مدیریت فعالیت‌های کلاسی
• فعالیت‌ها یا تکالیف را به‌گونه‌ای طراحی کنید که در رسیدن به اهداف یا نتایج یادگیری به دانش‌آموز کمک کنند. فعالیت‌ها باید دانش‌آموزان را کنجکاوتر کنند، آن‌ها را به مطالعه منابع بیشتر ترغیب و زمینه را برای تعامل و مشارکت فراهم کنند.
• تکالیف دانش‌آموزان را بررسی و بازخورد ارائه کنید. بازخوردها هم نقش ارزشیابی دارند و هم نقش راهنمایی و انگیزه‌دهی. اگر تکالیفی که به دانش‌آموزان می‌دهیم، بررسی و بازخورد داده نشوند، به‌تدریج دانش‌آموز آن‌ها را جدی نمی‌گیرد. بازخوردها باید تا حد امکان توضیحی باشند. توضیحی به این معنی که عیب‌ها و ایرادهای کار به دانش‌آموز ارائه شود و نقاط قوت نیز به او گفته شود تا در کارهای بعدی آن‌ها را اصلاح کند. این کار به عمیق‌تر شدن یادگیری کمک می‌کند.
• دانش‌آموزان خود را به‌صورت برخط درگیر و جذب کنید.
بدون حضور فیزیکی شما در کلاس، ضروری است در همان ابتدای دوره و کلاس مجازی، نوعی ارتباط مجازی قوی برقرار کنید و حس حضور خودتان به‌عنوان آموزگار را به‌درستی انتقال دهید. معلمان برخط باید از همان ابتدا و همچنین در طول دوره، دانش‌آموزان را درگیر نگه دارند. با ایجاد این حس حضور معلم، به دانش‌آموزان نشان می‌دهید که هم قابل مشاهده و هم در دسترس هستید. شما همچنین باید از آن‌ها به مناسبت حضورشان در جامعه و محیط یادگیری جدید استقبال کنید و دقیقاً مانند کلاس سنتی به آن‌ها خوشامد بگویید.
• تأدیب باید انفرادی باشد. اساس و ریشه رفتارهای نامطلوب و تأدیب را در جمع هرگز انجام ندهید.
• برخی از رفتارهای ناشایست را نادیده بگیرید. اساس و ریشه‌های رفتارهای نامطلوب را از بین ببرید. دانش‌آموز را تحقیر و سرزنش و ملامت نکنید، بلکه رفتار را تنبیه و تأدیب کنید.
• تیم‌های دانش‌آموزان را سازمان‌دهی کنید. دانش‌آموزان را در یافتن راه‌حل مسائل راهنمایی کنید. اختلالات یادگیری را بشناسید و به مشاور ارجاع دهید.
• قوانین و هنجارها را با دانش‌آموزان خود در میان بگذارید. اجازه دهید آن‌ها بخشی از روند تعیین قوانین باشند و مشارکت فعال داشته باشند.
• از آن‌ها ایده و پیشنهادهایی در مورد ساختار درس بخواهید.
• از زبان مؤدبانه و احترام‌آمیز و ارتباط تصویری استفاده کنید.
• توضیح دهید چه زبان و عباراتی قابل قبول است و کدام کلمات در کلاس مجازی شما قابل قبول نیستند.
• هنگامی که دانش‌آموزان همه‌چیز را می‌دانند (هنگام شکستن قوانین و همچنین هنگامی که آن‌ها پیشرفت خود را نشان می‌دهند)، پیروی از هنجارها و شرکت در فرایند یاددهی یادگیری برای آن‌ها راحت‌تر است.
• از هنجارها و ساختار درسی که در ابتدای دوره ایجاد کرده‌اید (طرح درس) پیروی کنید. برای مثال، اگر ترجیح می‌دهید جلسه را با بررسی تکالیف یا سؤال از درس گذشته شروع کنید، هر بار این مرحله را انجام دهید.
