مسئله‌ای به نام علاقه و انگیزه
به‌رغم مهم بودن تمامی دوره‌های تحصیلی، از آنجا که در دوره ابتدایی زیربنای شخصیت علمی دانش‌آموزان شکل می‌گیرد، با به‌کارگیری ابزارها و فناوری‌های متعدد و متنوع و با توجه به ویژگی‌های سنی و جنسی دانش‌آموزان این دوره، می‌توان زمینه ایجاد نگرش مثبت نسبت به درس را در آن‌ها ایجاد کرد. درواقع این ابزارها روشی نوین برای ایجاد علاقه‌مندی و تعمیق یادگیری درس‌ها هستند. آموزش مبتنی بر استفاده از فناوری، به دلیل تعامل فعال، یادگیری را جذاب‌تر می‌کند، فرصت‌های متعددی برای یادگیرندگان ایجاد می‌کند تا به کشف و خلق چیزهایی بپردازند که پاسخگوی علاقه‌مندی و نیازهای آنان باشد و امکان بیشتری برای برقراری ارتباط و تعامل دوسویه و حتی چند سویه، مشاهده، بحث و تجزیه و تحلیل فراهم می‌آورد.
یکی از معضلات امروز در عرصه آموزش‌وپرورش، بی‌علاقگی دانش‌آموزان به یادگیری درس‌هاست. لذا تغییر در مدل و الگوی آموزشی ضروری است (کفاش، 1389). یکی از این الگوها، استفاده از ابزارها و فناوری‌های دیداری و شنیداری جذاب برای دانش‌آموزان است. در یک تقسیم‌بندی، این ابزارها چنین دسته‌بندی شده‌اند:
الف. رسانه‌های نوشتاری: کتاب، روزنامه، مجله، میکروفیلم، میکروفیش و مواد آموزشی برنامه‌ریزی‌شده؛
ب. رسانه‌های نمایشی: تخته‌سیاه، تابلوهای پارچه‌ای و مغناطیسی، اعلانات و تابلوهای الکترونیکی؛
ج. رسانه‌های دیداری: رسانه‌های دیداری ترسیمی و رسانه‌های دیداری غیر ترسیمی؛
د. رسانه‌های شنیداری: نوار صوتی، صفحات گرام و برنامه‌های آموزشی رادیویی؛
ه. رسانه‌های سه‌بعدی: اشیای واقعی و نمونه‌ها، مدل‌ها و ماکت‌های دایورها و میز شنی؛
و. موقعیت‌های آموزشی: گردش علمی، تقلید واقعیت‌ها و بازی‌ها، نمایش و مکان‌های باستانی، آزمایش‌ها و دعوت متخصصان و مسئولان به کلاس.
ز. مجموعه‌های چندرسانه‌ای: ترکیبی از رسانه‌هایی که می‌توانند در کنار یکدیگر بخش‌هایی از یک واحد یادگیری را تأمین کنند.
در این مقاله تعدادی از نرم‌افزارهای کاربردی در تولید محتواهای الکترونیکی درس‌ها در دوره ابتدایی را معرفی و سپس یک نمونه عملی از ساخت تمرین در نرم‌افزار «ادوبی کپتیویت» ارائه می‌کنیم.
نرم‌افزارهای قابل‌استفاده در آموزش درس‌ها در دوره ابتدایی
برای تدریس آنلاین در دوره ابتدایی نرم‌افزارهای متعددی وجود دارند که در اینجا به چند نمونه اشاره می‌شود:
نرم‌افزار ادمودو: این نرم‌افزار در یک شبکه اجتماعی مربی و یادگیرنده را به هم ارتباط می‌دهد. در این نرم‌افزار معلمان می‌توانند گروه‌های مشارکتی آنلاین ایجاد کنند، کلاس را مدیریت کنند، مطالب آموزشی تهیه و به اشتراک بگذارند، و دانش را ارزشیابی کنند.
نرم‌افزار سوکرتیو: نرم‌افزاری است که به معلمان اجازه می‌دهد فعالیت‌ها، تمرین‌ها و بازی‌هایی آموزشی ایجاد کنند که دانش‌آموزان بتوانند با استفاده از دستگاه‌های الکترونیکی مانند گوشی همراه، لپ‌تاپ یا تبلت آن‌ها را حل کنند. یکی از کارکردهای مهم این نرم‌افزار، ارزشیابی سریع میزان یادگیری دانش‌آموزان است. معلم می‌تواند آزمونی (در قالب پرسش‌های چندگزینه‌ای، درست یا غلط یا پاسخ کوتاه) برای دانش‌آموزان خود بفرستد و دانش‌آموزان می‌توانند به کمک گوشی همراه به سؤالات پاسخ دهند. این نرم‌افزار قابلیت نمایش پاسخ دانش‌آموزان را در زمان واقعی برای معلم فراهم می‌کند.
