انسان از طریق یادگیری می‌تواند خود را دوباره خلق کند و قادر به انجام کارهایی شود که پیش از آن هیچ‌گاه عملی نبوده‌اند. یادگیری درک مجددی از جهان و ارتباط با آن به انسان می‌دهد. این مفاهیم معنی اصلی سازمان یادگیرنده است. یکی از راه‌های تبدیل مدرسه‌ها به سازمان یادگیرنده، برنامه‌ریزی درسی در سطح مدرسه است.
بنابراین، برنامه ویژه مدرسه یعنی آنچه یک مدرسه را از مدرسه دیگر متمایز می‌کند. اگر این برنامه به‌خوبی و منعطف اجرا شود، سه دستاورد مهم دارد: مفید کردن آموزش برای بچه‌ها، از طریق مرتبط کردن آن با زندگی واقعی و نیازهای آن‌ها؛ ارتقای سطح مدیریت مدرسه؛ ارتقای سطح عملکرد معلم.
اولین گام برنامه ویژه مدرسه، گام عمل آگاهانه است و از آنجا که این برنامه، یک برنامه تحولی است، در آغاز لازم است شرایط عمومی کشور درباره آن مد نظر قرار گیرد. نباید کارایی طرح را براساس دشوارترین شرایط اجرا قضاوت کرد، بلکه لازم است مدرسه‌های پیشرو و الگوی عمل مدرسه‌های سایر نقاط کشور شوند.
برنامه درسی سطح مدرسه و کلاس‌های چندپایه
مدرسه‌های با کلاس‌های چندپایه، از جمله مدرسه‌هایی هستند که در حاشیه شهرها، روستاهای دورافتاده و مناطق محروم قرار دارند و به دلیل داشتن چالش‌ها و مسائل گوناگون، لازم است اجرای برنامه ویژه مدرسه در این کلاسها بسیار هوشمندانه انجام شود تا معلمان آن را نه به چشم تهدیدی برای برنامه درسی رسمی و تجویزی خود، که فرصتی برای تعمیق، تکمیل و غنی‌سازی برنامه‌های درسی و تربیتی موجود ببینند.
گسترش پوشش تحصیلی، بسط عدالت آموزشی و کیفیت‌بخشی به فرایند تعلیم‌وتربیت دانش‌آموزان کلاس‌های چندپایه، با تأکید بر مناطق روستایی، عشایری و کمتر توسعه‌یافته، از اهداف کلان و هدف عملیاتی 5 راهکار 3-5 سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش است. بر این اساس، هر کودکی حق دارد از آموزش بهره‌مند شود و ایجاد کلاس‌های چندپایه، فرصت یادگیری را برای بسیاری از کودکان مناطق روستایی و عشایری فراهم می‌کند.
کلاس چندپایه، یک ضرورت آموزشی
لازم است مختصری درباره ضرورت تشکیل کلاس‌های چندپایه و آموزش در این کلاسها صحبت شود. در دوره ابتدایی، کلاسی را که با حضور دانش‌آموزان دو یا چند پایه تحصیلی و با تدریس یک معلم در یک اتاق درس تشکیل و اداره می‌شود، کلاس چندپایه می‌نامند. کلاس‌های چندپایه موقعیت‌هایی هستند که در آن‌ها دانش‌آموزانی با توانایی، پایه تحصیلی، سن و جنسیت متفاوت، زیر یک سقف آموزش می‌بینند. بسته به شرایط و جمعیت دانش‌آموزان، در این کلاسها حداقل دو پایه و حداکثر شش پایه حضور دارند. کلاس‌های چندپایه، به سبب کمبود جمعیت در بسیاری از شهرها و روستاها، از دیرباز تشکیل می‌شدند و امروزه با افزایش مهاجرت روستاییان به شهرهای بزرگ، وجود این نوع کلاسها به‌ضرورت تبدیل شده است. برنامه ویژه مدرسه می‌تواند در حمایت و هدایت آموزش در کلاس‌های چندپایه به‌سوی فرصت‌های مناسب آموزشی، مؤثر باشد.
