگ آن قرمز مایل به بنفش و بیضی‌شکل است. این میوه شیرین و آبدار است و دانه‌های ترد سیاهی در بافت آن پراکنده‌اند. سطح آن از خارهای ریزی پوشیده شده که اگر موقع خوردن این پوست زبر و ضخیم جدا نشـود، گلو و دستگاه گوارش را دچار مشکل می‌کند.
میوه کاکتوس سرشار از ترکیبات آنتی‌اکسیدان است و میزان آنتی‌اکسیدان در میوه کاکتوس سه برابر سایر روغن‌هاست. به‌علاوه، با داشتن اثر سم‌زدایی قوی، ضد التهاب اسـت، از سرطان و پیری جلوگیری می‌کند و با تقویت نظام دفاعی، از بدن در برابر عفونت‌ها محافظت می‌کند.
گل کاکتوس
گل‌های کاکتوس معمولاً به رنگ‌های زرد، سفید، قرمز و ارغوانی می‌رویند و بسیار ظریف و حساس هستند. بیشتر کاکتوس‌ها در بهار و تابستان گل می‌دهند. البته همه کاکتوس‌ها گل نمی‌دهند و در بعضی از انواع آن، دوره گل‌دهی طولانی است. به هر حال برای گل‌دادن کاتوس باید شرایط لازم فراهم شود. در اواخر تابستان کاکتوس‌های معمولی را به فضای بیرون خانه یا محل‌هایی که دمای کمتری دارند ببرید (مواظب باشید سرما به گیاه صدمه نزند). فاصله آبیاری آن را هم زیاد کنیـد (20 یا 30 روز یک بار). همچنین کوددهی را به طور کامل قطع کنید. با این روش گیاه به خواب می‌رود و در بهار سال بعد با انرژی دوچندان شــروع به رشد می‌کند. با شروع رشد باید آبیاری و کوددهی به طور مرتب انجام شود.
نکاتی درباره نگهداری از کاکتوس
- بهترین فصل تکثیر کاکتوس تابستان است. برای تغییر گلدان کاکتوس بهتر است گلدانی انتخاب کنید که کمی از گلدان فعلی آن بزرگ‌تر باشد؛ چون هر چه فضای گلدان بزرگ‌تر باشد، بیشتر به آن آب می‌دهید و این برای گیاه مضر است. همچنین ته گلدان باید سوراخ‌هایی برای خروج آب اضافه داشته باشد، چون بدون آن کاکتوس می‌پوسد.
- با توجه به روند رشد گیاه باید سالی یک بار گلدان را عوض کرد. برای این کار بهتر اسـت گلدان قبلی را بشکنید و گیاه را خارج کنید چون استفاده از بیلچه یا هر وسیله دیگری برای خارج‌کردن کاکتوس به آن آسیب می‌رساند. اما اگر می‌خواهید گلدانتان را سالم نگه دارید، باید خاک را مرطوب کنید و گیاه را با فشرده‌کردن خاک خارج کنید. برای اینکه دستتان با خارهای کاکتوس زخمی نشود، کاکتوس را با یک کاغذ هم می‌توانید جابه‌جاکنید. بکوشید تا حد ممکن خاک اضافی را جدا کنید تا ریشه آزاد شود. مقداری خاک کاکتوس تـازه ته گلدان بریزید و کاکتوس را روی آن قرار دهید و اطراف آن را با خاک بیشتر پر کنید. به کاکتوس تا یک هفته بعد به اندازه کافی آب بدهید (نه زیاد و نه کم) و آن را جلوی نور شدید آفتاب هم قرار ندهید.
- کاکتوس دو فصل دارد: فصل رشد فعال که بهار و تابستان است و گیاه به آبیاری بیشتری نیاز دارد، و فصل استراحت که پاییز و زمستان است و در واقع فصل خواب زمستانی محسوب می‌شود.
- کاکتوس در پاییز و زمستان تنها هر دو تا سه ماه یک مرتبه به کود احتیاج دارد. یک کود کم ازت برای کاکتوس مناسب است. کودهایی که به تدریج در خاک آزاد می‌شوند نیز برای کاکتوس مناسب هستند.
- دمای 32 تا 38 درجه سانتی‌گراد بهترین دما برای فصل رشد و دمای 7 تا 12 درجه سانتی‌گراد بهترین دما برای فصل استراحت کاکتوس‌هاست. هوای سرد در فصل استراحت، موجب گل‌دادن گیاه در فصل رشد می‌شود.
- موقع خرید کاکتوس دقت کنید که مبتلا به حشره یا آفت نباشد. در صورتی که آفت‌های کاکتوس به سراغ گیاه شما آمدند، با استفاده از کمی حشره‌کش می توانید آن‌ها را از بین ببرید.
- بـرای خاک کاکتوس می‌توانید از ترکیب رس با درصد بیشتری از شن یا سنگ‌ریزه، یا یک قسمت خاک رس، یک قسمت ماسه رودخانه و یک قسمت خاک آوار استفاده کنید. در صورتی که خاک رس در دسترس نباشد، می‌توانید از مقداری خاکستر چوب بهره بگیرید. همچنین مقدار خاک رس باید خیلی کم باشد، چون جمع‌شدن رطوبت در خاک رس به بعضی از گونه‌های کاکتوس آسیب می‌رساند.
- کاکتوس‌ها به آبیاری منظم و در عین حال با فاصله زیاد نیاز دارند. البته باید به سرعت رشد، فصل، گلدان، خاک و آب و هوا نیز توجه داشت. هنگام آبیاری سعی کنید آب به بدنه کاکتوس نخورد و تمام سطح خاک هم خیس نشود. مراقب خروج آب هم باشید. دور بعدی آبیاری باید زمانی باشد که خاک کاکتوس کاملاً خشک شده است.
- برای امتحان‌کردن میزان رطوبت خاک از یک خلال دندان هم می‌توانید استفاده کنید البته این کار را با احتیاط انجام دهید تا به ریشه گیاه آسیب نزنید. گیاه در فصل استراحت خود تنها چند هفته یک بار به آبیاری نیاز دارد و اگر بیش از حد به گیاه خود آب بدهید، ساقه و ریشه آن می‌پوسد و در نتیجه باید با گیاه خداحافظی کنید.
- کاکتوس‌ها در مناطق گرم و پر نور خوب رشد می‌کنند و در محیط‌های کم نور معمولاً رشد علفی دارند و شکل ظاهری آن‌ها از حالت کاکتوس خارج می‌شود. می‌توانید گلدان‌هایتان را داخل اتاق و پشت پنجره‌های جنوبی بگذارید. اگر هم نور کافی ندارید می‌توانید از نور مصنوعی استفاده کنید.
- کاکتوس‌ها هم مانند سایر موجودات زنده به غذا نیاز دارند که این غذا از طریق کود تأمین می‌شود. برای گیاهی که داخل خانه نگه می‌دارید، از کودهای شیمیایی که در بازار به صورت مجزا یا به صورت کودهای کامل وجود دارند، استفاده کنید.