نرم‌افزارهای تدریس آنلاین دیگری چون مودل، نرو اسمارت، ودومو، لرن‌کوب، بیگ‌بلوبات، الکتا لیو، ویزیکو و ادوبی‌کانکت نیز وجود دارند که استفاده از برخی از آن‌ها نیازمند دانش الکترونیکی و تسلط به زبان انگلیسی است. در ایران محیط‌های کلاس آنلاین یا کلاس مجازی چون .skyroom.online (پلتفرم بومی برگزاری وبینار، وب‌کنفرانس و آموزش آنلاین) همچنین adobeconnect.ir نیز وجود دارند که معلمان می‌توانند برای ارائه کلاس‌‌های مجازی از آن‌ها استفاده کنند.
نرم‌افزارهای جئوجبرا (مجموعه‌ای از نرم‌افزارهای آموزش ریاضی است برای رسم و محاسبه و پیدا کردن نقطه و خط روی دستگاه مختصات)، فلش (نرم‌افزاری برای ساخت پویانمایی‌های کارتونی دوبعدی و...)، استوری لاین، ادوبی کپتیویت13 و ... برای طراحی محتواهای یادگیری الکترونیکی استفاده می‌شوند.
نرم‌افزار ادوبی کپتیویت
بسیاری از محتوای کتاب‌های دوره ابتدایی را می‌توان با نرم‌افزار کپتیویت طراحی کرد. این نرم‌افزار برای طراحی و تولید محتواهای الکترونیکی تعاملی استفاده می‌شود. برخی از ویژگی‌های مهم این نرم‌افزار عبارت‌اند از:
- رابط کاربری حرفه‌ای و ساده که به معلم کمک می‌کند از ابتدا تا انتهای ساخت یک محتوای الکترونیکی را انجام دهد؛
- امکان انتخاب طرح‌های متعدد برای محیط یادگیری تا معلم بتواند رابط بصری کاربری را برای یادگیرندگان خود زیباتر کند؛
- قابلیت اضافه کردن محتواهای متعدد مانند تصویر، متن و فیلم آموزشی؛
- قابلیت ساخت تمرین‌های متنوع؛
- قابلیت طراحی ارزشیابی از یادگیرندگان.
استفاده از نرم‌افزار کپتیویت در طراحی محتواهای دوره ابتدایی
در این بخش مثالی از ساخت یک اسلاید تمرین آشنایی با کسر (درگ اند دراپ) در نرم‌افزار کپتیویت، برای دانش‌آموزان پایه چهارم ابتدایی، آورده شده است. در ابتدا در اسلاید موردنظر، شکل‌هایی را که از قبل آماده کرده‌ایم، از طریق زبانه Media و Image وارد می‌کنیم (شکل‌های 1 و 2).
سپس از طریق زبانه shapes زیر هرکدام از شکل‌ها یک کادر برای پاسخ قرار می‌دهیم (شکل‌های ۳ و ۴).
این بار پاسخ‌ها را که به‌صورت تصویری طراحی کرده‌ایم، دوباره از زبانه‌های Media و Image وارد اسلاید می‌کنیم (شکل‌های ۵ و ۶).
برای ساخت درگ اند دراپ در نرم‌افزار کپتیویت، از زبانه Interaction گزینه Drag and Drop را انتخاب می‌کنیم (شکل ۷).
در پنجره بازشده باید سه مرحله را انجام دهیم. در مرحله اول (شکل ۸) پاسخ‌ها را انتخاب می‌کنیم. پس از زدن دکمه next در مرحله دوم (شکل ۹) محل پاسخ‌ها را انتخاب می‌کنیم و پس از زدن دکمه next در مرحله آخر (شکل ۱۰) پاسخ‌ها را به محل صحیح آن‌ها وصل می‌کنیم و دکمه finish را می‌زنیم.
جمع‌بندی
شکی نیست که استفاده از نرم‌افزارهای آموزشی چندرسانه‌ای، به خاطر جذابیت بصری و صوتی، می‌تواند در یادگیری دانش‌آموزان در دوره‌های گوناگون تأثیر بسیار داشته باشد و یادگیری را در دانش‌آموزان عمیق‌تر و لذت‌بخش‌تر سازد. ولی چیزی که در این بین مهم به نظر می‌رسد، دانش و تخصص تولید و تدریس محتوای درس‌ها با این نرم‌افزارهاست و لازم است مسئولان آموزش‌وپرورش کشور در خصوص آموزش روش‌های تولید محتوای آموزشی به معلمان برنامه‌ریزی کنند.