آموزش غیرحضوری درس تربیت‌بدنی

چکیده
ورود ابزارهای رسانه‌ای و ارتباطی مدرن و شرایط پیش‌آمده در عصر حاضر، آموزش‌های غیرحضوری دانش‌آموزان را تحت‌تأثیر قرار داده و روش‌های متنوعی از آموزش‌های مجازی در بستر اینترنت را برای فراگیران مهیا کرده است. در این میان، آموزش غیرحضوری درس تربیت‌بدنی که دارای شرایط خاص و شامل مهارت‌های عملی و حرکتی است با چالش‌هایی روبه‌روست که منطبق کردن اهداف تعیین‌شده دوره‌های تحصیلی بر مبنای سند تحول بنیادین با روش‌های منتخب آموزش غیرحضوری همچون پیام‌رسان‌ها، آموزش برخط، مدرسه تلویزیونی و بسته‌های آموزشی،‌ یکی از مهم‌ترین اهداف مشخص این آموزش‌هاست که البته نباید صرفاً تئوریک و دانشی باشد، بلکه باید شرایطی را مهیا کند تا فراگیر مکلف شود به‌صورت هم‌زمان آموزش‌های مجازی و تمرینات عملی را پیگیری کند تا سبب تعمیق بیشتر ارتباطات عصبی مغز و بهبود عملکرد و یادگیری وی شود.

 

مقدمه
یکی از ویژگی‌های جامعه امروز، به‌وجود آمدن پدیده‌های نوظهور و اتفاق‌های چالش‌برانگیز در حیطه ارتباطی است که گاهی تصمیم‌گیری‌ها و مدیریت اجرایی برنامه‌های آموزشی و روش‌های یادگیری را با تغییراتی اساسی مواجه ساخته و به‌نوعی فرهنگ جدید ارتباطی را در قالب و فرم جدیدی برای فراگیران در زمینه‌های گوناگون متحول کرده است و همین امر ضرورت نگرش و شناخت مسیر مواجهه با این نوع مسائل را برای دانش‌آموزان، اولیا و حتی معلمان بیش از پیش نمایان ساخته است. در این میان، «آموزش درس تربیت‌بدنی» با ویژگی‌های خاص و نیازهای ویژه‌اش، که الزامات عملی و حرکتی پیوستی جدایی‌ناپذیر از ماهیت آن است، متمایز از دروس دیگر، در بستر رسانه‌های نوین آموزشی به دنبال طراحی و تدوین قالبی جدید است تا در ارائه محتوای مورد نیاز درس تربیت‌بدنی برای دانش‌آموزان، بیشترین تأثیر را داشته باشد. بی‌شک آموزش حضوری درس تربیت‌بدنی در بستر مدرسه در سال‌های اخیر با برنامه‌هایی مدون و تخصصی، شرایطی مطلوب را فراهم آورده است تا دانش‌آموزان به اهداف درس تربیت‌بدنی در دوره‌های مختلف تحصیلی دست یابند و زمینه‌های رشد و بالندگی تعلیم‌وتربیت در کلاس درس تربیت‌بدنی تحقق یابد، اما برای رسیدن به شرایط مطلوب آموزش غیرحضوری درس تربیت‌بدنی، لازم است پاسخ چند سؤال به تأمل بیان شود.

 

