تصویر و تناسب متن با مخاطب، دو نیاز اصلی کتاب‌های جغرافیا

   مهدی چوبینه درجه دکتری خود را در جغرافیای طبیعی، گرایش ژئومورفولوژی اخذ کرده است و بیش از 30 سال سابقه تدریس، برنامه‌ریزی درسی و مدیریت دارد. او از سال 1372،عضو گروه جغرافیای دفتر برنامه‌ریزی و تألیف کتب درسی بوده است. در کارنامه علمی او، علاوه بر مقالات متعدد در حوزه‌های مختلف جغرافیا و برنامه‌ریزی درسی جغرافیا، تألیف 25 جلد کتاب درسی و کمک‌درسی به چشم می‏آید. او همچنین چندین دوره داوری جشنواره‏های فیلم آموزشی رشد، نرم‏افزارهای آموزشی، کتاب‏های آموزشی رشد، و رسانه‏های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را بر عهده داشته است.

اطلاعات بیش‌تر درباره مهدی چوبینه

 به تازگی شما و همکارانتان، برگه‌های ارزش‌یابی کتاب‌های آموزشی جغرافیا را مورد بازنگری قرار داده‌اید. این برگه‌ها چه تغییرات مهمی کرده است؟

به نظر می‌رسید فرم‌های موجود قادر به ارزیابی کاملاً دقیق از کتاب‌های رسیده نبود. معیار‌ها و امتیاز در نظر گرفته شده برای آن‌ها، موجب می‌شد گاهی یک کتاب علی‌رغم ارزشمندی‌اش، امتیاز پایینی کسب ‌کند. مثلاً برخی از کتاب‌هایی که با هدف دانش‌افزایی معلمان تدوین شده بود، در بخش خودارزیابی یا بهره‌مندی از تصویر، امتیاز کمی به دست می‌آوردند یا کتاب‌هایی که به لحاظ ساختار و محتوا تفاوت زیادی با حل‌المسایل‌ها نداشتند، به خاطر برخی ویژگی‌ها، امتیاز بالایی کسب می‌کردند.

اگر بخواهید خیلی کلی پاسخ بدهید، شما چه جور کتاب‌هایی را برای حوزه جغرافیا مناسب می‌شمارید؟ یعنی مهم‌ترین ویژگی این کتاب‌ها چه باید باشد تا از نظر شما مناسب قلمداد شوند؟

بهترین کتاب‌ها در حوزه جغرافیا در درجه اول اطلس‌ها هستند و بعد از آن‌ها کتاب‌های کار قرار می‌گیرند .البته دایرة‌المعارف‌ها نیز کتاب‌های خوبی برای کتابخانه‌ها هستند. ضمن آن‌که سفرنامه‌ها به دلیل ارزش‌های آموزشی و کششی که دارند، چنانچه برای مخاطبین هر گروه سنی جداگانه تهیه شده باشند، می‌توانند مطلوب باشند .اما به‌طور کلی، مهم‌ترین ویژگی کتاب‌های جغرافیایی تناسب محتوا با توان درک و فهم مخاطب است و ویژگی دیگر آن‌ها مصور بودنشان است به نسبت یک سوم متن و دو سوم تصویر.

در بین کتاب‌های آموزشی جغرافیا که جناب‌عالی بررسی کرده‌اید، کدام‌یک از این ویژگی‌ها کم‌یاب‌ترند؟

اغلب کتاب‌های مجموعه سؤالات و خودآموزها، فاقد نوآوری کافی هستند و نمونه سؤالات سال‌های پیشین را تکرار کرده‌اند. البته امسال برخی از کتاب‌هایی که رسیده بود، در سطح دانشگاهی بود و طبعاً نمی‌بایست این کتاب‌ها را با کتاب‌های ویژه دانش‌آموزان و معلمان با یک معیار ارزش‌یابی می‌کردند.

از نظر شما دانش‌آموزان و معلمان ما، در حوزه جغرافیا به چه‌جور کتاب‌های آموزشی نیاز دارند؟

کتاب‌های مورد نظر دو دسته هستند .کتاب‌های دانش‌افزایی جغرافیا و کتاب‌های آموزش جغرافیا؛ به عبارت دیگر بخشی از نیاز‌های آنان،‌ کسب دانش روز و اطلاع از آخرین یافته‌های علمی جغرافیاست و بخشی نیز مربوط به چگونگی آموختن این علم است؛ چه معلمان که باید با آخرین دستاورد‌های تخصصی آموختن جغرافیا مواجه شوند و چه دانش‌آموزان که باید مهارت‌های آموختن جغرافیا را کسب کنند.

با توجه به سابقه 13 ساله‌ای که طرح سامان‌دهی دارد، به نظر شما چه گام یا گام‌های مهم دیگری باید برداشت تا طرح سامان‏دهی به نتیجه مطلوب خود برسد؟

به نظر می‌رسد که این طرح اثرات مثبت بسیاری داشته است؛ اما مانند هر امر آموزشی مفید دیگر نیاز به مراقبت دارد؛ به عبارت دیگر خود طرح سامان‌دهی نیازمند سامان‌دهی مستمر است؛ یعنی همین کاری که اکنون انجام می‌شود و معیار‌ها و ملاک‌های داوری به‌طور مستمر مورد بازنگری قرار می‌گیرد .شاید بد نباشد نتایج یافته‌ها و تجارب به دست آمده هم منتشر شود تا آیندگان مجبور به تکرار برخی از تجارب نباشند. باید به روز‌های اول این طرح بازگردیم و بیندیشیم در آن روز چه مواردی اگر وجود می‌داشت کار‌ها بهتر و سریع‌تر پیش می‌رفت تا آن‌ها را احیا کنیم .پررنگ‌تر کردن نقش دبیرخانه و تقویت آن امری ضروری است و صد البته راه‌اندازی نمایشگاهی از کتاب‌های برگزیده در طی این سال‌ها می‌تواند مفید باشد.

و سخن آخرتان؟

دست همه کسانی را که در طی این سال‌ها در این زمینه تلاش کرد‌ه‌اند، باید صمیمانه فشرد و به خاطر داشت که در حال حاضر این دبیرخانه تنها مرجع سامان‌دهی آشفته‌بازار کتاب‌های آموزشی و کمک درسی و کتاب‌های مرجع معلمان و دانش‌آموزان است. هم‌چنین باید به خاطر داشت که چنین مقولاتی امری دیربازده هستند؛ با این حال، تا همین‌جا نیز کسی نمی‌تواند منکر اثربخشی طرح سامان‌دهی کتاب‌های آموزشی باشد و یادمان باشد که با مراقبت دائمی، صحیح و مدیریت هوشمندانه می‌توان به تولیدات این حوزه جهتی مطلوب داد .موفق باشید.

گفت‏وگو: بهروز رضایی

عکس: رضا بهرامی