درباره سن شروع تخصصی شدن،
نظریه‌ها و دیدگاه‌های بسیاری وجود دارد. بعضی معتقدند که
تکنیک‌ها را باید قبل از بلوغ آموزش
داد و تخصصی شدن را به بعد از بلوغ موکول کرد، اما با توجه به تنوع رشته‌های ورزشی و همچنین نیازهای ویژه هر یک
از آن‌ها باید این موضوع را دقیق‌تر بررسی کرد.
به‌طور کلی، می‌توان گفت:
• در آن دسته از ورزش‌ها که به حرکات ماهرانه پیچیده و
انعطاف‌پذیری زیاد نیاز دارند، مانند
ژیمناستیک، شیرجه و...، لازم است ورزشکاران تخصصی شدن را از سنین پایین شروع
کنند.
• در ورزش‌هایی که قدرت و سرعت ویژگی بارز و غالب آن‌هاست، مانند فوتبال و والیبال، می‌توان تکنیک‌های اساسی و پایه را از خردسالی شروع
کرد، اما تخصصی شدن هنگامی شروع می‌شود که فرد عملاً پاسخ‌گوی نیازها و تقاضاهای زیاد و تمرینهای دشوار باشد. در اکثر رشته‌های قدرتی و سرعتی، تخصصی شدن باید از
اواخر دوره جهشی رشد بلوغ انجام گیرد.
• در رشته‌های ورزشی که نیاز اساسی و اصلی آن‌ها توانایی انجام دادن کارهای استقامتی
بیشینه است، مانند دو استقامت و دوچرخه‌سواری،
تخصصی شدن می‌تواند کمی دیرتر از ورزش‌های قدرتی و سرعتی اتفاق بیفتد، زیرا
برخی از ورزشکاران رشته‌های استقامتی قادرند در 30
سالگی یا حتی بعد از آن نیز عملکرد جالب و برجسته‌ای از خود نشان دهند و به نتایج بسیار
خوبی دست یابند.
برای هر رشته ورزشی یک محدوده
سنی کلی و عمومی وجود دارد. در جدول 1 سن تقریبی شروع تمرین‌ها (فعالیت‌ها و مهارت‌های پایه)، سن شروع تخصصی شدن و سن
رسیدن به اوج عملکرد برخی رشته‌های ورزشی که در مدارس کشورمان
بیشتر طر‌ف‌دار و کاربرد دارند، ارائه شده است.
البته طبقه‌بندی کودکان و نوجوانان براساس سن
تقویمی، با توجه به تفاوت‌های فردی و سرعت و میزان متفاوت
رشد آن‌ها، مناسب و معقول به‌نظر نمی‌رسد و ضرورت دارد علاوه بر سن تقویمی،
به سن مرفولوژیکی (ریخت‌شناسی) و سن بیولوژیکی (زیست‌شناسی) نیز توجه شود.
سن مرفولوژیکی (ریخت‌شناسی یا ظاهری)
این سن به مراحل مختلف رشد
ساختمانی یا آناتومیکی اطلاق می‌شود. سن مرفولوژیکی کمک می‌کند توضیح دهیم که چرا برخی از کودکان
مهارت‌ها و توانایی‌های خود را سریع‌تر یا کندتر از دیگران توسعه می‌دهند. همچنین، پیچیدگی‌های رشد و تکامل را به‌وضوح آشکار می‌سازد. اگرچه بیشتر کودکان در رشد،
الگوهای مشابهی را دنبال می‌کنند، تفاوت‌های زیادی نیز در این زمینه وجود دارد.
شرایط محیطی بر زمان رشد (جلوافتادگی یا تأخیر رشد) تأثیر می‌گذارد. در سن مرفولوژیکی، محدوده 6 تا 18 سال از جنبه رشد و تکامل
ورزشی اهمیت زیادی دارد و بیشترین تفاوت‌ها
در بین افراد مربوط به این سنین است.
سن بیولوژیکی (سن زیستی)
به پیشرفت و تکامل عملکردی
(فیزیولوژیکی) اندام‌ها و دستگاه‌های بدن اطلاق می‌شود که در برآورد و تشخیص
استعداد و قابلیت‌های عملکردی شخص در رسیدن به
سطوح برتر و بالاتر اجرایی مؤثر و مفید است. در یک گروه هم‌سن و سال و هم‌جنس، میزان رشد بیولوژیکی متفاوت است، یعنی بعضی
زودتر و بعضی دیرتر به بلوغ می‌رسند. بلوغ در دختران نیز زودتر
از پسران صورت می‌گیرد.
توجه صرف به سن تقویمی ممکن است
به قضاوت و تشخیص اشتباه، ارزیابی ناقص و نیز تصمیــــم‌گیری ضعیف و نامناسب بینجامد. دو کودک
که سن مرفولوژیکی مشابهی دارند و از لحاظ خصوصیات ساختاری مانند قد، وزن و
حجم عضلانی نیز مشابه به‌نظر می‌رسند، ممکن است در سن بیولوژیکی با هم
متفاوت باشند و توانایی‌های متفاوتی کسب کنند.
منابع
۱. شجاعی، معصومه (۱۳۸۸). رشد حرکتی. تهران: انتشارات دانشگاه امام حسین(ع).
۲. نظرعلی، پروانه و رجبی، حمید (۱۳۸۹). علم تمرین ویژه مربیان و مدرسان تربیتبدنی و ورزش. تهران: بامداد کتاب.
۳. جزوه رشد و تکامل حرکتی، دکتر علیرضا صابری کاخکی، دانشگاه شهید باهنر کرمان.
۴. جزوه «اصول مربیگری و علم تمرین»، مجید نیری، دانشگاه جامع علمی کاربردی.
5. http://jamalisport.persianblog.ir