نگاهی به دو کتاب برگزیده جشنواره کتاب های رشد با محوریت امام موسی صدر

عصایت را به میله‌های زندان بزن موسی
«امام‌موسی صدر یک روش و اندیشه است.» این جمله از آنِ سیدحسن نصرالله است که در کتاب «عصایت را به میله‌های زندان بزن موسی» بدان اشاره‌شده است.

«عصایت را به میله‌های زندان بزن موسی» یکی از کتاب‌های برگزیده جشنواره کتاب‌های رشد است که به زندگی امام‌موسی صدر و حرف‌ها و فعالیت‌های هم‌گرایانه وی در لبنان پرداخته است. این کتاب به همت فرشته مرادی و حسن هوشمند نوشته‌شده و تعداد نسخه‌های آن در چاپ دومش در سال ۱۳۹۷ سه هزار نسخه بوده است. اولین نوبت انتشار آن نیز در سال ۱۳۹۳ و در همان شمار بوده است. نکته جالب اینکه نویسندگان این کتاب در واقع زن‌ و شوهر هستند و در کنار هم برای نوشتن کتاب تلاش کرده‌اند. اسم کتاب نیز در ظاهر بر اساس پیشنهاد حورا صدر، دختر امام موسی صدر، بوده، که نویسندگان با آن موافقت کرده‌اند.این کتاب با زبانی ساده ابعاد گوناگون زندگی امام صدر را در شانزده فصل تحت این عناوین توضیح داده است: خاندانی به نام صدر، لبنان، باشگاه بزرگ فرهنگی، گدایی ممنوع، الگویی برای زنان، جبل عامل، چمران، خون‌بس، مجلس اعلا، جنوب چراگاه اسرائیل نیست، مبارزه منفی، أمل یا هسته مقاومت لبنان، مسیح مسلمان، جنگ‌های داخلی، فرار مجاهدان و رجعت.

در صفحه آغازین کتاب چنین آمده است: «این تلاش اندک تقدیم می‌شود به پیشوای بلندبالایی که در دل‌ها می‌زید و تا ابد زنده خواهد ماند؛ امامی که سینه‌اش به وسعت تاریخ است و نگاه بی‌کران هستی را نظاره‌گر خواهد بود.»همان‌گونه که از عنوان‌های‌‌‌ فصل‌ها پیداست، در هر فصل، فرازی از زندگی امام‌موسی صدر دستمایه نویسندگان کتاب قرارگرفته است. این کتاب، در عین رعایت ایجاز و اختصار، اطلاعات متنوعی دارد و تصویر موجز و درعین حال کاملی از امام موسی صدر ارائه داده است. به همین دلیل، برای علاقه‌مندان به چهره‌های برجسته تاریخ انقلاب اسلامی، به‌ویژه آن‌ها که می‌خواهند آشنایی کلی و در عین حال کاملی با چهره‌های انقلاب داشته باشند، اثری سودمند و خواندنی است.»

حسن هوشمند، یکی از نویسندگان این کتاب، در گفت‌وگو با رسانه‌ها چنین گفته است: «تقریباً چیزی در حدود پانزده منبع را مؤسسه به ما داد و ما بررسی کردیم. علاوه بر آن، از طریق وب هم منابعی را پیدا کردیم و در تألیف کتاب به‌کار بستیم. نوع صفحه‌بندی کتاب هم متأثر از نوع قالب‌بندی بود که برای کتاب و تألیف آن داشتیم. از طرف دیگر، چون می‌خواستیم بخشی از حرف‌های امام هم در کتاب بیاید، تصمیم بر این شد که قالب انتشار کتاب به شکلی ویژه باشد.» فرشته مرادی، دیگر نویسنده این کتاب، درباره امام موسی صدر می‌گوید: «امام موسی صدر از شخصیت‌های بسیار مظلوم تاریخ هستند؛ هم در زمان حضورشان و هم بعد از اینکه ربوده شدند. کارهایی هم که در مورد ایشان صورت‌گرفته، هنوز جامعیت لازم را ندارد. این در مورد خیلی از شخصیت‌های انقلاب و تاریخ تشیع هم مصداق دارد، اما امام صدر به خاطر دوری از وطن و برخی کم‌لطفی‌هایی که نسبت به ایشان شده است، در مظلومیت مضاعفی بوده و هستند. در مورد شخصیت او کتاب‌های زیادی چاپ شده‌اند و گاه خیلی هم مفصل‌اند. اما این کتاب‌ها به نظرم چندان در حوصله جوان‌ها نمی‌گنجند. به همین خاطر، ما اصل را بر گزیده‌گویی قراردادیم و نیز بر انتخاب نکاتی از زندگی وی که بتواند تصویری کامل از زندگی ایشان در اختیار قرار دهد.»

از جمله موضوعات مورداشاره در این کتاب آن است که امام‌موسی صدر، از نظر انسان‌شناسی به «تئوری طهارت ذاتیِ انسان» و به لحاظ فقهی، به پاک‌بودن اهل کتاب و ذبیحه آنان قائل بود و بر این اساس، برای ایجاد هم‌گرایی می‌توانست در دل و جان جوانان لبنانی، از هر مذهب و قماشی، نفوذ کند.

