کتاب اول: موزه لوور
جلد اول از این مجموعه به موزه لوور پاریس اختصاص دارد و در دو بخش است: 1. اکتشافات و انتقال آثار ایران به موزه لوور؛ 2. معرفی و شناخت گزیده‌ای از آثار ایران باستان.
موزه لوور پاریس، چند سال بعد از انقلاب کبیر فرانسه، در سال 1793م، با نام «موزه مرکزی هنر» تأسیس شد. در آغاز، بخش آثار باستانی موزه به اندک پیکره‌هایی از عصر کلاسیک هنر و معماری یونانی- رومی محدود می‌شد. از هنر ایران باستان نیز به جز چند قطعه آثار زرین و سیمین که در تالار مدال‌ها و نشانه‌ها در بخش کتابخانه ملی موزه قرار داشت چیزی دیده نمی‌شد که از آن جمله جام منسوب به خسرو دوم، پادشاه ساسانی بود. در دوران سلطنت ناصر‌الدین‌شاه یک هیئت باستان‌شناسی فرانسوی به سرپرستی مارسل دیولافوا، روانه ایران شد تا اجازه حفاری در نواحی باستانی ایران را از شاه قاجار به دست آورد.
این هیئت پس از موافقت شاه توانست امتیاز دلخواه را به دست آورد و بدین ترتیب جریان انتقال آثار تمدن ایران به خارج در ظاهر صورت قانونی گرفت. (ص11) در این کتاب خوانندگان اطلاعاتی نیز درباره قاچاق عتیقه‌های پارسی کسب می‌کنند که به دست بازرگانان و تجار ارمنی و ترک آناتولی صورت گرفت و از جمله می‌توان به آثار مفرغی لرستان اشاره کرد.
بخش وسیعی از آثار ایران در موزه ارمیتاژ مربوط به دوران اشکانیان و آثار هنر و تمدن این امپراتوری در سرزمین‌های آسیایی میانه است
که در قلمرو دولت‌های قدیمی آسیای مرکزی - پارتی و در نواحی باکتریا، سغد و خوارزم به دست آمده است.
همچنین خوانندگان با اکتشافات ژاک دومورگان آشنا می‌شوند که در شوش به کندو‌کاو پرداخته بود. معروف‌ترین یافته‌های دومورگان، یعنی قانون حمورابی، فتح‌نامه نارامسین به همراه ده‌ها شاهکار دیگر بود که همه به موزه لوور انتقال داده شد. (ص 21) اکتشاف دیگری که در منطقه شوش صورت گرفت، مربوط به باستان‌شناس دیگری از فرانسه به نام رونالد دومکنم است که وی دامنه مطالعات خود را در منطقه گسترش داد.
چندی بعد کاوش‌های شهر سلطنتی «اونتاش- ناپیرشا»، جایی که از آن پس به واسطه زیگورات عظیم به نام «چغازنبیل» شهرت یافت، توسط رومن گیرشمن صورت گرفت. یافته‌های این شهر براساس قرارداد بین دولت‌های ایران و فرانسه تقسیم شد؛ نیمی از یافته‌ها به موزه لوور انتقال یافت. (ص 33) یکی دیگر از کسانی که توانست به جمع‌آوری مجموعه‌های عتیقه در ایران بپردازد دیپلماتی بود که جی. کیفورد نام داشت. وی در طول مأموریتش در ایران به خرید و جمع‌آوری نمونه‌های ارزشمند و درخشانی از «مفرغینه‌های لرستان» پرداخت و در سال 1958 مجموعه خود را به موزه لوور فروخت. (ص34) بخش دوم این مجلد، اختصاص دارد به گزیده آثار ایران باستان در موزه لوور که خوانندگان به شرح این با آن‌ها آشنا می‌شوند:
1. آثاری از پگاه تاریخ ایران، شامل لیوان سفالینه با نقش بز کوهی، کاسه سفالینه با شکل انسان و طرح مزرعه، جام سفالینه پایه‌دار با نقش پلنگ، تخته بازی معروف به بازی 58 حفره (سوراخ)، جام مارلیک با نقش دو هیولای بالدار در حال شکار غزال، ریتون سفالین مارلیک، معروف به جام مارلیک، صفحه لگام اسب به شکل موجود اسطوره‌ای بالدار.
