پای صحبت خانم نرگس عبداللهی از دبیران موفق اراک
۱۳۹۸/۱۲/۲۰
خانم نرگس عبداللهی، دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی با ۲۲ سال سابقه آموزشی، از دبیران فعال و خوش‌فکر ناحیه یک شهر اراک (استان مرکزی) است. در دبیرخانه راهبری زبان و ادبیات فارسی کشور و شورای اجرایی انجمن علمی ـ آموزشی معلمان ادبیات استان مرکزی عضویت دارد و مدرس دانشگاه فرهنگیان نیز هست.
این گفت‌وگوی صمیمانه ابعادی از ویژگی‌های دانشی و روشی ایشان را مشخص می‌کند.
به نظر شما، معلم موفق چگونه شخصی است؟
تعلیم‌وتربیت امری بسیار پیچیده و حساس است که تنها با کارآمدی، حرفه‌ای بودن و اطلاع دقیق از مسائل آموزش‌وپرورش و فرایند یاددهی ـ یادگیری، می‌توان از عهده آن برآمد؛ زیرا این کار به دانش، آگاهی، تخصص و مهارت خاصی نیاز دارد که بدون آن‌ها نمی‌توان در زمینه تعلیم‌وتربیت فعالیت کرد. معلمی موفق است که پیوسته در حال یادگیری باشد؛ همواره تغییرات و تحولات مربوط به حرفه خود را پیگیری کند و با توجه به پیشرفت‌های علوم و فنون در زمینه‌های مختلف، معلومات، مهارت‌ها و اطلاعات خویش را ارتقا بخشد. به‌کار بستن این مهارت‌ها، معلم را در تدریس و سایر فعالیت‌های آموزشی و تربیتی یاری می‌دهد و تعامل لازم را بین او و دانش‌آموز برقرار می‌سازد؛ در نتیجه، معلم می‌تواند در روند تدریس، زمینه و شرایطی را برای دانش‌آموزان مهیا کند که یادگیری و آموزش برایشان آسان و لذت‌بخش باشد. همچنین، موقعیت‌های یادگیری را طوری تنظیم می‌کند که آن‌ها با رغبت در یادگیری شرکت کنند.
معلم موفق فضای خلاقی را در کلاس ایجاد می‌کند؛ به‌گونه‌ای که توانمندی، اطمینان، اعتمادبه‌نفس و حضور فعال دانش‌آموزان را افزایش می‌دهد.
یکی از ضرور‌ت‌های غیرقابل انکار در مسیر پیشرفت هر شخص، وجود معلم و مدرس خوب است. بی‌شک، معلم بیشترین تأثیر را در انتخاب راه و روش زندگی هر فرد دارد.
معلم موفق کسی است که علاوه بر تسلط در رشته خود، به کارش نیز علاقه‌مند باشد و انگیزه و اعتمادبه‌نفس داشته باشد. پس هر کاری در دنیا اگر با عشق و علاقه همراه باشد، به بهترین شغل تبدیل می‌شود و شغل معلمی هم از این قاعده مستثنی نیست.
ویژگی‌هاي بایسته دبیر ادبیات چیست؟
ادبیات سراسر لطافت و لذت است؛ لذتی که از بنِ جان مایه می‌گیرد. ادبیات عشق و شور است؛ خودشناسی و خداشناسی است؛ از این‌رو دبیر ادبیات رسالت سنگینی بر عهده دارد. او علاوه بر دانش تخصصی خود باید با موضوعات زیادی آشنایی داشته باشد تا بتواند به خوبی از عهده این کار مهم برآید. چرا که دریای ادب آن‌قدر ژرف است که مفاهیم زیادی را در برمی‌گیرد. داشتن بیان رسا و شخصیت تأثیرگذار از دیگر ویژگی‌های دبیر ادبیات است. او باید به گونه‌ای باشد که با قدرت بیان و رفتارش در عمق وجود دانش‌آموزان نفوذ کند.