• خوب است یک روال را برای شروع و پایان جلسه برخط داشته باشید. حتماً از روال تعیین‌شده پیروی کنید تا روند آموزش و یادگیری برخط مؤثرتر باشد.
• بلافاصله و بدون هیچ استثنایی با بی‌نظمی‌ها مقابله کنید.
• نگرش مثبت داشته باشید. توصیه می‌شود با هر دانش‌آموزی که قوانین را می‌شکند، پس از کلاس به‌صورت خصوصی صحبت و درصورت لازم آن‌ها را تأدیب کنید تا ترغیب شوند رفتار خود را بهبود بخشند و دلایل اقدامات خود را مشخص کنند.
• این ایده خوبی است که رویکردهای متعددی را برای رسیدگی به موقعیت‌های متفاوت، مانند حواس‌پرتی و قطع شدن اینترنت امتحان کنید. صبور باشید و آن را نیز به دانش‌آموزان و اولیای آنان متذکر شوید.
• یکی از مهم‌ترین موارد در تدریس برخط این است که مطمئن باشید هر دانش‌آموز در فعالیت‌های این درس شرکت می‌کند.
• دانش‌آموزان را تشویق کنید سؤال بپرسند و به یکدیگر پاسخ دهند. پروژه‌های کار تیمی متفاوتی را در نظر بگیرید.
• دانش‌آموزان را به گروه‌هایی که در اتاق‌های متفاوت کار میکنند تقسیم کنید.
• برای پروژه‌های آینده می‌توانید تیم‌ها را تغییر دهید. این ایده برای پیگیری میزان فعالیت و مشارکت دانش‌آموزان خوب است. تفکر انتقادی و رقابت فردی (رقابت با خود و نه با هم‌کلاسی، بلکه رفاقت) را تشویق کنید.
• با روحیه‌ای پر‌جنب‌و‌جوش، محتوای تازه و فعالیت‌های جالب، فضای دلپذیر و دوستانه را در کلاس مجازی خود ایجاد کنید.
• یکی از اولین مواردی که در کنار قوانین و هنجارها باید در کلاس مجازی خود برقرار کنید، سیستم پاداش است. روش‌هایی برای تقدیر از پیشرفت دانش‌آموزان خود ایجاد کنید.
• در هنگام آموزش به کودکان می‌توانید از نشان، کارتون، عروسک و آهنگ استفاده کنید.
• در مورد بزرگ‌سالان می‌توانید از ایده‌های متفاوتی مثل ایجاد فهرست افراد برتر و انتصاب آن‌ها به‌عنوان رهبران تیم‌ها در پروژه‌ها استفاده کنید.
• بگذارید دانش‌آموزانتان در کلاس مجازی خود ببینند که چقدر مشتاق هستید و از شغل خود لذت می‌برید. روابطی مثبت و دوستانه ایجاد کنید و با اعتمادبه‌نفس آموزش دهید.
• اگر احساس اعتمادبه‌نفس ندارید، تمام تلاش خود را بکنید تا این‌گونه به نظر برسید، زیرا در غیر این صورت دانش‌آموزان تردید شما را حس خواهند کرد.
• بهترین راه برای جلوگیری از موقعیت‌های استرس‌زا هنگام تدریس، آماده‌سازی پیشاپیش است. برای تحقیق در مورد سناریوهای گوناگون، مسائل مربوط به نظم و انضباط، تحریکات یا سایر مشکلاتی که ممکن است در کلاس مجازی رخ دهد، کمی تحقیق کنید و پاسخ خود را دوباره تکرار کنید.
• بسته فعالیت طراحی کنید و از دانش‌آموزان بخواهید بعد از انجام فعالیت‌های پیشنهادی، درک و فهم خود را از درس و محتوای مشخص‌شده، در گروه مجازی، یعنی کلاسی مجازی که با مدیریت معلم ایجاد شده است، به اشتراک بگذارند. این گام در وهله اول نوعی یادگیری دانش‌آموز به دانش‌آموز محسوب می‌شود. در این مرحله معلم می‌تواند فرصت همسال‌سنجی هم فراهم آورد تا اگر دانش‌آموزان نقد و نظری نسبت به درک و فهم همدیگر از محتوا دارند، بیان کنند.
