بازتاب: رفتار حل مسئله
۱۳۹۹/۰۱/۳۱
در صفحه ۱۱۲ کتاب زیست‌شناسی ۳ پایه دوازدهم (رفتارشناسی)، نوشته شده است:
حل مسئله: برخی از جانوران می‌توانند از تجربه‌های قبلی خود برای حل مسئله‌ای که با آن روبه رو شده‌اند، استفاده کنند. در یکی از آزمایش‌های مربوط به این رفتار، شامپانزه‌ای را در اتاقی گذاشتند که تعدادی موز از سقف آن آویزان بود و چند جعبه چوبی هم در اتاق وجود داشت. شامپانزه پس از چند بار بالا پریدن و تلاش ناموفق برای رسیدن به موزها، جعبه‌ها را روی هم قرار داد، از آن‌ها بالا رفت و به موزها دست یافت. در رفتار حل مسئله، جانور بین تجربه‌های گذشته و موقعیت جدید ارتباط برقرار می‌کند و با استفاده از آن‌ها برای حل مسئله جدید، آگاهانه برنامه‌ریزی می‌کند.
این موضوع در ذهن دانش‌آموزان و برخی همکاران باقی است که شامپانزه بین کدام تجربیات گذشته و موقعیت جدید ارتباط برقرار کرده است! به‌خصوص اینکه در ذهن همکاران این مطلب از کتاب زیست‌شناسی پیش‌دانشگاهی قبلی به یادگار مانده که: «... در رفتار حل مسئله، جانور بدون آزمون و خطا از تجربیات گذشته برای حل مسئله جدید استفاده می‌کند». برای آگاهی از «تجربه گذشته شامپانزه» می‌توان به کتاب مقدمه‌ای بر رفتارشناسی، نوشته اوبروی منینگ، ترجمه عبدالحسین وهاب‌زاده مراجعه کرد.
در صفحه ۳۱۱ این کتاب نوشته شده است: « ... به شامپانزه‌هایی که در این آزمایش شرکت کرده‌اند؛ قبلاً اجازه داده شده با جعبه‌ها بازی کنند و نوعی یادگیری نهفته ناشی از آزمون و خطا برای ساختن تلی از جعبه‌ها و بالا رفتن از آن را قبلاً فرا گرفته بودند. سپس این شامپانزه‌ها در اتاقی که موز از سقف آن آویزان بود و تعدادی جعبه جدا از یکدیگر در اتاق قرار داده شده بود، توانستند بین تجارب گذشته، یعنی روی هم قراردادن جعبه‌ها و بالا رفتن از آن‌ها، مسئله جدید، یعنی دستیابی به موز آویزان از سقف، ارتباط برقرار کنند.»
موجود مفلوکی به نام «محیط زیست» در نظام آموزشی ایران / علی پورسلیمان
دانش‌آموزی که از پیش‌دبستانی وارد چرخه آموزشی ما می‌شود، تا قبل از دوره دوم متوسطه نامی از «محیط‌زیست» در کتاب‌های درسی خود نمی‌بیند. تنها در پایه یازدهم که به رقابت پوشالی کنکور نزدیک می‌شود و فشار و فشردگی درس‌ها او را از همه طرف احاطه می‌کنند، برای بار نخست چشمش به کتاب درسی «انسان و محیط‌زیست» می‌افتد.
در یکی از کلاس‌های پایه یازدهم در مدرسه‌ای از دانش‌آموزان در مورد این درس و کیفیت آموزش آن پرسیدم. دانش‌آموزان گفتند که معلم شیمی عهده‌دار تدریس کتاب محیط‌زیست است؛ اما تاکنون و در این شش ماه حتی یک کلمه در مورد محیط‌زیست تدریس نکرده است، بلکه به جای آن شیمی درس می‌دهد و گهگاه برای دانش‌آموزان تست کنکور حل می‌کند. ظاهراً هم دانش‌آموزان و هم اولیای آنان از این موضوع راضی هستند؛ چرا که این معلم خلاق جزوه‌ای کم‌حجم مشتمل بر پرسش و پاسخ‌های کوتاه تهیه کرده و در اختیار دانش‌آموزان قرار داده است. از حدود ۱۰۰ سؤال طرح شده حدود ۲۰ سؤال در امتحان طرح می‌شود و جالب است که همه دانش‌آموزان کلاس نمرات بالایی در درس محیط‌زیست کسب کرده‌اند. مدیر و سایر عوامل آموزشی مدرسه هم ظاهراً از این وضعیت راضی‌اند، چرا که اولاً، سطح نمرات دانش‌آموزان بالاست و دیگر این که کسی شاکی نیست و رضایت در حد کافی و وافی در مدرسه برقرار است.
این تنها نمایی از وضعیت یک «درس مهم» آن هم در یک مدرسه نسبتاً برخوردار در یک منطقه آموزشی است. اداره آموزش‌وپرورش و گروه‌های آموزشی هم اساساً با این موضوعات کاری ندارند. کسی با کیفیت آموزش کاری ندارد و این در حالی است که در این وزارت‌خانه، مرکزی برای پایش کیفیت آموزش پیش‌بینی شده است.
پرسش این است که اساساً «علم» و «تفکر علمی» چه زمانی قرار است وارد برنامه‌های درسی شود؟ «بحران سیل» که چندی است کشور و افکار عمومی را درگیر کرده، در درجه نخست ناشی از بی‌توجهی و بی‌اعتنایی به «محیط‌زیست» است. دست خانواده در تربیت کودک در زمینه آموزش‌های محیط‌زیست و احترام به طبیعت خالی است. دانش‌آموز در آموزش‌وپرورش و نیز در نظام آموزش عالی چیزی در این‌باره آموزش نمی‌بیند و تجربه نمی‌کند. حال از این فرد که انتظارات یک شهروند مسئول از او می‌رود، دقیقاً باید چه چیزی را خواست؟ آیا برای چیزی که آموزش ندیده و تجربه نکرده است باید او را مورد سرزنش قرار داد؟ آیا اساساً گفت‌وگو یا مباحثه‌ای در این زمینه صورت می‌گیرد؟
در چند درصد از مدارس ما محیط‌زیست حضوری فعال دارد؟ انبوه زباله‌هایی که در حیاط به چشم می‌آیند و وضعیت درختان و پوشش گیاهی و حتی رنگ‌آمیزی دیوارها و... می‌تواند ابعاد فاجعه را بیش از پیش نمایان سازد.
۱۹۰۳
کلیدواژه (keyword):
بازتاب,حل مسئله