آیا اهداف درس تربیت‌بدنی در آموزش حضوری با آموزش غیرحضوری متفاوت است؟
سند تحول بنیادین به‌عنوان رهنامه‌ای الزامی، سایه‌ساری است برای تمام ساحت‌های تعلیم‌وتربیت1 و بدون تردید تمام برنامه‌های درسی بر مبنای اصول حاکم بر سند تحول بنیادین طرح‌ریزی‌شده و ضرورت عملیاتی کردن برنامه‌ها برای رسیدن به اهداف تعیین‌شده، بدون سند چشم‌انداز میسر نیست. در همین راستا می‌توان گفت که در اهداف، تفاوتی بین آموزش مجازی و غیرمجازی نیست، اما در روش رسیدن به اهداف، تفاوت‌هایی معنادار وجود دارد، چرا که با تغییر و تنوع رسانه‌های نوین آموزشی در عصر فناوری، بی‌شک برای عملیاتی کردن اهداف مشخص درس تربیت‌بدنی، باید از پلت‌فرم‌های متنوع و قالب‌هایی متفاوت در ارائه محتوای درس تربیت‌بدنی استفاده کرد به‌طوری که نیاز مخاطب امروز، هم‌زمان با مصلحت‌‌های آموزش‌وپرورش برآورده شود.

 

آیا آموزش غیرحضوری درس تربیت‌بدنی می‌تواند به اندازه آموزش حضوری مؤثر باشد؟
در مباحث یادگیری غیرحضوری، مجازی و آموزش از راه دور درس تربیت‌بدنی، مقالات زیادی نگاشته شده و نتایج آن حاکی از این است که درس تربیت‌بدنی به دلیل ماهیت حرکتی و عملی، نیاز به تمرین و تکرار حرکت در جهت سازگاری و عمیق شدن مسیرهای عصبی دارد و به‌نوعی یادگیری رویه‌ای است نه یادگیری بیانی (حفظی)، به‌طوری که روش غیرحضوری بیشترین اثر را بر بهبود مرحله اول یادگیری (آگاهی و شناخت) دارد و برای تحقق اهداف در مراحل بعدی یادگیری (تثبیت، تحکیم، خودکاری) مطلوب‌ترین روش، ترکیبی از دو بخش مجازی و عملی است که معادل ساعت‌ها تمرین عملی است. لذا اگر آموزش غیرحضوری درس تربیت‌بدنی به منزله تئوری و صرفاً در قالب‌های دانشی و آگاهی‌بخشی ارائه شود نمی‌تواند تمام اهداف درس تربیت‌بدنی را پوشش دهد اما اگر در همین مسیر، برنامه‌های آموزشی طوری طراحی شود که فراگیر ترغیب یا مکلف به انجام حرکات عملی شود شاید تحقق‌ بخشی از اهداف تعیین‌شده درس تربیت‌بدنی میسر شود.

 

چه روش‌هایی برای آموزش غیرحضوری درس تربیت‌بدنی وجود دارد؟
آموزش درس تربیت‌بدنی هم به مثابه دروس دیگر در بستر مجازی و از راه دور، با توجه به شرایط ویژه می‌تواند امکانی فراهم سازد تا در صورت لزوم (قرنطینه و ...)، آموزش غیرمستقیم نظام‌مندی را ارائه کند و فراگیر را به‌صورت غیرحضوری در هر زمان، مکان و با هر ابزاری که فراگیر امکانش را دارد به یادگیری ترغیب کند. در همین راستا و در بستر اینترنت، سایت‌های کاربردی همچون http://pel.medu.ir/ و یا https://www.roshd.ir/salamat به‌عنوان نمونه‌ای منحصر‌به‌فرد، مطالب و بسته‌های چندرسانه‌ای را بارگذاری کرده و سیر آموزش درس تربیت‌بدنی مبتنی بر وب را با منابع استاندارد و مشخص و زیر نظر معاونت تربیت‌بدنی و سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی برای دانش‌آموزان، معلمان و اولیا تهیه و تدوین کرده است.