از خاطرات بهیادماندنی دوران معلمی خود نمونه‌ای را بیان کنید.
تمام لحظه‌ها و اوقاتی که در مدرسه در کنار دانش‌آموزان و همکارانم سپری کرده‌ام، چه شیرین و چه تلخ، همه برایم بهیادماندنی و خاطره‌انگیزند.
خاطره‌ای که بازگو می‌کنم مربوط به اواخر آبان‌ماه سال ۱۳۹۴ است. با کلاس سوم ریاضی، درس ادبیات داشتم. وقتی وارد کلاس شدم و به حضور و غیاب پرداختم، متوجه غیبت یکی از دانش‌آموزان شدم. حدود سی دقیقه از کلاس گذشته بود که شاگردم وارد کلاس شد. ناگهان همه به او خیره شدیم. چشمانش به شدت متورم و قرمز بودند؛ طوری که به سختی می‌دید.
علت را جویا شدم؛ سکوت کرد و بعد از مدت کوتاهی گفت: «از شب گذشته تا ساعت شش صبح مشغول خواندن یک کتاب رمان ۷۰۰ صفحه‌ای بوده‌ام».
در آن لحظه نمی‌دانستم چه بگویم؛ کمی بر خود مسلط شدم و با لحنی پندآمیز، سخنم را این‌گونه آغاز کردم: «بچه‌های عزیزم، با اینکه دوستتان در زمان نامناسبی مطالعه کرده است، اما وقتی می‌بینم هنوز هم افرادی هستند که به جای صرف وقت در فضای مجازی کتاب می‌خوانند و به مطالعه علاقه‌مندند، بسیار امیدوار می‌شوم و ...». ناگهان دوستانش شروع به خندیدن کردند و گفتند: «خانم، می‌دانید مریم رمان ۷۰۰ صفحه‌ای را چگونه خوانده است؟ از طریق تلفن همراه!»
مات و مبهوت شده بودم؛ نمی‌توانستم بپذیرم فردی سلامت و آینده خود را این‌گونه به خطر بیندازد.
صدمه‌ای که به چشمش وارد شده بود بسیار شدید بود؛ به‌گونه‌ای که تا چندین ماه به حالت عادی خود باز نگشت و به‌طور کامل خوب نشد.
چه روش‌های بدیعی در تدریس داشته‌اید؟
من همیشه سعی کرده‌ام فرایند آموزش را از حالت منفعل بیرون بیاورم و دانش‌آموزان را ترغیب کنم تا به‌صورت فعال در یادگیری مطالب درسی مشارکت داشته باشند؛ چون معتقدم بهترین الگوی آموزش، ادغام چندین روش متناسب با کتاب و نوع درس به فراخور موقعیت و ظرفیت کلاس است. من این تلفیق را انجام داده‌ام و نتیجه و بازخورد رضایت‌بخشی داشته است.
همان‌طور که می‌دانید، بیشتر دانش‌آموزان در خوانش متون نظم و نثر، به‌ویژه نظم، ضعف‌هایی دارند و اغلب به دنبال این هستند که معنی را بدانند نه خوانش درست را؛ در حالی‌که نمی‌دانند شرط اصلی درک و دریافت معنی و مفهوم یک متن، خوانش صحیح آن است. همیشه به دنبال روشی بوده‌ام تا این ضعف را برطرف کنم. حدود دو سال پیش، با دانش‌آموزان پایه یازدهم درس فارسی داشتم؛ قرار بود شعری از «سیدحسن حسینی» با عنوان «یاران عاشق» را تدریس کنم. به خاطر محدود بودن زمان کلاس، دانش‌آموزان را به سه گروه تقسیم کردم و به آن‌ها گفتم که ابتدا من شعر را می‌خوانم و شما سه گروه با دقت به خوانش من گوش می‌دهید. بعد از ده دقیقه مباحثه گروهی، نماینده‌ای برای گروه خود انتخاب می‌کنید تا شعر را در کلاس بخواند. هر گروهی که صحیح‌ترین خوانش را داشته باشد، امتیازی ویژه برای آزمون مستمر دریافت خواهد کرد. بچه‌ها به چالش کشیده شده بودند و هر گروه تلاش می‌کرد امتیاز را از آن خود کند؛ بدین ترتیب چندین بار از روی شعر خوانده شد و بچه‌ها به دقت گوش کردند. هفته بعد، شعرخوانی دانش‌آموزان باورکردنی نبود.
