مقدمه
اقتصاد مدرن جهانی در آستانه انقلاب صنعتی جدیدی است که این انقلاب با گرایش‌های واقعی بسیاری اثبات می‌شود، از جمله:
۱. مدت‌زمانی طولانی است که بحران اقتصادی بر جهان اوایل قرن بیست‌ویکم حاکم شده است. ممکن نبودن غلبه بر ضعف موجود در سیستم‌های اقتصادی به کمک امکانات موجود، نشان‌دهنده فقر ظرفیت مدل فناوری قبلی است. در حوزه تولید صنعتی نیز می‌توان گفت که بحران پیش‌بینی‌شده در تولید بیش‌ازحد کالاهای صنعتی و فروش نرفتن آن‌ها در سیستم‌های اقتصادی داخلی یا در بازارهای جهانی، به ورشکستگی گسترده شرکت‌های صنعتی در سراسر جهان منجر شده است. این رخداد موجب افزایش اقدامات حمایت‌گرایانه از سوی دولت‌ها شده است.
۲. با توجه به مفاد مدرن نظریه اقتصادی (به‌ویژه نظریه چرخه‌های اقتصادی، نظریه بحران‌ها، نظریه نوآوری‌ها و غیره)، غلبه بر بحران جهانی به شروع موج جدیدی از نوآوری‌ها نیاز دارد. این گرایش با پیشرفت فشرده بسیاری از کشورها در شکل‌‌گیری اقتصاد دانش پشتیبانی می‌شود. به همین دلیل ظرفیت سیستم اقتصادی جهانی در زمینه توسعه نوآوری درآینده تقویت می‌شود. اولویت‌های جهانی در نوآوری شناخته‌شده در این زمینه، توسعه اجتماعی و اقتصادی است.
۳. طی دهه‌های اخیر، محققان کشورهای جهان تحقیقاتی را انجام داده‌اند که به فناوری‌های جدید منجر شده‌اند. بیشتر این فناوری‌ها در حوزه تولید پیشرو (نوآوری‌های فناوری) هستند و در حوزه واقعی اقتصاد قرار دارند. فناوری‌های مزبور باید توسعه فزاینده‌‌ای از حوزه‌های جدید فناوری پیشرفته را شکل دهند و تحریک کنند، اما هنوز در عمل از آن‌ها استفاده نشده است.
۴. در سطح شرکت‌های جداگانه و حتی کشورها، ابتکارات و انقلابی در مورد نوسازی فنی وجود دارد که این نوسازی‌ها با هدف دستیابی به پیشرفت نوآوری بی‌سابقه هستند.
در شرایط رقابت جهانی، موفقیت موضوع‌ها و سیستم‌های اقتصادی در بازار جهانی، تنها با مزیت‌های رقابتی بی‌نظیر تضمین می‌شود. برای دستیابی و حفظ آن‌ها، لازم است از فناوری‌های جدیدی استفاده شود که بهینه‌سازی فرایندهای اقتصادی ـ اجتماعی و فرایندهای تجاری را تضمین می‌کند.
جهت‌دهی فنی و تمرکز صنعتی بر تمایلات اقتصادی مشاهده‌شده و همچنین هدف آن‌ها در فعال‌سازی و توسعه حوزه‌های پیشرفته اقتصاد ملی و شروع روند پیشرفت نوآوری در موضوع‌ها و سیستم‌های اقتصادی این فرضیه را برای تحقیق حاضر تشکیل داده‌اند که انقلاب صنعتی قرن بیست‌ویکم ویژگی‌های فوق را با هم ترکیب می‌کند و با تمام گرایش‌های واقعی در اقتصاد جهانی مدرن مطابقت دارد.
پیشینه و سیر تحول صنعت
پیشرفت و تکامل صنایع و انقلاب‌های صنعتی در سه دوره تاریخی مهم با تولد فناوری‌هایی نظیر ماشین بخار، برق و رایانه‌ها همراه بود:
• ۱۷۶۰ تا ۱۸۴۰: پیشرفت مکانیک، مانند راه‌آهن و موتور بخار؛
• ۱۸۷۰ تا ۱۹۴۰: پیدایش برق، تولید انبوه و خطوط مونتاژ؛
• ۱۹۶۰ تا ۲۰۱۰: رایانه‌ها، نیمه‌هادی‌ها، محاسبه‌های قالب و فریم اصلی و اینترنت.
ضرورت انقلاب صنعتی
«چهارمین انقلاب صنعتی» به ترکیبی از چندین نوآوری مهم در فناوری دیجیتال اشاره می‌کند. این فناوری‌ها عبارت‌اند از: رباتیک پیشرفته، هوش مصنوعی، حسگرهای پیشرفته، پردازش ابری، اینترنت اشیا، تجزیه و تحلیل و ضبط داده‌ها، ساخت دیجیتال (پرینت سه‌بعدی)، مدل‌های جدید بازاریابی، گوشی‌های هوشمند و سیستم‌عامل‌هایی که با استفاده از الگوریتم، وسایل نقلیه (تجهیزات ناوبری، خدمات تحویل و وسایل نقلیه خودکار) را هدایت می‌کنند.
