سعید کفایتی به‌عنوان یک معلم، توجه بیش‌تری به کتاب‌های کمک درسی دارد و بسیاری از مثال‌هایش مربوط به این گروه است. از نظر او استفاده از کتاب‌های آموزشی به این دلیل بدیهی بازمی‌گردد که استعداد و توانایی کودکان با هم فرق دارد. او میگوید حتی اشتباه‌های اندک
در یک کتاب آموزشی مهم‌اند و مانند سنگ‌ریزه‌ای هستند که توی غذا پیدا می‌شوند. او در کنار کیفیت محتوایی، بر نقش ظاهر کتاب در جلب اعتماد و توجه خواننده انگشت می‌فشرد.
به‌عنوان یکی از کارشناسان معلم دبیرخانه ساماندهی منابع آموزشی و تربیتی، یک کتاب آموزشی مناسب دوره ابتدایی، چه ویژگی‌های مهمی باید داشته باشد تا از نظر شما مناسب قلمداد
شود؟
کتاب آموزشی دوره ابتدایی قابل مقایسه با مقاطع دیگر نیست. به جز مخاطبان اصلی یعنی شاگردان و آموزگاران محترم، اولیای دانش‌آموزان نیز اغلب با مطالب کتاب در ارتباط هستند.
در نگاه اول و بررسی‌های ابتدایی، آن‌چه مخاطب را جذب می‌کند، قطع و اندازه کتاب، طرح روی جلد و بهره‌گیری از شکل و تصاویر مناسب و با کیفیت است. اعتمادبه کتاب زمانی حاصل می‌شود که خواننده متوجه شود مطالب کتاب، خصوصاً نکاتی که نسبت به آن‌ها سؤال یا ابهام دارد با
مثال های کافی و قابل فهم مطرح شده‌اند. محتوای کتاب‌های این دوره باید با پیروی از اصول و شیوه‌های علمی، با ارائه تمرین‌های منظم و همسو با اهداف برنامه درسی نگاشته شود. کتابی که به تسهیل، تعمیق و تحکیم آموزش در جریان یادگیری یاری رساند، شایسته دریافت عنوان «مناسب»
است.
از بین ویژگی‌هایی که برشمردید، کدام ویژگی‌ها مهم‌تر و محوری‌ترند؟
ساده کردن مسائل پیچیده؛ عمق بخشیدن به واحدهای یادگیری و تثبیت آن‌ها با ارائه تمرین‌های طبقه‌بندی شده. به طورکلی کتاب باید همچون یک معاون آموزشی به مدیریت کتاب درسی کمک
کند.
در آن دسته از کتاب‌های آموزشی که شما بررسی می‌کنید، کدام‌یک از این ویژگی‌ها کم‌تر مورد توجه ناشران و پدیدآورندگان کتاب‌های آموزشی قرار می‌گیرند و فکر می‌کنید دلیل
این بی‌توجهی چه باشد؟
ترتیب، توالی، تعادل و تداوم، اصولی هستند که توجه به آن‌ها اعتماد خوانندگان را جلب می‌کند؛ در مقابل زمانی که ترتیب ارائه مطالب با عناوین کتاب همخوانی ندارد یا حتی بعضی
موضوعات مهم از قلم می‌افتند و آن‌جا که خواننده اثری از همراهی نمی‌بیند، اعتبار کتاب دستخوش آسیب می‌شود. عدم تعادل بین حجم مطالب و هم‌چنین میزان مشارکت دانش‌آموز در کنار راهکارهای مؤلف از امتیازات کتاب می‌کاهد. به‌کارگیری آموخته‌های فصول قبلی در تمرین‌های آتی
و تداوم‌بخشی به یادگیری نشان از تجربه و مهارت مؤلف دارد. ضمناً هیچ ناشری نمی‌خواهد کتابش دچار مشکل شود. تعجیل در تولید و عدم اختصاص زمان کافی برای بازخوانی و کارشناسی دقیق کتاب می‌تواند از دلایل بروز مسئله باشد. باید در هر انتشاراتی فرد یا افراد متخصصی باشند
که با آگاهی از دانش کافی و اخبار روز تحولات آموزشی ضمن ویرایش دقیق کتاب، آن را با معیارهای استاندارد (ساماندهی کتاب‌های درسی) محک بزنند.