2. آثار دوران ایلامی، شامل لوحه فهرست اسامی پادشاهان سلسله‌های اوان و سیماشکی، تندیسَک بانوی نمازگزار، پایه ظرف آیینی اهدای نذورات با کنده‌کاری صورت‌های حیوانی، مجسمه الهه ناروندی، کاسه سه‌پایه با نقش بز کوهی، تندیسک مردی که بزغاله نذری را حمل می‌کند، میز قربانی با تزئینات دو مار و الهگانی که آن را حمل می‌کنند. لوحه سنگی اونتاش- ناپیرشا، پادشاه انشان و شوش، پنل‌های معبد به شکل آجر نقش‌دار، مجسمه ملکه ناپیرشا، سیت شمسی.
3. آثار دوره هخامنشیان، شامل منشور بنیاد کاخ آپادانا، سرستون گاو شاخ‌دار تالار بارعام داریوش اول، کمان‌داران در حال رژه، قاب تزئینی ابوالهول، قاب تزئینی گریفن، بازوبند با تزئین سر شیر، گردن‌بند با مهره‌های عقیق.
سر ستون سنگی در هیئت دو گاو در طی حفاری های لافتوس در شوش به سال ۱۸۵۳ به دست آمد که اچ.ای.چرچیل تصویر آن را کشید.
این سر ستون در آپادانا و تالار بار عام قصر بزرگ داریوش قرار داشت.
پلاک طلایی با نقش انسان بالدار که آن را به مثابه
اهورا مزدا پنداشته‌اند.
کتاب دوم: موزه بریتانیا
موزه بریتانیا؛ لندن، جلد دوم از مجلد چهار جلدی آثار باستان می‌باشد و شامل دو بخش است: 1. سیر تاریخی انتقال آثار 2. برگزیده آثار در بخش اول که موضوع آن آشنایی انگلیسی‌ها با ایران و میراث تاریخی آن است، خواننده با هیئت‌های دیپلماتیک و انتقال آثار ایران باستان آشنا می‌شود.
اولین مسافر اروپایی تخت‌جمشید، راهبی به نام اودوریک از ایتالیا بود. بعد از آن نخستین کسی که مناظر باستانی ایران را به دقت مشاهده و ترسیم کرد، شوالیه شاردن، سیاح عصر صفوی، بود که در سیاحت‌نامه خود آن را به نمایش گذاشت. (ص13)
سر هاردفورد جونز در سال 1809 و سرگور اوزلی نیز در سال 1811 هر کدام در رأس هیئت دیپلماتیک عازم دربار ایران شدند. بخش مهمی از آثار ایران در موزه بریتانیا توسط این هیئت از محل ویرانه‌های تخت‌جمشید به غارت رفته است. جیمز موریه نیز برخی از قطعات کشف شده را از طریق بمبئی به بریتانیا حمل کرد که بعدها به موزه اهدا شد.
ویلیام اوزلی، در بخش شمالی کاخ آپادانا شروع به حفاری کرد و مجموعه‌هایی شامل سنگ‌نگاره‌ها و مجسمه‌ها را به دست آورد. وی این مجموعه‌ها را از ایران خارج ساخت و اکثر آن‌ها را به موزه بریتانیا اهدا نمود. سرگرد استون، همکار اوزلی در سفر به ایران بود که توانست در غاری نزدیک بیشابور، تندیس شاپور اول را کشف کند.
