شاید از معدود کلماتی که در مدرسه محبوبیتی فوق تصور داشته باشد و با گفتنش بتوانید برق چشمانی بی‌نظیر و صحنه‌هایی مملو از هیجان را تجربه کنید، کلمه «اردو» باشد؛ واژه‌ای عربی به معنای «لشکرگاه». فرهنگ عمید واژه اردو را چنین معنا کرده است: اردو محل تجمع افراد برای تمرین و تفریح است و در اصطلاح سازگاری فعالانه در یک زندگی دسته‌جمعی است. فعالیتی سازمان‌یافته، نظام‌مند و هدفمند است که به‌صورت گروهی، با برنامه‌های معین، تحت نظارت و هدف مربی، در محیطی خارج از محدوده فعالیت‌های روزمره برگزار میشود.
متخصصان تعلیم‌و‌تربیت بر این باورند که آموزش مطلوب زمانی صورت می‌گیرد که دارای این دو ویژگی باشد: نخست آنکه با رشد شاگردان متناسب باشد. در گام بعد، شاگردان در اجرای آن نقش فعال داشته باشند.
بی‌شک امروزه رسانه‌های آموزشی فراتر از فیلم، لوح فشرده، تلویزیون، کتاب و غیره هستند. موقعیت آموزشی مانند اردو و بازدید، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین رسانه‌های آموزشی و مؤثر در زمینه یاددهی‌یادگیری مطرح است. هرچقدر تنوع موقعیت‌های آموزشی بیشتر باشد، میزان و پایداری مطالب آموخته‌شده هم بیشتر خواهد بود، چرا که در بازدید علمی، اردو و گردش دسته‌جمعی حواس بیشتری از دانش‌آموزان به‌کار گرفته میشود و این موضوع اهمیت خاصی دارد.
اردوهای دانش‌آموزی به‌عنوان یک فعالیت مکمل در مدرسه، با فراهم‌کردن زمینه‌های شاد و پر نشاط به تقویت قوای روحی و همچنین ایجاد زمینه‌های یادگیری بهتر به دانش‌آموزان کمک می‌کند. به‌جرئت می‌توان گفت، قدرت سازندگی اردو تا حدی است که چه‌بسا نتوان با روزها و ماه‌ها کار معمولی در خانه و مدرسه به نتایج مطلوب آن رسید؛ موضوعی که در اغلب کشورها توجه خاصی بدان شده و به‌عنوان یکی از ارکان تربیتی اهمیت دارد.
تجربه زیسته من
آنچه در ادامه می‌خوانید، تجربه زیسته یک مربی با دانش‌آموزان دختر دوره اول متوسطه است.
هیچ‌چیز بیشتر از قول یک اردو نمی‌توانست برای دختران لذت‌بخش باشد. انتظاری شیرین و لحظه‌شماری برای روز موعود داشتند. سؤال پشت سؤال. خانم کی می‌ریم؟ کجا قراره بریم؟ چه لباسی می‌تونیم بپوشیم؟ وسایل بازی می‌تونیم بیاریم؟ و ...
معمولاً میزان استقبال دختران دانش‌آموز از برنامه اردویی، بسیار بیشتر از پسران است. پرداختن به دلایل این موضوع جای بسی تأمل دارد و به بررسی‌های کارشناسی برای برنامه‌ریزی‌های اصولی نیاز دارد. جذابیت بیشتر برنامه‌های اردویی برای دختران، ارتباط مستقیم با این دلایل دارد. از جمله علت‌ها، محدودیت‌های موجود به لحاظ شرایط عرفی، شرعی، فرهنگی و دسترسی به برخی امکانات در جامعه برای دختران است.
با درنظرگرفتن این شرایط و دلایل، استفاده از قالب اردو به‌عنوان ظرفیتی بی‌مانند در محیط آموزشی و تربیتی، فرصتی است مغتنم در اختیار متولیان آموزش و تربیت.
