شش ساحت یک برنامه

بدیهی است، تفویض اختیار در حوزه‌های درسی و تربیتی نیازمند توانایی مدیران در این حوزه است که به‌جز تعداد محدودی، بقیه مدیران مدرسه‌ها به کسب آموزش‌های لازم برای تقویت شایستگی‌های پایه و قابلیت‌های موردنظر برای هدایت برنامه درسی و تربیتی نیازمندند.

برنامه ویژه مدرسه در اواخر شهریورماه 1397 طی بخشنامه‌ای از سوی وزیر محترم وقت آموزش‌وپرورش، به‌طور مستقیم به مدیران مدرسه‌ها ابلاغ شد و خوشبختانه تا حدودی آرزوی مدیران آموزشی در تفویض اختیار در حوزه آموزش‌وپرورش به تحقق رسید. این فرصت به‌گونه‌ای بود که مدرسه‌ها می‌توانستند تا دو ساعت در هفته را به توسعه مهارت‌های لازم در ساحت‌های شش‌گانه، مانند مهارت‌های هنری یا فناوری، زیبایی‌شناختی و دست‌ورزی، به‌دلخواه و بنا به تشخیص شورای راهبری مدرسه، اختصاص دهند. در این برنامه، مدیران مدرسه‌ها اختیار دارند به کمک معلمان و انجمن اولیای مدرسه این فرصت را غنیمت شمارند و در قالب برنامه‌های اختیاری و غیرتجویزی، «اجرای برنامه درسی مدرسه‌ای» را تمرین کنند.

برنامه ویژه مدرسه یا بوم در سال 1397 به‌صورت آزمایشی در دستور کار تعدادی از مدرسه‌های دوره ابتدایی و دوره اول متوسطه قرار گرفت. مدرسه «فاطمه‌الزهرا (س)» در ناحیه 4 کرج، استان البرز، از جمله مدرسه‌هایی بود که به اجرای این برنامه همت گماشت. محتوای فعالیت‌های این آموزشگاه که در ساحت‌های شش‌گانه تعلیم‌وتربیت سند تحول بنیادین به آن اشاره شده بود، تنظیم شد و برنامه درسی مربوط به برنامه ویژه مدرسه، ابتدا در برنامه سالانه، به‌عنوان یک فعالیت کاربردی و به‌صورت 2 ساعت در هفته، 8 ساعت در ماه و 60 ساعت در سال گنجانده شد. پس از مطرح شدن موضوع در جلسه شورای معلمان، نیازسنجی شد و به اجرا در آمد.

از آنجا که یادگیری و به‌کارگیری مهارت‌های زندگی برای تمامی دانش‌آموزان در سراسر کشور لازم و ضروری است، ما نیز در ساحت زیبا‌شناختی و هنری، با اجرای فوق برنامه در راستای توانمندسازی دانش‌آموزان کوشیدیم. از آنجا که در استان البرز (ایران کوچک) دانش‌آموزان از هر استان و شهر و قوم و فرهنگی حضور دارند، ترانه‌ای با عنوان «هویت ملی، اسلامی - ایرانی و مهارت‌های زندگی» سرودیم. این سرود به‌صورت همگانی به کلیه دانش‌آموزان آموخته و سپس اجرا شد که بسیار هم از آن استقبال شد. سپس دانش‌آموزان، استان‌ها، اقوام و ویژگی‌های خاص ایشان را معرفی کردند و برای تقویت روحیه همدلی و همیاری، اهمیت یادگیری و به‌کارگیری مهارت‌های زندگی را برای همه، از هر قوم و فرهنگی، به کل مدرسه یادآوری و تأکید کردند.

در ساحت تعلیم‌وتربیت اقتصادی و حرفه‌ای، از دو ساعت در هفته برنامه ویژه مدرسه، بابت بازدیدهایی از مراکز صنعتی، از جمله شرکت «زر ماکارون» و «زرنام» استفاده شد. همچنین بسته‌هایی تشویقی برای حمایت از ایده‌های خلاق دانش‌آموزان در زمینه فعالیت‌های اقتصادی مهیا شد که نتیجه آن برگزاری بازارچه‌های کوچک کارآفرین در مدرسه و نمایشگاه دستاوردهای دانش‌‌آموزان بود.

فعالیت این آموزشگاه در ساحت تعلیم‌وتربیت زیستی و بدنی با اجرای طرح حیاط پویا و برگزاری المپیاد ورزشی دنبال شد؛ به‌گونه‌ای که از ظرفیت اولیا و مربیان در خصوص تهیه تجهیزات ورزشی و همچنین آموزش دانش‌آموزان استفاده کردیم؛ یعنی استفاده از ظرفیت‌های داخلی و خارجی مدرسه.

در ساحت تعلیم‌وتربیت علمی و فناوری، دانش‌آموزان پایه ششم در دو ساعت برنامه بوم در هفته، در کلاس درس، با توجه به نیازهایشان در تولید محتوای الکترونیکی، با کمک آموزگار استادان این زمینه، به ساخت محتوای الکترونیکی پرداختند. این فعالیت به دانش‌آموزان انگیزه و اعتمادبه‌نفس خاصی داد و هر دانش‌آموز تجربه همیار معلم بودن را کسب کرد.

برنامه ویژه مدرسه برای اجرای مطلوب، چالش‌های زیادی دارد، از جمله بی‌انگیزگی و بی‌تحرکی معلمان، اشکالات سیستمی و راهبردی، سرمایه‌گذاری انسانی، و همچنین تمایل‌نداشتن تعدادی از مدیران، و کمبود منابع مالی و انسانی. توجه به تربیت مدیران و معلمان متخصص و ارتقای صلاحیت حرفه‌ای برای ارائه آموزش‌های مورد نیاز به اعضای آموزش و اداری مدرسه‌ها و ایجاد فضای مناسب برای مشارکت، می‌تواند به بهبود کیفیت و اجرای برنامه ویژه مدرسه در نظام آموزشی ایران کمک کند.

این‌جانب به‌عنوان یک مدیر، این برنامه را بسیار مفید و مؤثر می‌دانم و امیدوارم چنانچه مشکلات گفته شده برطرف شود، این برنامه به معلم هویت بخشد و این امکان را برای او فراهم کند که بتواند تحلیل‌گر خوبی باشد، خودش برنامه‌ریزی کند، تصمیم بگیرد و به بهترین نحو آن را اجرا کند.

سخن آخر اینکه، ارزیابی از کیفیت اجرای برنامه ویژه مدرسه براساس شاخص‌های ذکر شده در سند تحول بنیادین، یکی از اساسی‌ترین کارهاست که می‌تواند نتیجه خوبی داشته‌ باشد و اگر چالش‌ها، محدودیت‌ها و فرصت‌ها به‌خوبی دیده شوند، می‌توان برای برطرف کردن آن‌ها برنامه‌ریزی کرد.