رابرت گوردن انگلیسی و جیمز موریه در عصر قاجار به جمع‌آوری عتیقه‌جات باستانی در ایران پرداختند و توانستند مجموعه‌ای از قطعات حفاری‌شده بخش شمال آپادانا را به بریتانیا منتقل نمایند. (ص15 الی20)
شناسایی آرامگاه کوروش در پاسارگاد
یکی از موضوعات عنوان‌شده در این مجلد، جست‌وجو برای یافتن آرامگاه کوروش بزرگ است که از مهم‌ترین دغدغه‌های آن دسته از سیاحان اروپایی به شمار می‌رفت که با انگیزه باستا‌ن‌شناختی عزم سفر به ایران می‌کردند.
جیمز موریه، در سفر اول خود به ایران، آرامگاه کوروش را در پاسارگاد از نزدیک مشاهده کرد و مورد شناسایی قرار داد و بعد از آن یعنی بیست سال بعد سر رابرت کوپورتر نیز به شناسایی آرامگاه کوروش پرداخت و پس از مطالعه دقیق مأخذ، صحت آن را مورد تأیید قرار داد. (ص24)
انتقال نقش‌برجسته ابوالهول تخت‌جمشید
موضوع دیگر این مجلد، یافته‌های کلنل جان کینر مک‌دونالد بود. وی در سال 1826م در محوطه تخت‌جمشید دست به کاوش زد و توانست یک نقش‌برجسته سنگی را که صورت ابوالهول بال‌داری بر آن حکاکی شده بود بیابد. (ص25)
نقاشی‌های کرپورتر از بناهای تاریخی ایران عنوان دیگری از مبحث این مجلد است.کرپورتر در مسافرت خود به ایران از محوطه‌های تاریخی تخت‌جمشید و پاسارگاد بازدید کرد و از آثار تاریخی آن نقاشی‌هایی ترسیم نمود (ص27).
کشف خط میخی توسط راولینسون مبحث دیگری است که خوانندگان در این مجموعه، به رمزگشایی و کشف آن پی خواهند برد.
شکل‌گیری بخش «ایلام باستان» نیز از مواردی است که مجموعه حاضر به آن پرداخته و در آن به یافته‌های سر استین هنری لاپارد و ویلیام کنت لافتوس اشاره کرده است.
لایارد، نخستین اروپایی بود که در یک دوره مسافرت، تعدادی از مناطق باستانی از جمله صخره‌های کنده‌کاری‌شده دوران ایلامی را در «شکفت‌سلمان و کول‌فره» شناسایی کرد و به یافته‌های دیگری نیز، از جمله «کتابخانه بزرگ آشور» دست یافت. (ص 33)
شخص دیگری که درباره آثار ایلام باستان به کاوش پرداخت ویلیام کنت لافتوس بود که برای اولین بار کلنگ حفاری شوش را به زمین زد.
وی در پی اکتشافات خود در شوش به آثاری از دوره اسلامی نیز دست یافت که از آن جمله یک خمره با حدود 170 سکه اموی بود. (ص35)
کشف استوانه کوروش، موضوع بعدی موزه بریتانیاست که از مهم‌ترین یافته‌های یکی از باستان‌شناسان انگلیسی به نام هرمزد رسام بود. این یافته رسام به شهرت وی منجر شد. استوانه کوروش پس از قرائت و ترجمه «منشور حقوق بشر کوروش» نام گرفت و شهرت جهانی یافت (ص 39).
مبحث دیگر در این مجلد، مجموعه‌ای است به نام «گنجینه جیحون» در موزه بریتانیا. این مجموعه شامل یکصد و هشتاد اثر است که عمدتاً از طلا و نقره ساخته شده و قدمت آن به قرن چهارم و پنجم پیش از میلاد می‌رسد. (ص42)
مبحث پایانی این بخش، تشریح کاوش‌های اورل استین است که در موزه بریتانیا موجود است. استین کاوش‌های میدانی خود را در جنوب شرقی ایران از بمپور تا کرمان آغاز کرد و در بین سال‌های 36-1932م چهار بار بسیاری از مناطق کرمان، بلوچستان، فارس و جنوب غربی ایران دیدن کرد و اکتشافاتی نیز انجام داد. (ص47)
بخش دوم این مجلد به معرفی و شناخت آثار ایران باستان در موزه بریتانیا به شرح زیر می‌پردازد:
1. آثار پیش از تاریخ ایران: کاسه سفالی نقش و نگاردار، جام سفالینه نگارگری‌شده و دسته تبرزین مفرغین آیینی با تزئینات نقره‌ای.
