حذف آسیب‌های اجتماعی ممکن نیست، اما با برنامه‌ریزی مناسب می‌توان آن را مدیریت کرد.
در هر جامعه‌ای، برای پاسخ‌گویی به نیازهای مردم و حل یا کاهش مشکلات آن‌ها تمهیداتی اتخاذ و برنامه‌هایی تدوین و اجرا میشوند. کشور ما نیز از این قاعده مستثنا نیست. گرچه این برنامه‌ها می‌توانند حسب شرایط موجود در کشورها متفاوت باشند، اما مهم این است که مسائل و راهکارهای مناسب شناخته و اجرا شوند. یکی از این برنامه‌ها در ایران «برنامه اورژانس اجتماعی» است که حاصل فعالیت چندساله سازمان بهزیستی کشور است.
این برنامه تلفیقی است از مداخله در بحران فردی، خانوادگی و اجتماعی (مرکز اورژانس اجتماعی)، خط تلفن اورژانس اجتماعی (123)، تیم سیار اورژانس اجتماعی (خدمات اجتماعی سیار) و پایگاه اورژانس اجتماعی (پایگاه خدمات اجتماعی) که در مرحله اول با هدف توانمندسازی اجتماع‌محور در سکونتگاه‌های غیررسمی تدوین شده بود که هر کدام دستورالعمل مستقل دارند و برنامه پیوست چکیده آن‌هاست.
در این برنامه ویژگی مهم ارائه خدمات اجتماعی یعنی: «تخصصی‌بودن، به‌موقع‌بودن و دردسترس‌بودن» مدنظر قرار گرفته است تا از این طریق ارائه خدمات اجتماعی به مردم در سازمان بهزیستی کشور به زمان و مکان محدود نشود و «رویکرد فعال» جایگزین رویکرد غیرفعال شود و «اجتماع (جامعه)محوری» در برنامه‌ها عملیاتی شود.
این برنامه استفاده بهینه از منابع مادی و معنوی (نیروی انسانی)، کاهش دیوان‌سالاری اداری، تجمیع خدمات، هماهنگی بین واحدها، جامعیت و فراگیری را در پی دارد. این برنامه قصد دارد «مداخلات روانی اجتماعی» را قبل از «مداخلات قضایی و انتظامی» و حتی در کنار آن‌ها بنشاند که این موضوع در «پیشگیری از وقوع جرم» و «قضازدایی» نیز نقش مهمی ایفا میکند.
شناسایی آسیب‌های اجتماعی شایع و در حال شیوع به‌صورت کشوری و منطقه‌ای و محلی نیز از طریق این برنامه صورت خواهد پذیرفت. در واقع این نوع مداخله‌‌ها تأثیرگذاری «نظریه برچسب» را به حداقل خواهد رساند تا زمینه توانمندسازی افراد در معرض آسیب و آسیب‌دیده اجتماعی و بازگشت آن‌ها به زندگی سالم باشد.
برنامه اورژانس اجتماعی شامل این بخش‌هاست:
• مرکز مداخله در بحران‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی
• پایگاه خدمات اجتماعی
• خط تلفن اورژانس اجتماعی (123)
• خدمات سیار اورژانس اجتماعی
در این برنامه، مسئله‌یابی به‌موقع، فعال‌بودن و پاسخگو‌بودن مهم است. به توانمندسازی اجتماع‌محور با رویکرد منطقه‌ای و محلی توجه می‌شود. فراگیر است و جامعیت دارد. زمینه مشارکت سازمان‌های مردم‌نهاد (نهادهای مدنی) را فراهم میکند.
اهداف برنامه در دو بخش کلی و اختصاصی به این شرح ارائه میشوند:
هدف کلی: مدیریت و کاهش بحران‌های فردی‌خانوادگی و اجتماعی
هدف‌های اختصاصی:
• در دسترس قراردادن خدمات تخصصی و فوریتی سازمان بهزیستی به آحاد جامعه؛
• ارتقای توانمندی‌های افراد در معرض آسیب و آسیب‌دیده اجتماعی برای مقابله با مسائل اجتماعی در شرایط بحرانی، از طریق ارائه خدمات تخصصی به‌موقع؛
• ارتقای آگاهی و شناخت خانواده و اجتماع از نیازهای مراجعان، به‌منظور تسهیل فرایند حل مسئله در شرایط بحرانی؛
• ایجاد زمینه مشارکت مردم و سازمان‌های غیردولتی؛
• شناسایی مناطق و کانون‌های آسیب‌زا و اقدامات تخصصی در بحران‌زدایی؛
• شناسایی آسیب‌های اجتماعی نوپدید و مداخله مؤثر به‌منظور کاهش جرم و جلوگیری از تشدید بحران و آسیب‌های اجتماعی و کاهش صدمه به اقشار در معرض آسیب و آسیب‌دیده اجتماعی.
گروه‌های هدف:
• زوجین متقاضی طلاق و افراد دارای اختلاف خانوادگی حاد؛
• زنان و دختران در معرض آسیب اجتماعی یا آسیب‌دیده اجتماعی؛
• افرادی که قصد خودکشی دارند یا اقدام به خودکشی کرده‌اند؛
• کودکان خیابانی و کار؛
• همسران آزاردیده؛
• کودکان آزاردیده؛
• مبتلایان به اختلال هویت جنسی؛
• دختران و پسران فراری از منزل؛
• سایر افراد در کلیه سنین که در شرایط بحرانی ویژه قرار دارند.
اقدامات اجرایی
اقدامات اجرایی شامل پذیرش، خدمات تخصصی، ترخیص و پیگیری پس از ترخیص است:
پذیرش:
• خود معرف
• ارجاعی
توسط خط اورژانس اجتماعی 123؛ توسط خدمات سیار اورژانس اجتماعی؛ توسط سایر مراکز بهزیستی؛ توسط مراجع قضایی؛ توسط نیروی انتظامی؛ معرفی برنامه اورژانس اجتماعی؛ توسط سایر نهادها (دولتی و غیردولتی).
خدمات تخصصی:
• خدمات مددکاری، روان‌شناسی، تربیتی، حقوقی، فرهنگی‌آموزشی.
تبصره: خدمات به دو صورت سرپایی یا نگهداری ارائه میشوند.
ترخیص:
با توجه به شرایط مراجعان و خدمات ارائه‌شده، ترخیص مناسب صورت می‌گیرد:
• بازگشت به خانواده مهم‌ترین هدف این مراکز است.
ارجاع به مراکز زیرمجموعه امور آسیب‌دیدگان اجتماعی، با توجه به شرایط مراجع (مراکز خانه سلامت، بازپروری زنان آسیب‌دیده اجتماعی و سایر مراکز مرتبط سازمان بهزیستی، ارجاع به سایر سازمان‌ها و نهادهای حمایتی ذی‌ربط؛
پیگیری پس از ترخیص دفتر آسیب‌های اجتماعی اداره بهزیستی.