روش‌های جدید مهندسی پیشرفته برای حمایت از این فناوری‌های توسعه‌دهنده، مبتنی بر این اصل‌اند که محصولات هوشمند قادر به خودکنترلی در عملکرد خود و ارتباط با سایر سیستم‌های هوشمند و همچنین انسان‌ها هستند.
برای مثال، چشم‌انداز آینده اینترنت اشیا، ارتباط همه‌جانبه مردم، اشيا و ماشین‌هاست. این ارتباط برای تولید کالاها و خدمات جدید در نظر گرفته‌شده است و راهی را که برای تولید آنچه انقلاب چهارم نامیده می‌شود، هموار می‌سازد.
از طریق اینترنت اشیا، سیستم‌های فیزیکی سایبر با یکدیگر و با انسان در زمان واقعی ارتباط برقرار می‌کنند. از طریق اینترنت خدمات، هم خدمات داخلی و هم خدمات سازمانی توسط شرکت‌کنندگان در زنجیره ارزش ارائه و مورداستفاده قرار می‌گیرند. در انقلاب صنعتی چهارم، کارخانه دیجیتالی امکان اجرای فرایندهای تولید با فناوری‌های جدید را فراهم می‌کند که بدون راه‌حل‌های مبتنی بر شبیه‌سازی، نمی‌توانند عملی شوند یا ممکن است بنا بر شرایط، با تحمل هزینه‌های قابل‌توجهی مورداستفاده قرار گیرند.
برای دستیابی به ظرفیت واقعی چهارمین انقلاب صنعتی، شرکت‌ها به برنامهریزی دگرگونی دیجیتال نیاز دارند. تولیدکنندگان باید با مهارت‌های دیجیتال به جست‌وجوی بهترین استعداد بپردازند و طرحی روشن را در مورد نحوه تکامل کارخانه‌های دیجیتال تهیه کنند. راهبردهای اصلی انقلاب صنعتی چهارم ایجاد نوآوری جدید برای سیستم‌های هوشمند است. این سیستم‌ها شامل تولید هوشمند، سیستم‌های تولید هوشمند، لجستیک هوشمند یا شبکه‌های هوشمند مبتنی بر ادغام ارتباطات اینترنتی و نرم‌افزار کنترل تعبیه‌شده برای اطمینان از پایداری و سلامت محیطی میشوند.
انقلاب صنعتی چهارم ابتکاری اساسی مبتنی بر فناوری پیشرفته آلمان است که توسط دولت آلمان پشتیبانی و توسط صنعت اجرا می‌شود. هر بنگاه اقتصادی باید تصمیم بگیرد که چگونه می‌تواند ویژگی‌های این انقلاب را عملی کند.
ده مهارت برتر مرتبط با انقلاب صنعتی چهارم
بیش از یک‌سوم مهارت‌هایی (۳۵%) که در نیروی کار امروز مهم تلقی میشوند، از سال ۲۰۲۰ تغییر خواهند کرد. انقلاب صنعتی چهارم تا سال ۲۰۲۰، روباتیک پیشرفته و حمل‌ونقل مستقل، هوش مصنوعی و یادگیری ماشین، مواد پیشرفته، بیوتکنولوژی و ژنومیک را برای ما به ارمغان خواهد آورد. این تحولات شیوه زندگی و نحوه کار ما را تغییر می‌دهند. برخی از مشاغل ناپدید میشوند، برخی دیگر رشد می‌کنند و مشاغلی که حتی امروز وجود ندارند، امری عادی خواهند شد. مسلم است که نیروی کار آینده برای حفظ سرعت لازم باید مهارت‌های خود را تراز کند. برای مثال در سال ۲۰۲۰، مهارت‌های «هماهنگ شدن با دیگران» به «تفکر انتقادی»، و «مدیریت مردم» به «خلاقیت» بدل میشوند و کارگران باید به خلاقیت‌های بیشتری دست یابند؛ به همین ترتیب، گوش دادن فعال که امروز مهارتی اصلی محسوب می‌شود، از ده قسمت برتر به‌طور کامل ناپدید می‌شود. (جدول ۱).
اثرات مثبت و منفی توزیع فناوری‌های جدید
مسلم است، حضور فناوری‌های جدید برونداد‌هایی نظیر امنیت بیشتر، آسایش و مدیریت بهینه منابع و انرژی، و نظایر آن را به همراه خواهد داشت، اما در کنار این موارد پیامدهای منفی فناوری، مانند رعایت نکردن حریم خصوصی افراد، کاهش فرصت‌های شغلی، خطر حمله‌های سایبری و هک شدن اطلاعات و نظایر آن را نیز در پی خواهد داشت. اثرات عمومی و اقتصادی، و دیگر اثرات توزیع فناوری‌های جدید در جدول ۲ آورده شده‌اند.