2. آثار دوره ایلامی: آویز سنگی آبی کهربایی، تندیسک برنزی الهه ایلامی با دم ماهی و پلاک دیواری کتیبه‌دار.
3. آثار دوره ماد و هخامنشی: منشور کوروش، سکه‌های هخامنشی، آجر‌نگاره لعاب‌دار کاخ آپادانا، نقش‌برجسته ارابه‌ران، نقش‌برجسته سنگی ابوالهول، سنگ نگاره برجسته خدمتکار مادی دربار هخامنشی، ریتون نقره به شکل شیردال شاخ‌دار، کاسه نقره‌ای با نوشته‌ای به خط میخی پارسی، مهر استوانه‌ای با صحنه شکار شاهانه و کاسه نقره با روکش زراندود.
4. آثار دوره پارت و ساسانی: تابوت سفالی، سگک طلایی، گوریا‌فته‌های پارتی، لوح گچی قالب‌ریزی‌شده تصویر سین مُرو (سیمرغ)، دیس نقره‌ای منسوب به شاپور دوم و بهرام پنجم، بشقاب نقره‌ای با تصویر سیمرغ و مُهر بزرگ رئیس انبار.
5. آثار فرهنگ اقوام کوچنده ایرانی: ریتون سفالینه به شکل گاو وحشی کوهان‌دار، جام نقره‌ای املش، کوزه سفالی با لبه باریک و سه پایه، ظروف سفالی با دهانه باریک و نقش و نگار هندسی و حیوانی، تکه‌ای از یک کمربند زرین و تکه‌ای از یک کمربند با تزئیناتی از سنگ لاجورد.
6. آثار برنزی لرستان: دهانه یراق اسب به صورت اسب بالدار، حلقه لگام مفرغی، توتم مفرغی و دسته تبر مفرغی.
7. آثاری از گنجینه جیحون: بازوبند طلایی با نقش شیردال، ارابه‌رانان با چهار اسب زرین و غلاف طلایی خنجر پارسی (آکیناکس). آثار ذکر شده ضمن آوردن مشخصات کلی آن، هر کدام نیز دارای شرح مختصر می‌باشد.
ظرف سفالینه با نقش و نگار ههای هندسی از نمونه های درخشان هنر سیلک(عصر دوم آهن: ۸۰۰ - ۱۰۰۰ پ.م)
این اثر نفیس یکی از آثاری است که اداره باستان شناسی ایران به موزه مترو پولیتن اهدا نمود.
کتاب سوم: موزه متروپولیتن
جلد سوم مجموعه آثار ایران باستان اختصاص دارد به موزه «متروپولیتن» در نیویورک که آن را در دو بخش می‌خوانیم: نخست به تاریخچه انتقال آثار ایران به موزه متروپولیتن اشاره دارد و سپس در بخش دوم به برگزیده‌ای از آثار آن می‌پردازد.
در آغاز بخش اول که شروع فعالیت‌های باستان‌شناسان را در خاور نزدیک باستان شرح می‌دهد چنین می‌خوانیم:
انگلیسی‌ها پیشگامان کشف سرزمین‌های باستانی بودند و نخستین‌بار بر گنجینه‌های عظیمی از مواریث گهواره تمدن بشری یعنی بین‌النهرین دست یافتند. کاوش‌های آنان از شمال تا جنوب بین‌النهرین را دربر می‌گرفت. مقارن اکتشافاتی که انگلیسی‌ها انجام دادند فرانسویان نیز تکاپوهای خود را دو چندان کردند و موفق به کشف قصر سارگون دوم پادشاه آشور شدند؛ اما سرزمین بکر دیگری را نیز برای کاوش‌های باستان‌شناسان خود برگزیدند و آن «ایران» بود، یعنی «سرزمین شاهنشاهان و خسروان فراموش‌شده عهد باستان».