 

آموزش درس تربیت‌بدنی از طریق پیام‌رسان‌ها
امروزه تعدد پیام‌رسان‌های داخلی و خارجی به‌عنوان یک چالش مهم در عصر فناوری خودنمایی می‌کند و اصالتاً هر ملت و دولتی با ملاحظات فرهنگی، اجتماعی و امنیتی خود به قوانین استفاده از این پیام‌رسان‌ها می‌نگرد، لذا بهترین توصیه برای آموزش درس تربیت‌بدنی در بستر پیام‌رسان‌ها، شبکه «شاد» (شبکه آموزش دانش‌آموزان) است که ضمن ملاحظات امنیتی و فرهنگی، اختصاصاً برای آموزش ساخته شده و وزارت آموزش‌وپرورش خود را مکلف به فراگیر کردن آن در سراسر کشور ساخته است،‌ چرا که ایده‌ای نوین از تفکرات متخصصان داخلی است و ضمن ارتقای فناوری جدید آن، پنجره‌ای نو را در ارائه محتوای آموزشی برای فراگیران دانش‌‌آموز گشوده است. این شبکه هر چند با انتقادهایی همراه است اما با توجه به مصلحت‌ها و شرایط ویژه ایران، بهترین ابزار ارتباطی مجازی برای دانش‌آموزان، اولیا و معلمان است. قابلیت‌های شاد امکانی فراهم ساخته است تا حوزه تربیت‌بدنی ضمن بارگذاری تمام دروس و آموزش‌های تخصصی تربیت‌بدنی در کانال‌های تربیت‌بدنی به‌عنوان منبع داده‌های تخصصی، ارتباط دوسویه و تبادل فایل‌های مورد نیاز معلم تربیت‌بدنی و شاگرد را در کلاس درس فراهم آورد و حتی برنامه‌های مکمل و فوق‌برنامه تربیت‌بدنی را به بهترین نحو مدیریت کند. با تلاش در جهت ارتقای این پیام‌رسان، آموزش‌های تخصصی معلمان و ارتباط دوسویه معلم تربیت‌بدنی با والدین گرامی هم دور از ذهن نخواهد بود.

 

آموزش برخط درس تربیت‌بدنی
یکی از جذاب‌ترین و پویاترین روش‌های ارتباطی درس تربیت‌بدنی آموزش‌های آنلاین است که در روز‌های اخیر کاربرد آن پررنگ‌تر شده، چرا که ضرورت تعامل دوسویه و نیاز فراگیر برای دسترسی به اطلاعات ضروری در حیطه تربیت‌بدنی و سلامت نمایان‌تر شده است. هر چند این روش بیشتر در آموزش عالی و با عنوان موک‌ها2 (دوره تحصیلی ارائه شده در بستر اینترنت) ارائه می‌شود، اما شاهد مدل‌های متنوع ارائه آن به اشکال مختلف در بستر اینترنت هستیم، ضمن اینکه همین روش گاهی به‌صورت آفلاین کار خود را پیش می‌برد.

 

بسته‌های آموزشی چندرسانه‌ای آموزش درس تربیت‌بدنی
تنوع در مدل ارائه محتوای درس تربیت‌بدنی، این امکان را فراهم می‌کند تا به هر ترتیب فراگیران در معرض آموزش درس تربیت‌بدنی قرار گیرند و یادگیری همچنان ادامه یابد. به همین منظور ابزارهای ویدیویی در قالب DVD، ابزارهای الکترونیکی کوچک و کتاب‌های تخصصی گویا به‌صورت شنیداری به‌عنوان بسته‌های آموزشی به فراگیران ارائه می‌شود تا در برخی نقاطی که دسترسی به اینترنت در آن مکان‌ها میسر نیست یا شرایط ویژه‌ای بر آن منطقه حاکم است از آن‌ها بهره گیرند و آموزش خود را تعطیل نکنند.