به‌عنوان یک معلم با تجربه، که سابقه تألیف مطالب آموزشی را هم دارید، مهم‌ترین وظیفه یک مؤلف یا ناشر کتاب‌های آموزشی را پیش از تألیف و
انتشار یک کتاب آموزشی خوب چه می‌دانید؟
مشخص کردن اهداف؛ تهیه نقشه کار؛ نیازسنجی (آسیب‌شناسی کتاب‌های قبلی)؛ در ارتباط بودن با مخاطبین اصلی؛ حضور در مدارس، مناطق و حتی شهرهای مختلف در صورت امکان؛ تهیه پرسش‌نامه
و برگ نظرسنجی و توجه به نیازهای واقعی کودکان و نوجوانان و هم‌چنین اولیا و مربیان.
و یک مترجم چه؟
در کتاب آموزشی دوره ابتدایی کم‌تر نام مترجم را می‌بینیم. البته برخی مؤلفین با نگاه آموزش تطبیقی به سراغ آزمون‌های بین‌المللی می‌روند یا از این قبیل سؤالات در کتاب‌های
خود بهره می‌گیرند. رعایت تمام اصولی که بر تألیف مترتب است، برای ترجمه نیز لازم است. علاوه بر آن‌که مترجم باید بیش‌تر از مؤلف به پیش آموخته‌های دانش‌آموز توجه نماید. پیوند او میان دو حیطه فرهنگی مختلف، همانند پیوند دو درخت است. باید از جواب‌دهی و نتیجه اطمینان
داشته باشیم و طرح سؤالات را به حدس و گمان وانگذاریم. این‌که سؤال جالبی است تأییدی بر مناسب بودن آن نیست. رعایت اصل «اندازه نگه‌داشتن» به معنی آن است که اگر مجموعه سؤالاتی را ترجمه کردیم،
تعدد و تکرر آن‌ها به‌اندازه باشد؛ طوری که اعتماد به‌نفس و باورهای ملی ـ فرهنگی خودمان در چشم کودک متزلزل نشود.
سال‌ها پیش من مقاله‌ای از شما درباره تصویر آموزشی خواندم. طی این سال‌ها، کیفیت تصاویر آموزشی کتاب‌های آموزشی بهبود یافته است؟
بله؛ منتها بخش آموزش همواره نیاز به تصویرگران و گرافیست‌های کارآزموده دارد. بسیار دیده شده که مؤلف با زحمت و صرف وقت زیاد، مجموعه‌ای را فراهم آورده است؛ ولی به دلیل کم‌دقتی
در حروف‌چینی، چینش نامناسب مطلب یا انتخاب تصویر نامناسب، کتاب از نگاه کارشناسان مطلوب ارزیابی نشده است. اشتباه‌های تصویری (و غلط‌های املایی) مثل سنگریزه در غذا هستند؛ کمشان هم خوب نیست.
شما ظاهراً در جلسات تدوین کتاب‌های پایه ششم ابتدایی تشریف داشتید و اکنون مشغول تدریس در این پایه هستید. می‌خواستم بپرسم آیا خودتان از کتاب‌های کمک‌درسی این پایه کتابی
را به شاگردانتان توصیه می‌کنید؟ یعنی کتاب‌هایی می‌یابید که به شاگردان شما در یادگیری درس‌های این پایه کمک کنند؟
در صورت لزوم این کار را می کنم. استعداد و توانایی کودکان با هم فرق دارد و بالطبع نیازهای ایشان نیز متفاوت است. به‌طور کلی فرهنگ مطالعه و استفاده از منابع گوناگون را باید
گسترش داد. منتها نباید این اصل را از یاد برد که: ابتدا دست‌یابی به اهداف کتب درسی و تسلط بر تمرین‌ها سپس سفارش کتاب آموزشی.
از نظر شما ما در دبیرخانه طرح ساماندهی، چه گام یا گام‌های مهم دیگری باید برداریم تا طرح ساماندهی به نتیجه دلخواه و مطلوب خود برسد؟
طرح ساماندهی، یا طرح‌هایی شبیه به آن، در برخی کشورهای دیگر هم اجرا می‌شود؛ مطالعه تجربیات و بررسی‌های انجام شده خالی از لطف نیست. تهیه پرسش‌نامه برای جوامع
آماری مختلف (دانش آموزان، معلمان، مؤلفان و ناشران) و درصدگیری از واقعیت‌های موجود نیز راه را برای برنامه‌ریزی دقیق‌تر هموار می‌کند. تشکیل جلسات و همایش‌های تخصصی و نمایش دستاوردهای دبیرخانه به ترویج تحقیق هوشمند و تولید دقیق در جامعه نشر کشور کمک خواهد کرد.
گفت وگو: بهروز رضایی کهریز