حیرت‌زده شده بودم که آیا این‌ها همان بچه‌های هفته قبل هستند.
آن‌ها را تشویق کردم و این روش را تا پایان سال و سال‌های بعد ادامه دادم. دانش‌آموزان چون با روش صحیح خوانش آشنا شده بودند از شعرخوانی لذت می‌بردند.
من سه روش سخنرانی، کارگروهی و مشارکت را با تشویق، تلفیق کردم و این نتایج را به دست آوردم:
۱. دانش‌آموزان با خوانش درست، معنی و مفاهیم را به خوبی درک می‌کنند؛
۲. تسلطشان در زمینه تست‌های قرابت معنایی بیشتر می‌شود؛
۳. با توجه به محدود بودن ساعات درس ادبیات، زمانی که باید در چند جلسه صرف خواندن صحیح بچه‌ها می‌کردم، در همان یک جلسه تدریس صرف می‌شد؛ البته ذکر این نکته ضروری است که این روش فقط در اشعار کوتاه قابلیت اجرایی دارد.
مهم‌ترین شاخصه‌ها، محاسن و معایب کتاب‌های درسی را بیان کنید.
مهم‌ترین شاخصه‌های کتاب‌های نونگاشت، رویکردهای مهارتی و مشارکتی آن‌هاست که با شیوه‌های آموزشی متنوع، حضور فعال دانش‌آموزان را می‌طلبد؛ به‌ویژه در کتاب نگارش که افق جدیدی از مفاهیم ادبی را در برابر دیدگان دانش‌آموزان می‌گشاید و مهارت نوشتن آن‌ها را به سوی خلاقیت سوق می‌دهد.
در درس فارسی نیز متون زیبایی به چشم می‌خورد. شعرخوانی‌ها و روان‌خوانی‌ها که به تقویت حافظه ادبی دانش‌آموزان کمک می‌کنند، اما نکته بسیار مهم این است که بین متون ادبی، از نظر سهل و دشوار بودن، هیچ تناسبی وجود ندارد؛ بدین‌گونه که چندین متن دشوار و طولانی پشت سر هم آمده است و این موضوع باعث بی‌رغبتی و خستگی دانش‌آموزان می‌شود. نکته قابل تأمل دیگر، عدم تناسب ساعات تدریس با محتوای کتاب‌های فارسی، به‌ویژه پایه دوازدهم، است که باید در فرصتی کوتاه تدریس شود.
نظر شما درباره مجله رشد زبان و ادب فارسی چیست؟
این مجله با محتوا و ساختار بسیار مستحکم خود در حکم یک گنجینه ادبی است؛ به‌ویژه حضور استادان بنام ادبیات فارسی، بر غنا و ارزشمندی مجله افزوده است. این مجله متناسب با نیازهای معلمان ادبیات است؛ از این‌رو مقاله‌هایش که در ارتباط مستقیم با کتاب‌های درسی هستند، می‌تواند راه‌گشای دبیران باشد. همچنین، بخشی که به معرفی معلمان شاعر اختصاص دارد، بسیار مورد پسند بنده است. در پایان، از سردبیر محترم و دیگر عوامل این مجله وزین به‌طور ویژه تشکر و سپاسگزاری می‌کنم؛ همچنین از شما که فرصت این گفت‌وگو را فراهم نمودید.
۹۹۹