 

آموزش درس تربیت‌بدنی در مدرسه تلویزیونی
اولین تجربه آموزش درس تربیت‌بدنی در تلویزیون با پخش تعداد 15 برنامه 10 دقیقه‌ای در شبکه آموزش آغاز شد و ضمن حضور موفق حوزه تربیت‌بدنی به آموزش غیرحضوری در تلویزیون، با قالبی متفاوت و در سطحی فراتر از فرم‌های آموزشی ارائه شده دروس دیگر، نشان داد که ظرفیت و توانایی متخصصان تربیت‌بدنی فارغ از مباحث عملی، با ایده‌هایی نو و قالب‌هایی سورئال همراه است. طراحی و تدوین برنامه‌های آموزش درس تربیت‌بدنی که محتوای آن برگرفته از محتوای کتاب درسی تربیت‌بدنی بود با حضور یک معلم تربیت‌بدنی به‌عنوان مجری در قالبی جذاب برای دوره تحصیلی مورد نظر و با بهره‌گیری از فنون تدوین افترافکتیو و تنوع زوایای تصویری حرفه‌ای همراه بود که تحسین مخاطبان و منتقدان رسانه‌ای را در پی داشت. در این برنامه‌ها ضمن بیان نکات کلیدی ایمنی و بهداشت، ترغیب مخاطبان به فعالیت‌های حرکتی و بدنی، مشارکت والدین در فعالیت‌های بانشاط دانش‌آموزان در خانه و ... درس مورد نظر تدریس و راهکارهای تمرینی ارائه می‌شد.

 

توصیه‌هایی برای تهیه و ساخت محتوای آموزش درس تربیت‌بدنی
• در نظر گرفتن نوع ابزار آموزشی مورد استفاده فراگیر (موبایل، رایانه، تلویزیون و ...) برای ساخت محتوا، ضروری است به‌طوری که فونت، رنگ، قالب، و اشکال مورد استفاده در هر مورد متفاوت از دیگری است.

• حجم اطلاعات ارائه‌شده باید با خواسته‌های تمرینی و عملی همخوان باشد به‌طوری که ملاحظات زمان و مکان رعایت شود.

• محتوا طوری تهیه شود که پاسخ به سؤالات احتمالی فراگیر در آن شفاف بیان شده باشد.

• حجم فایل ارسالی باید با بهترین کیفیت و در کمترین حجم ممکن تهیه شود.

• اجرای تمرینات عملی و حرکتی و در ضمن آن، بیان نکات ایمنی و اساسی حرکت با جزئیات دقیق و در قالب‌های مورد نظر (عکس، پوستر، نماهای مختلف ویدیویی) ارائه شود.

• محتوا باید طوری تهیه شود که به فراگیر اجازه تأمل و درنگ دهد و بتواند بارها بررسی مجدد انجام دهد.

• محتوا باید طوری تهیه شود که در آن، مسیر ارتباط تعاملی برای بازخورد و پاسخ‌گویی تعیین شود.

 

پیشنهاد: از آنجا که تهیه محتوای آموزشی برای درس تربیت‌بدنی کاملاًً تخصصی است و برای طراحی و تدوین آن باید زوایای متعددی را در نظر گرفت، بنابراین هر معلم تربیت‌بدنی باید خود را موظف به فراگیری فناوری و علوم جدید ارتباطی کند تا در صورت لزوم بتواند با پیش‌بینی‌های لازم، محتوایی را تهیه و به فراگیران خود ارائه دهد، چرا که شرایط بومی، فرهنگی و منحصراً فراگیران خاص هر منطقه، نیازهای ویژه‌ای دارند که اشراف معلم به آن‌ها بیش از دیگران است و تعمیم یک قالب و محتوای مشترک کشوری، شاید نتواند تمام فراگیران را در هر سطح اغنا کند. لذا تخصص یافتن در زمینه‌های ساخت محتوای آموزشی درس تربیت‌بدنی در آینده به یکی از توانایی‌های الزامی معلم تربیت‌بدنی تبدیل خواهد شد.

 

پی‌نوشت‌ها
1. شش ساحت تعلیم‌و‌تربیت: ساحت تربیتی اعتقادی، عبادی و اخلاقی/ ساحت تربیت اقتصادی و حرفه‌­ای/ ساحت تربیت علمی و فناوری/ ساحت تربیت اجتماعی و سیاسی/ ساحت تربیت زیستی و بدنی/ ساحت تربیت زیبایی‌شناختی و هنری.
2. MOOC