بررسی سیر تکامل ریخت‌زمین‌ساختی شبکه زهکشی در ارتباط با تحولات زمین‌ساختی کوهستان شتری در شرق طبس

یکی از شواهد بسیار دقیق و کاربردی در بررسی ساختار و چگونگی تحول و تکامل زمین‌ساختی یک کوهزاد، «الگوی شبکه زهکشی» است. «کوهستان شتری» به‌صورت یک «ساختار نخلی» (Palm Tree Structure) در راستای شاخه‌ها و انشعابات گسل بزرگ «نایبند»، با روند عمومی NNW-SSE به وجود آمده است. با بررسی تصویرهای ماهواره‌ای، نقشه‌های توپوگرافی و تصویرهای DEM می‌توان فهمید که در رشته‌کوه شتری واقع در خاورشهر طبس، خط تقسیم آب بین حوضه شرقی کوهستان (دشت لوت) و حوضه غربی (دشت طبس) نزدیک به دامنه‌های شرقی رشته‌کوه قرار گرفته است، در حالی که خط‌الرأس در برخی مناطق (نواحی مرکزی کوهستان) نزدیک به پهلوی غربی است. بدین‌ترتیب بسیاری از رودخانه‌های اصلی تغذیه‌کننده دشت طبس (نظیر رودخانه‌های کریت و سردر دارای دبی پایه)، هم‌زمان با برپایی نواحی غربی رشته‌کوه، با ایجاد دره‌های عمیق کانیونی این خط‌الرأس را بریده‌اند و لذا به‌صورت «پیشین رود‌»ـ رودهای «پیش‌آیند» (Antecedent) هستند.

شواهد و بررسی‌های نوزمین‌ساختی نشان می‌دهند که مشابه این دره‌های عمیق کانیونی، در محل جبهه فعال جنبش‌های ساختاری (واقع در دشت طبس) نیز، رسوبات نئوژن به شکل «پیشین رود» دیده می‌شوند. در بخش‌های زیادی از کوهستان نیز، آبراهه‌های تعقیبی منطبق بر روند عمومی ستیغ‌های کوهستان هستند که عمدتاً در راستای گسل‌های بزرگ و یا در محل واحدهای فرسایش‌پذیر و کم مقاومت رخنمون‌یافته در اثر چین‌خوردگی‌ها، یا گسلش قرار دارند. بدین‌ترتیب، الگوی شبکه زهکشی نشان می‌دهد که شروع برپایی و تشکیل برآمدگی اولیه رشته‌کوه شتری در نواحی شرقی بوده و در ادامه، جبهه تغییرات ساختاری به‌صورت نامتقارن بیشتر به سمت غرب پیشروی کرده است و هم‌اکنون در داخل دشت طبس، در محل رخنمون گسل زمین‌لرزه مخرب سال 1357 قرار دارد.