همچنین کتاب به قرارداد فرانسویان در سال 1889م/1307ق اشاره کرده که با دولت قاجار به امضا رساندند که براساس آن، اکتشافات باستان‌شناسی در سراسر ایران به آنان واگذار شد. (ص 14 و 15).
در ادامه، کتاب به سفر ویلیامز جکسن به ایران اشاره دارد. جکسن سفرنامه‌ای دارد به نام «ایران در گذشته و حال» که در آن به معرفی دقیق آثار تاریخی ایران پرداخته است.
جکسن طی سفر به مرکز و جنوب ایران، در پاسارگاد از مقبره کوروش و نیز آثار تخت‌جمشید دیدن کرد و در نهایت به مشاهده ویرانه‌های شهر باستانی «راگا» (ری) پرداخت (ص18 و 19).
حفاری‌های وولسن در تورنگ‌تپه نیز از جمله کاوش‌هایی است که در این مجلد به آن اشاره شده است. وولسن در حفاری‌های خود، بقایای یک قلعه نظامی را شناسایی کرد. همچنین در پی کاوش‌های وی شهر مهمی از دوران مفرغ کشف شد. در میان یافته‌های او تعداد زیادی ظروف سفالی سیاه، پیکان و ابزار جنگی مفرغی دیده می‌شود (ص 26).
دیگر کاوشگری که کتاب به یافته‌های او می‌پردازد، پروفسور اریک فردریک اشمیت آلمانی است. حفاری‌هایی که وی در تپه‌حصار دامغان انجام داد نشان می‌دهد که این مکان از نظر سفال‌های عصر مفرغ حائز اهمیت است. او حدود بیست مقبره یافت که در آن سفالینه‌های دست‌ساز سیاه و سرخ با نگاره‌های هندسی ساده وجود داشت (ص 29).
اشمیت کاوش‌های دیگری نیز در محوطه دامغان و ری باستان انجام داده که در کتاب به آن اشاره شده است. در ادامه کتاب به کاوش‌های فرد دیگری به نام «سر اورل استین» سابق‌الذکر، اشاره دارد که در منطقه «تپه حسنلو» با کمک دو باستان‌شناس ایرانی به نام‌های دکتر راد و علی حاکمی در سال‌های 1947 تا 1949 م انجام دادند. (ص 51).
شرح انتقال محراب مدرسه امامیه اصفهان به موزه نیویورک و کاوش‌های باستانی منطقه دشت سولدوز، پریم تپه و تپه نوشی‌جان در 15 کیلومتری غرب ملایر، مباحث پایانی بخش اول این مجلد می‌باشند.
بخش دوم آن نیز، برگزیده آثار موزه متروپولیتن است که به شرح زیر به آن‌ها پرداخته است:
1. هزاره‌های پیش از تاریخ: خمره ذخیره غلات با نقش بز کوهی، پیکره سیمین گاو با اندام و پوشش زنانه، جام سنگی با نگاره‌هایی از سه ردیف درخت نخل، دیو شاخ‌دار چکمه‌پوش، پیکره سنگی مرد دیو اندام، سردیس پادشاه، پیکره زن باختری سرتبر آیینی با شمایل سر پرنده افسانه‌ای و قوچ نر.