مسابقه‌های بین‌المللی مهارت در کازان۱ روسیه (۲۰۱۹)
در چهل‌وپنجمین دوره از این مسابقه‌ها در کازان روسیه ۱۵۰ تیم شرکت کردند. شرکت‌کنندگان این فرصت را به بازدیدکنندگان دادند که پیشرفت‌هایی در زمینه فناوری و تولید را ببینند و مهارت‌های حرفه‌ای و کارکردهای کاری آینده را مشاهده کنند. یکی از نکات خاص این دوره از مسابقه‌ها توجه به ویژگی‌های انقلاب صنعتی چهارم در مفاد مورد آزمون بود. مهارت خاص و مهارت‌های مربوط به آینده، مطابق نمونه‌های معرفی‌شده در نظر گرفته شده بودند. شرکت‌کنندگان در عرصه‌های زیر رقابت کردند:
• بیوتکنولوژی کشاورزی
• راه‌حل‌های مبتنی بر «بلاک چِین»۲
• مدل‌سازی اطلاعات ساختمان
• فناوری‌های کامپوزیت
• کارخانه دیجیتال
• کشاورزی دیجیتال
• طراحی مد دیجیتال
• عامل پهپاد
• امنیت سیستم‌های اطلاعاتی سازمانی
• فناوری طراحی صنعتی
• انقلاب صنعتی چهارم
• اینترنت اشیا
• فناوری لیزر
• مدیریت چرخه زندگی
• یادگیری ماشین و داده‌های بزرگ
• مهندسی معکوس مکانیکی
• سنتز و فراوری مواد معدنی
• توسعه برنامه‌های کاربردی گوشی همراه
• طراحی رابط عصبی
• فناوری کوانتومی
• نمونه‌سازی سریع
• ادغام سیستم‌های روباتیک
• جوشکاری روباتیک
• مهندسی سیستم‌های فضایی
• واقعیت مجازی و افزودنی
انعطاف‌پذیری در صنعت مدرن، به تکنسین‌هایی با مهارت‌های جدید احتیاج دارد تا در زمینه‌های موردنیاز انقلاب صنعتی چهارم تقریباً تمام بخش‌های تولید را متحول کنند. از این رهگذر رقبا باید بتوانند ماشینی متعلق به انقلاب صنعتی سوم را به ماشین موردنیاز انقلاب صنعتی چهارم تغییر دهند، یک پروژه نرم‌افزاری طراحی و تنظیم کنند، امنیت داده‌ها را تأمین کنند، و قادر به نگهداری هوشمند، بهینه‌سازی و ارزیابی اطلاعات و تهیه گزارش باشند. برای مثال، «اینترنت اشیا»۳ مفهومی است شامل استفاده تعداد زیادی از دستگاه‌ها (چیزها) در تعامل نه‌تنها با انسان، بلکه با یکدیگر و همچنین با سایر سیستم‌های اطلاعاتی.
متخصصان اینترنت اشیا باید مهارت‌های مهندسی سیستم، توسعه سیستم‌های پردازش داده‌ها، تجسم داده‌ها و طراحی رابط کاربری را برای کنترل سیستم‌ها داشته باشند. آنان می‌توانند با استفاده فناوری‌های ابری، سیستم‌های کنترل توزیع‌شده را برای دستگاه‌هایی که در فاصله قابل‌توجهی از یکدیگر، در مناطق مختلف جهان قرار دارند، ایجاد کنند. اینترنت اشیا محرکی اساسی برای تحول دیجیتال است و پایه و اساس مشاغل هوشمند آینده محسوب می‌شود.
آینده انقلاب صنعتی
با توجه به رخدادهای انقلاب صنعتی چهارم در جهان، به نظر می‌رسد تعامل انسان و صنعت و فناوری، روزبه‌روز با تغییرات جدیدی همراه خواهد بود. هوشمند کردن ارتباط اجزای صنایع با یکدیگر از طریق به‌کارگیری حسگرهای پیشرفته، ارتباطی منطقی را بین آن‌ها برقرار می‌کند، اما به نظر می‌رسد بشر به دنبال تکامل و هوشمندی بیشتر صنعت تا جایی است که صنعت در تعامل حداکثری با انسان قرار گیرد و به‌عبارت‌دیگر، خواسته‌های او را بهتر برآورده کند. این انقلاب جدید و پیشرو انقلاب صنعتی پنجم نام دارد.
پی‌نوشت‌ها
1.Kazan
2. Blockchain
3. Internet of Things (IOT)
منابع
1. Industry 4.0: Industrial Revolution of the 2 lst Century, Elena G. Popkova, Yulia V.Ragulina, Aleksai V.Bogoviz Editors, Springer International Publishing AG, part of Springer Nature 2019.
2. Future of jobs Report, World economic forum.
3.Adoption of Industry 4.0in India – Opportunities & Challenges.
4.The Annual Meeting is taking place in Davos from 20 to 23 January, under the theme’’Mastering the Fourth IndustrialRevolution''.
5.https://worldskills2019.com/en/projects/future-skills-2019/skills/internet things.
6.https://worldskills2019.com/en/projects/future-skills-2019/skills/industry-40.