این نکات عصاره‌ای هستند از آنچه با موضوع اردو، به‌ویژه برای قشر دختران، به‌کرات تجربه شده‌اند:
1. برنامه‌ریزی صحیح و زمان‌بندی لازم، اهداف مشخص و طراحی اردوهایی مسئله‌محور از اولویت‌هایی هستند که برای مؤثربودن اردو باید لحاظ شوند. برای دانش‌آموزان، اردو در صورتی معنادار خواهد بود که هدف مشخصی از برگزارکردن آن داشته باشید. طراحی اردوی مسئله‌محور هر چند به شناخت درست فضای حاکم بر مدرسه و آسیب‌شناسی، تحقیق و تفحص میدانی دقیق نیاز دارد، اما در صورت انجام، نتایج شیرینی در پی خواهد داشت. این مورد با توجه به پیچیدگی بیشتر شخصیت دختران، به‌منظور شناسایی لایه‌های پنهان دانش‌آموزان در مواجهه با موقعیت‌های خارج از شرایط معمول روزمره و مهار‌شده در مدرسه، به معلمان و مربیان کمک قابل‌توجهی خواهد کرد.
2. جا انداختن این نکته مهم بین دانش‌آموزان که شرکت در این برنامه فرصتی منحصربه‌فرد خواهد بود؛ به‌ویژه اگر مکان برای دختران اردو امکانات خاص و ویژه‌ای داشته باشد که احتمالاً در فضای معمول جامعه امکان تجربه آن نباشد. اگر این نکته به‌درستی جا بیفتد، خواهید دید که دانش‌آموزان چگونه از لحظه‌لحظه مدت‌زمان اردو استفاده خواهند کرد.
3. ایجاد انگیزه و شوق برای رسیدن به روز موعود، تمرین انتظار، صبوری و هم‌زمان برنامه‌ریزی برای تجربه یک روز به‌یادماندنی، مفید خواهند بود. خوب به خاطر دارم، تنها با تشکیل یک گروه مجازی، مدتی قبل از برگزاری برنامه و بارگذاری برخی مطالب ساده و گفت‌وگو، این هیجان لحظه‌لحظه بیشتر می‌شد. نوع مواجهه دانش‌آموزان با این فرایند نیز نکات جالبی را در بر دارد.
4. از مواردی که بیشتر به اردوهای دختران اختصاص دارد نوع پوشش است. این مورد در شرایطی رخ می‌دهد که مکان برگزاری اردو این امکان را در اختیار مربی قرار دهد که با بیان برخی شرایط، دانش‌آموزان را در این موقعیت قرار دهد که پوششی متفاوت از فرم مدرسه انتخاب کنند؛ نکته‌ای که جذابیت خاصی برایشان دارد. نوعی حس کنجکاوی نسبت به سلیقه و نوع انتخاب دوستان و هم‌کلاسی‌ها و از همه مهم‌تر نسبت به معلمان و مربیان. این ویژگی را که می‌توان به خاطر تنوع در انتخاب مختص به اردوهای دخترانه دانست، برای مربیانی که قصد شناسایی دقیق مخاطبانشان را دارند، نکات جالبی را در پی خواهد داشت.
5. اردو با ایجاد محیط و فضای لازم برای انتقال مفاهیمی که فضای محدود کلاس و مدرسه و برنامه‌ریزی آموزشی فرصت انتقال و تجربه آن‌ها را به شاگردان نمی‌دهند، سعی می‌کند به‌عنوان مکمل برنامه‌های درسی عمل کند. یکی از این مسائل، هویت‌یابی دختران و الزامات آن است. فرصت اردو ظرفیت بسیاری برای تقویت هویت دخترانه با طراحی چالش‌ها و برنامه‌هایی در راستای پرداختن به دخترانه‌زیستن و دخترانه عمل‌کردن دارد. چالش آشپزی و تهیه غذا در اردو، با توجه به امکانات و شرایط اردویی، همواره از بخش‌های جذاب چنین برنامه‌هایی است.