2. عصر آهن: کلاه‌خود با نقوشی از انسان و پرنده، سردرفش مفرغی با شمایل یک مرد و دو قوچ در کنار او، صفحه گرد کوچک با شمایل چهره یک قهرمان اسطوره‌ای، جام طلایی مارلیک با افریز چهار غزال، سبوی دهانه‌دار با سه پایه سفالی، دستگیره مفرغی به شکل شیر، سنجاق لباس با صورت شیر، دستگیره به شکل پرنده، کوزه مفرغی با شش ردیف نقش‌برجسته حیوانی و گیاهی، کوزه لعاب‌کاری‌شده با نقش گاو، بت‌واره مفرغی، ریتون نقره‌ای به شکل قوچ کوهی، سینه‌بند زرین.
3. عصر هخامنشی: جام زرین داریوش بزرگ، ریتون طلا به شکل شیر غرّان، نگاره سنگی دو خدمتگزار مادی که نوشیدنی و غذا حمل می‌کنند، پلاک زرین به شکل دو شیر بالدار.
4. عصر سلوکیان و اشکانیان: سر در دروازه کاخ هاترا با نقش گریفن- لایون و برگ لوتوس در وسط آن، ریتون به ریخت گربهوحشی، مرد نیایشگر پارتی، گوشواره زرین پارپی، سگک زرین کمربند، فواره آب به شکل سردیس یک مرد.
5. عصر ساسانیان: نقاب سیمین زراندود پادشاه (شاپور دوم)، بشقاب نقره‌ای زراندود با نقش‌برجسته شکار قوچ، دیس نقره‌ای زراندود با صحنه‌ای از داستان بهرام گور و آزاده، تنگ با نقش صورت زنان، کاسه شیشه‌ای و تنگ برنزی.
موزه بریتانیا؛ یکی از چهار موزه بزرگ جهان است.
این موزه در سال ۱۷۵۳ تاسیس شد و اینک بالغ بر ۷ میلیون قطعه، اثر هنری و تمدنی از ملل مختلف جهان را در خود نگهداری می‌کند
و سالانه ده‌ها هزار نفر از آن بازدید می‌نمایند.
کتاب چهارم: موزه ارمیتاژ
چهارمین جلد از مجموعه آثار ایران باستان به موزه ارمیتاژ- سن‌پترزبورگ روسیه اختصاص دارد که در سه بخش اطلاع‌رسانی شده است:
بخش اول به تاریخچه کشف و جمع‌آوری آثار ایران در روسیه می‌پردازد. در این بخش نخست، به روابط تجاری- فرهنگی ایران و روسیه و چگونگی فراهم شدن مجموعه «پتر کبیر» پرداخته و پس از آن، در مبحث آغاز مطالعات ایران‌شناسی در روسیه، به مأموریت کرپورتر، سیاح و نقاش انگلیسی به ایران در سال‌های 1819-1817 اشاره کرده است. کرپورتر در این سال‌ها به سیاحت و مطالعه آثار تاریخی ایران پرداخت و از مناظر و بناهای قدیمی و نقوش برجسته روی صخره‌ها با دقت نقاشی تهیه کرد. نقاشی‌های آبرنگ کرپورتر در کتابخانه بریتانیا و موزه ارمیتاژ روسیه نگهداری می‌شود (ص19).
انتقال نسخه‌های خطی کتابخانه آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی به موزه ارمیتاژ از مباحث دیگر این بخش است. این کتابخانه، قدیمی‌ترین کتابخانه ایران بعد از کتابخانه آستان قدس رضوی بود که در پی اشغال آذربایجان به دست روسیه در مرحله دوم جنگ‌های ایران و روس در زمان فتحعلی‌شاه، به دست روسیه افتاد (ص21).
در ادامه، خوانندگان با اکتشافاتی در آسیای میانه آشنا می‌شوند؛ یعنی سرزمین‌های مرو، باختر، سُغد، خوارزم.