برنامه‌ریزی درسی سطح مدرسه در کلاس‌های چندپایه
از آنجا که برنامه‌ریزی درسی در سطح مدرسه، پشتیبان برنامه‌های درسی رسمی است، معلم کلاس چندپایه می‌تواند آن را به نحوی مدیریت کند که موجب تعمیم و تعمیق اهداف برنامه درسی شود. در این حالت است که اجرای برنامه ویژه مدرسه در طول سال تحصیلی، نه‌تنها خللی در فرایند برنامه آموزش رسمی درس‌های دوره دوم ابتدایی ایجاد نخواهد کرد، بلکه با توجه به اصل نیاز و خواست‌های دانش‌آموزان و اقتضائات محلی و بافت منطقه‌ای مدرسه، می‌تواند موضوعاتی را به‌عنوان انتخاب محتوا در نظر بگیرد و بر اساس آن به گونه‌ای طراحی آموزشی کند که نه‌تنها موجب کمبود وقت (از بزرگ‌ترین چالش‌های معلمان کلاس‌های چندپایه) معلم نشود، بلکه به دیگر آموزش‌های رسمی نیز کمک کند. طراحی‌های آموزشی تلفیقی، خودآموزی در دوره دوم ابتدایی، ایجاد زمینه‌هایی برای گفت‌وگوی دانش‌آموزان، طراحی شرایط یا موقعیت‌هایی که هم‌فکری دانش‌آموزان پایه‌های پایین‌تر را با پایه‌های بالاتر فراهم کند، کار اجتماعی در انجام‌دادن فعالیت‌ها، ایجاد فرصت پرسشگری یا جست‌وجوگری برای هر پایه، و ایجاد زمان مناسب برای تولید محتوا در برخی از پایه‌ها، مواردی هستند که می‌توانند محیط یادگیری را غنی کنند و در اجرای مؤثر این برنامه بسیار کارساز باشند.
برنامه‌های درسی سطح مدرسه می‌توانند در زمینه آموزش این موضوعات تهیه و تدوین شوند: هنری خاص، حرفه‌ای مشخص، موضوعی علمی، مهارتی معین، آیین و سنتی محلی، مبحثی اعتقادی، یک ویژگی محلی و منطقه‌ای، دوره مشخص تاریخی، مکتبی فکری یا سیاسی یا اجتماعی، رشته‌ای ورزشی، یک مسئله زیست‌محیطی، یک مسئله رشد جسمی و عاطفی، معضلی اجتماعی و یکی از انواع میراث فرهنگی.
معلم هم باید متناسب با آن‌ها محتوای یادگیری را انتخاب و طراحی آموزشی کند.
معلمان کلاس‌های چندپایه بر حسب نیاز مدرسه و کلاس خود می‌توانند از موضوعات محلی، وقایع جاری و مسائل چالش‌برانگیز روز روستا یا منطقه خود موضوع و محتوا را انتخاب کنند. هر منطقه و اقلیمی متناسب با شرایط آب‌وهوایی، محلی و قومیتی خود، مسائل و موضوعاتی دارد که به محیط زندگی دانش‌آموزان ارتباط دارند؛ مباحثی مانند: تاریخ محله و منطقه، زندگی‌نامه شخصیت‌های مطرح محلی، پدیده‌های چندفرهنگی و فرهنگ اقوام منطقه، گنجینه‌های هنری، میراث فرهنگی، موزه‌های منطقه، وضعیت تجاری و صنعتی، موقعیت‌های شغلی موجود، ذخایر اقتصادی، و شناخت گیاهان و جانوران.
این مفاهیم می‌توانند در برنامه درسی سطح مدرسه و در کلاس‌های چندپایه، به‌صورت یک طراحی آموزشی با مفهوم مشترک برای تمام پایه‌ها در دوره دوم مطرح شوند. به این ترتیب، در این نوع طراحی آموزشی، برای یک موضوع واحد، متناسب با توان جسمی و ذهنی دانش‌آموزان هر پایه، فعالیت‌هایی یادگیری طراحی می‌شود؛ مثلاً آشنایی با «شهر زیرزمینی اویی» در نوش‌آباد کاشان، هنر ارغوان‌بافی که از سنت‌ها و صنایع دستی مردم کردستان است، یا سوزن‌دوزی که از صنایع دستی مردم بلوچستان است. در بازخورد گرفتن از ایشان نیز سطح عملکرد مورد انتظار هر پایه مشخص می‌شود. در این طراحی می‌توان نقش و همراهی همیار معلمان، والدین و افراد متخصص و با تجربه محلی را نیز به‌خوبی تعیین کرد.