• مطالعه نظرات و جمع‌بندی‌های دانش‌آموزان در تیم به معلم کمک می‌کند از کیفیت یادگیری دانش‌آموزان و«فهم‌ها و بدفهمی‌های» آنان اطلاعاتی کسب کنند. بر‌اساس این درک و فهم از وضعیت یادگیری دانش‌آموزان، معلم ممکن است برای دادن فعالیت یادگیری مکمل نیز فکر کند.
مدیریت مشارکت دانش‌آموزان
• مشارکت دانش‌آموزان لزوماً نباید در یک زمان مشخص صورت گیرد، بلکه دانش‌آموزان می‌توانند در زمان مناسب خودشان یادگیری‌های خود را به اشتراک بگذارند تا دیگران ببینند و در صورت لزوم نظر بدهند. بی‌تردید اگر این هم‌فکری در اتاق فکر یا تالار گفت‌وگو، در زمانی مشخص صورت گیرد، سودمندتر و اثربخش‌تر خواهد بود. این گام ماهیت ارزشیابی تکوینی نیز دارد. تصویر به‌دست‌آمده از بررسی آنچه دانش‌آموزان به اشتراک گذاشته‌اند، در این گام مورد استفاده معلم قرار می‌گیرد.
• شما می‌توانید با ایجاد نشست‌های مجازی در گروه، در زمانی مشخص که همه حضور داشته باشند، فرصت را به حل و فصل مشکلات یادگیری و پاسخگویی به مسائل دانش‌آموزان اختصاص دهید.
• از این طریق، یادگیری دانش‌آموزان به دلیل ایجاد نوعی تعامل، تعمیق می‌یابد. در این گام معلم می‌تواند به ارائه فعالیت‌های یادگیری مکمل از نوع‌های تمرینی، ترمیمی و بسط‌دهنده، به‌صورت تیمی یا فردی، اقدام کند. این تکالیف نیز به تعمیق یادگیری کمک میکنند. برای دریافت نتیجه اجرای این تکالیف، بازه زمانی مشخص کنید تا دانش‌آموزان آن‌ها را به معلم برسانند.
• بررسی تکالیف توسط معلم انجام می‌شود. معلم می‌تواند برای بازخورد دادن به‌صورت فردی یا تیمی اقدام کند. او می‌تواند فعالیت‌های یادگیری انجام شده را ذخیره کند تا بعدها شواهدی برای ارزشیابی عملکرد دانش‌آموزان باشد. به‌ویژه در دوره متوسطه که معلمان نمره مستمر نیاز دارند، این شواهد می‌توانند منابعی برای نمره‌گذاری تکوینی و مستمر باشند. به این ترتیب عملکرد دانش‌آموزان در پوشه کار الکترونیکی ذخیره و مدیریت می‌شوند.
• به دانش‌آموزان اطلاع دهید چه روزها و در چه بازه‌های زمانی برخط خواهید بود و در خارج از آن ساعات چگونه می‌توانند با شما تماس بگیرند.
• با استفاده از پست‌های برخط، فروم‌ها یا رسانه‌های اجتماعی، با جامعه یادگیری خود در ارتباط باشید و از این ابزار برای درگیرکردن آن‌ها نسبت به آموزش برخط و محتوای آموزش استفاده کنید، چرا که وقتی ببینند معلم‌ها خود در بحث‌ها شرکت میکنند، بیشتر جذب می شوند و آن‌ها نیز بیشتر مشارکت میکنند. با استفاده از این تعامل، شما همچنین می‌توانید با دانش‌آموزان خود روابطی در زمینه‌های حرفه‌شان برقرار کنید و تجربه یادگیری آن‌ها را بسیار شخصی‌تر و به‌یادماندنی کنید.