آسیای میانه یکی از مهم‌ترین کانون‌های تمدن شرق باستان بوده که در روزگاران باستان بخشی از قلمرو امپراتوری ایران به شمار می‌رفت. این ناحیه یادمان‌های تاریخی فراوان دارد. باستان‌شناسان روسیه در آن به کاوش و مطالعات وسیعی دست زدند که منجر به یافته‌های درخشانی از تمدن ایران باستان گردید و بخش عمده آن اینک در موزه‌های روسیه به ویژه موزه ارمیتاژ نگهداری می‌شود. نقاشی‌ها و دیوار‌نگاره‌های «پنج‌کَنت» منبعی مهم در خصوص فرهنگ و زندگی مردم آسیای میانه است. این آثار حاوی اطلاعات مفیدی درباره لباس‌ها، نقش و نگار پارچه‌ها و فرش‌های مردمان آن سرزمین است (ص38).
باستان‌شناسان روس در محوطه باستانی مرکنده (افراسیاب یا سمرقند قدیم) موفق شدند شهر باستانی «افراسیاب» را شناسایی کنند که مهم‌ترین یافته‌های آنان «رصد‌خانه الغ‌بیگ» در سمرقند بود (ص32).
شکل‌گیری و چگونگی ایجاد بخش آثار ایران در موزه ارمیتاژ از مباحث بخش دوم این جلد است. در این بخش می‌خوانیم: موزه ارمیتاژ یکی از بزرگ‌ترین و معروف‌ترین موزه‌های جهان به شمار می‌رود که در بنای عظیمی که مرکب از چهار کاخ و یک تئاتر است ترتیب و تنظیم یافته است. قدیمی‌ترین بخش آن را «قصر زمستانی» تشکیل می‌دهد. تعداد تالارهای این موزه به سیصد می‌رسد و تعداد اشیای آن بالغ بر 000/500/2 قطعه است. در این موزه آثار مربوط به فرهنگ و هنر ملل شرق به دو بخش تقسیم می‌شود: یک بخش مربوط است به تاریخ و فرهنگ سرزمین ترکستان قدیم، یعنی جمهوری‌های شوروی سابق شامل تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و ... و بخش دیگر مربوط است به برخی از تمدن‌های شرق باستان مانند امپراتوری بیزانس، سوریه، عراق، مصر، ترکیه و ایران (ص 46 و 47).
در ادامه خوانندگان با آثار ایران باستان، پیش از تاریخ ایران، آثار دوران تاریخی ایران باستان و آثار پارتی در موزه ارمیتاژ آشنا می‌شوند:
1. مجموعه پیش از تاریخ ایران
آثار ایران در موزه ارمیتاژ در شش تالار مختلف قرار داده شده است. بخشی از این آثار مربوط به تمدن‌های پیش از تاریخ ایران است که از آن جمله می‌توان به حدود 55 قطعه اثر هنری مانند سفالینه‌های نقش‌و‌نگاردار شوش و آثاری از تمدن ایلام در هزاره چهارم و سوم پیش از میلاد اشاره کرد. از دیگر آثار ایران در دوران ما‌قبل تاریخ، مجموعه مفرغینه‌های لرستان در عصر دوم آهن است که شامل بازوبند‌ها، سنجاق‌های سر و سینه، توتم‌ها و شمایل‌های مفرغینه‌ای می‌باشد
(ص51 و 52).
2. مجموعه آثار دوران تاریخی ایران باستان
لوح سنگی تخت‌جمشید، یکی از آثار باستانی دوران هخامنشی در موزه ارمیتاژ است که در آن سر و بالا‌تنه یک سرباز پارسی از سپاه جاویدان را نمایش می‌دهد. از دیگر آثار دوران پارسی موزه ارمیتاژ، یک ظرف طلایی برجسته‌کاری‌شده با دستگیره‌هایی به شکل شیر است که در آستاراخان یافت شده است (ص 52 و 54).
گنجینه سکایی
مجموعه ارزشمند دیگری که کتاب به آن اشاره کرده و در موزه ارمیتاژ نگهداری می‌شود «گنجینه سکایی» است که می‌تواند بیانگر بخشی از تاریخ ایران باستان باشد. این مجموعه عمدتاً از مکان‌های موسوم به گورکان به دست آمده است و از نظر مجموعه آثار هنری زرین یکی از مهم‌ترین و معروف‌ترین گنجینه‌های جهان است (ص55).