6. در اردوهای دخترانه، اگر مربیان برای تک‌تک لحظات طرح و برنامه درست نداشته باشند، قطعاً دچار چالش خواهند شد. از مراحل ثبت‌نام و گروه‌بندی‌ها و تعیین سرگروه‌ها تا لحظه سوارشدن در اتوبوس و کنار هم نشستن دوستان صمیمی برای خواندن سرود و شعرهای موردعلاقه، همه و همه به‌دقت نظر بسیار نیاز دارد و چه فرصت بی‌نظیری است برای کشف استعدادهای پنهان.
7. حتماً برای اردوهای دخترانه بازی و چالش طراحی و برنامه‌ریزی کنید. این کار به ایجاد شور و هیجان و نیز برقراری ارتباط با دانش‌آموزان درون‌گرا و نیز شناسایی دانش‌آموزانی که قدرت رهبری و جسارت بیشتری دارند، کمک بسیار زیادی خواهد کرد. برخی بازی‌ها انرژی مازاد دختران را، به‌منظور رسیدن به آرامش و ایجاد تعادل برای دیگر فعالیت‌های فردی و اجتماعی، تخلیه می‌کنند؛ انرژی‌ای که حتی ممکن است به لحاظ شرایط فرهنگی جامعه یا خانواده، امکان تخلیه آن چندان فراهم نباشد. به نوع بازی‌کردن و نیز انتخاب دختران از میان انواع بازی‌ها حتماً دقت کنید.
8. اینکه چرا باید به اردوی دانش‌آموزی پرداخته و به آن اهمیت داده شود، به این دلیل است که به دنبال چیزی هم‌عرض یا به‌مراتب بالاتر از آنچه در آموزش رسمی است هستیم. اردو همیشه در شکل و شمایل کلیشه‌ای خودش نیست. یک دورهمی ساده در یک مکان مذهبی یا زیارتی یا حتی یک کتاب‌فروشی خاص هم می‌تواند اثرگذاری بسیاری برای دخترانی داشته باشد که به دلایل متعدد امکان همین تجربه‌های ساده را هم ندارند.
9. اردوهای جهادی و خیرخواهانه برای دختران، همواره با کشف ناشناخته‌ها، همراه با حضور در مکان و موقعیتی متفاوت برای انجام کاری که عموماً برای نخستین بار تجربه‌اش می‌کنند، به انسان حس بزرگ‌شدن و پرواز می‌دهند.
10. اردوهای چندروزه و خارج از شهر یا استان برای دختران نیز که خود داستان مفصلی دارد. یک تجربه منحصربه‌فرد از زیست در شرایطی جدید و متفاوت از چارچوب و ضوابط خانواده و محیط مدرسه، معمولاً در ابتدا حالت برزخ میان حیرت و هیجان را برای دختران به ارمغان می‌آورد؛ به‌ویژه اگر تجربه دورشدن از محیط خانواده را نداشته باشند. همچنین است دل‌تنگی و حس استقلال، چالش دوست‌یابی و کشف محیطی جدید. انس و دل‌بستگی و بی‌قراری در لحظه جداشدن. اردوهای چندروزه، با توجه به شرایط روحی و اجتماعی خاص دختران، قطعاً ویژگی‌های اختصاصی متعددی دارند و فرصتی هستند برای کشف و شهود شخصیت‌ها و ظرفیت‌ها.
11. نتایج خوب به‌دست‌آمده از اردو را تثبیت کنید. حتماً یک برنامه اختتامیه مختصر و شاد داشته باشید و درباره روز یا مدت‌زمانی که در کنار هم سپری کرده‌اید، با دانش‌آموزان صحبت کنید. از دانش‌آموزان بازخورد بگیرید و از تجربه‌های به‌دست‌آمده در فضای مدرسه به نحو احسن استفاده کنید.
12. همه این موارد زمانی می‌توانند از یک اردو مورد بهره‌برداری قرار بگیرند و به نتایج قابل قبولی منتج شوند که مربیان مجرب و دغدغه‌مند و دوره‌دیده آن‌ها را انجام دهند و اگر بدون برنامه و بدون هدف و انگیزه باشند، ممکن است یک اردو با تمام‌وقت، هزینه و نیروی انسانی که برای برگزاری‌اش صرف شده، در خاتمه نه‌تنها مفید، بلکه مضر هم باشد.