 

آدم‌ربایی در لیبی
کتابی با طراحی خاص و با وقایع‌نگاری از روزهای مهم در پیگیری سرنوشت امام موسی صدر که به دنبال یافتن پاسخی برای این سؤال است که به‌راستی برای آزادی امام‌موسی صدر و دو همراهش چه کرده‌ایم؟

امام‌موسی صدر یکی از روحانیون برجسته ایرانی در دوره قبل از انقلاب بود که حتی از دوران نزدیک به پیروزی انقلاب، به‌عنوان یکی از نزدیکان و حتی گزینه‌های جانشینی امام‌خمینی (ره) در مبارزات و دوران بعدی مطرح بود. او از سال ۱۳۳۸ برای ایجاد هم‌گرایی بین شیعیان لبنان، مهاجرت خود را به لبنان آغاز کرد. از زمستان ۱۳۳۸ و هم‌زمان با آغاز فعالیت‌های گسترده دینی و فرهنگی خود در مناطق شیعه‌نشین لبنان، مطالعات عمیقی را به‌منظور ریشه‌یابی عوامل عقب‌ماندگی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شیعیان لبنان کلید زد. برنامه‌های او رفته‌رفته در لبنان و در منطقه مؤثر واقع شدند، اما در شهریور ۱۳۵۷ در سفر به لیبی ناپدید شد. از همان دوران، عده‌ای معتقد بودند او در زندان‌های لیبی به سر می‌برد، اما سال‌ها بعد، بعضی از وزرای سرهنگ معمر قذافی اعلام کردند که بعد از درگیری لفظی بین او و قذافی، دیکتاتور لیبی دستور به قتل رساندن او را صادر کرده است؛ هرچند بسیاری از ایرانیان و از جمله خانواده او این موضوع را نپذیرفته‌اند.

کتاب «آدم‌ربایی در لیبی» در واقع به مهم‌ترین اقدامات در پیگیری وضعیت امام موسی صدر در لیبی پرداخته است. هرچند سؤال اصلی این کتاب، همان سؤالی است که بدان اشاره شد، اما در لابه‌لای متن کتاب، می‌توان شمه‌ای از گلایه را نیز یافت؛ گلایه‌هایی مبنی بر اینکه می‌شد در پیگیری سرنوشت امام‌موسی صدر جدی‌تر و دقیق‌تر بود. این کتاب یکی از کتاب‌های برگزیده جشنواره کتاب‌های رشد است که موردتوجه داوران قرارگرفته است.

در این کتاب، اقدامات مهمی که برای پیگیری سرنوشت امام موسی صدر انجام‌شده، شمرده‌شده‌اند. این وقایع‌نگاری به ترتیب زمانی است. این کتاب در آغاز به معرفی اجمالی امام‌موسی صدر و زندگی او پرداخته است؛ اینکه وی در سال ۱۳۰۷ در قم به دنیا آمد و تا زمانی که در سال ۱۳۵۷ در لیبی ربوده شود، چه برنامه‌هایی را در داخل ایران و نیز در کشورهای عربی، علیه اسراییل و برای آزادی فلسطین و نیز برای احیای فرهنگ غنی شیعی، انجام داد.

کار گردآوری و تدوین متون این کتاب را مهدیه پالیزبان بر عهده داشته‌است و طراحی جالب گرافیک آن را نیز مهدی جوادی‌نسب و مهرداد موسوی انجام‌داده‌اند. مؤسسه فرهنگی و تحقیقاتی امام‌موسی صدر نیز عهده‌دارچاپ و انتشار کتاب بوده‌است.

در این کتاب روایت‌های متعدد و گاه متناقضی از چهره‌های دخیل در ربوده شدن امام‌موسی صدر، همچون قذافی، آمده‌اند.  هرچند روایت‌های بسیاری ربوده شدن امام‌موسی صدر توسط قذافی را گواهی می‌دهند، اما در عین حال، در این کتاب مصاحبه‌هایی به نقل از قذافی آمده‌اند که بر اساس آن‌ها قذافی، امام‌موسی صدر را دوست خود خطاب کرده‌بوده که در دعوت وی به لیبی ربوده شده‌است. جالب اینکه خود قذافی این آدم‌ربایی را یک مصیبت بزرگ توصیف کرده بود.

کتاب مذکور داستان سرنوشت امام موسی صدر تا بهمن ۱۳۹۵ را پیگیری می‌کند و نهایت امر را با کنکاش‌های خانواده وی پیوند می‌زند؛ خانواده‌ای که از بی‌توجهی دولت لیبی به تفاهم‌نامه پیگیری سرنوشت امام‌موسی صدر، ناراحت و عصبانی است. جمله پایانی هم تلنگری چندباره دارد به کم‌کاری‌های احتمالی دولت‌مردان ایران در پیگیری ماجرا! کتاب با این جمله به پایان می‌رسد: «خانواده از هیچ اقدامی برای آزادی امام و دو همراهش فروگذاری نکرده و نمی‌کند.»