3. بخش آثار پارتی موزه ارمیتاژ
مبحث دیگری که کتاب به آن اشاره کرده آثار پارتی موزه است. بخش وسیعی از آثار ایران باستان در آسیای مرکزی یافت شده که مربوط به عصر اشکانی است، یعنی سرزمینی که در قلمرو دولت‌های قدیمی آسیای مرکزی- پارتی، باکتریا (بلخ)، سُغد و خوارزم- بوده است (ص56).
مبحث آخر این بخش اختصاص دارد به معرفی مجموعه ظروف زرین و سیمین ساسانی که جایگاه مهمی در موزه ارمیتاژ دارد. این مجموعه شامل ظروف نقره‌ای، جواهرات تراش‌داده یا کنده‌کاری شده و سکه‌هاست. اکثر ظروف نقره‌ای ساسانی، کوزه‌ها و جام‌های شراب، گلدان‌ها و سینی‌های پایه‌داری هستند که به‌طور اتفاقی در ناحیه اورال و نزدیک رودخانه سیمین و زرین کاما به دست آمده‌اند. از شاخص‌ترین آثار نقره‌ای ساسانی بشقابی است که شاپور دوم را در حال شکار شیر نشان می‌دهد و نیز بشقاب مشهور دیگری که صفحه‌ای آشنا از شاهنامه فردوسی را به تصویر کشیده است (ص 57 و 58).
پایان‌بخش این کتاب معرفی و شناخت گزیده‌ای از آثار ایران باستان در موزه ارمیتاژ به شرح زیر می‌باشد:
1. آثار دوران هخامنشی: سرباز کمان‌دار پارسی، ریتون سیمین با سری به شکل بُز بالدار، دست‌بند زرین با سر دو گریفن، دستگیره ظرف به شکل گوزن، پیشانی‌بند طلایی با نقش عقابی که در حال شکار بُز کوهی است. مُهره‌های هخامنشی، ریتون طلایی به شکل سر قوچ، جام زرین با دسته‌هایی به ریخت شیر، مجسمه طلایی گریفن، پوشش زین نمدی اسب با نقش بانوان پارسی در برابر عود‌سوزها، فرش پازیریک، پلاک طلایی سکایی، شمشیر سکایی با غلاف و دسته طلایی و تیغه آهنی، پیکره طلایی گُراز، عقاب زرین با قویی در چنگال.
2. نمونه‌هایی از آثار دوران پارتی: گردن‌بند زرین با قطعات عقیق، دو کاسه طلایی در دل هم، ریتون عاج به شکل آفرودیت و قنطورس.
3. آثار دوره ساسانی: بشقاب نقره بارگاه خسرو دوم (خسرو پرویز)، بشقاب زرین با نقش آناهیتا در چنگال عقاب، سکه‌های ساسانی، تُنگ نقره زرکوب با نقش سیمرغ، بشقاب نقره زرکوب با نقش بهرام پنجم، بشقاب نقره زراندود با نقش ببر ماده، بشقاب زرین شاپور دوم با نقش قلم‌زنی‌شده شکار شیر توسط پادشاه، بشقاب نقره با نقشی از شکار شاهانه، تُنگ نقره‌ای با نقش شتر بالدار، کاسه شیشه‌ای.
ارائه تصاویر با‌کیفیت از آثار، و نیز منابع خوب و قابل اعتنا از دیگر ویژگی‌های این مجموعه است.
دهانه براق اسب به صورت اسب بالدار
سردرفش مفرغی با شمایل یک مرد و دو قوچ در کنار او
آثار ایران باستان در موزه‌های جهان
مؤلف: محمد‌علی علوی‌کیا
ناشر: قدیانی
محل نشر: تهران
تاریخ انتشار: ۱۳۹۷
دوره چهار جلدی