• محیط یادگیری حمایتی ایجاد کنید. بهترین راه برای دستیابی به این هدف، تشویق تعامل بین معلم‌ها با دانش‌آموزان و همچنین تعامل دانش‌آموزان با یکدیگر است. دکتر جودیت بوتچر، یکی از محققان برجسته در زمینه آموزش الکترونیکی و یادگیری مبتنی بر وب، راهکارهای زیر را برای ایجاد این تعامل‌ها پیشنهاد می‌دهد:
• در شروع دوره برخط خود، یک پست را به معرفی شخصی اختصاص دهید و از شرکت‌کنندگان بخواهید خود و زندگی خود را به صورت کوتاه برای بقیه معرفی کنند.
• یک تالار گفت‌وگو ایجاد کنید که در آن دانش‌آموزان بتوانند از همدیگر کمک بگیرند و سؤالات و پاسخ‌ها و تولیدات و دست‌ساخته‌ها و تجربه‌های خود را ارسال کنند و در طول دوره آموزشی از یادگیری هم حمایت کنند.
• به‌عنوان معلم برخط، بازخورد شما به ایجاد تجربه یادگیری الکترونیکی که برای یادگیرنده آموزنده، جذاب و انگیزشی باشد، کمک می‌کند. بازخورد شما باید در طول فرایند آموزش الکترونیکی مداوم باشد و در اسرع وقت ارائه شود تا دانش‌آموزان بتوانند به‌روشنی تشخیص دهند کدام رفتارها یا مهارت‌هایشان باید بهبود یابد.
• شما می‌توانید با طراحی تمرین‌های مشارکتی، بازخوردهای گروهی نیز ارائه دهید. این کار به بهبود تعامل در بین افراد یک کلاس برخط نیز کمک می‌کند.
• معلمان در پایان هر جلسه درس، تدریس ضبط‌‌‌‌شده خود را به شیوه تأملی بازبینی میکنند و نقاط قوت تدریس خود را در طرح درس‌های بعدی تقویت و اشکالات را رفع خواهند کرد.
• معلمان با رویکردهای جدید، ارزشیابی به عمل خواهند آورد و دیگر به حافظه‌پروری و انباشت اطلاعات تأکید نخواهند داشت. سؤالات و تکالیف واگرا هستند و لازم است دانش‌آموزان برای پاسخ دادن انجام تکالیف، تلاش و تحقیق بیشتری داشته باشند. لذا انتظار سؤالات مبتنی بر حافظه و به‌خاطر‌سپاری (سؤالات همگرا) را نباید داشت. در ارزشیابی یادگیری مجازی بیشترین تأکید بر یادگیری سطوح بالای یادگیری است.
نقش اولیای دانش‌آموزان
از آنجا که کلاس‌های درس به خانه‌های دانش‌آموزان منتقل شده‌اند، رفتار اخلاقی و مراقبتی والدین و اعضای خانواده در صحت و سلامت برگزاری آموزش‌ها و آزمون‌های مجازی بسیار تأثیرگذار است، چرا که در این نوع آموزش، اولیای دانش‌آموزان به‌عنوان اولیای جدید در مدرسه مجازی ایفای نقش میکنند و جای خالی حضور فیزیکی معلمان و اولیای مدرسه را پر میکنند. لذا فرهنگ‌سازی و مشخص‌کردن نقش خطیر و حساس اولیا در فرایند آموزش مجازی، یکی از رسالت‌های فرهنگی است که بر دوش رسانه‌ها، جامعه آموزشی و سایر نهادها سنگینی می‌کند.»
• در طراحی و اجرای درس‌ها از رویکرد چندرسانه‌ای، پاورپوینت، فیلم و ویدیو، تصویر و نمودارهای مناسب آموزشی بهره ببرید.
• تعیین و مشخص‌کردن یکی از واحدهای یادگیری کتاب درسی، پیشنهاد و ارائه منابع و محتوای آن مهم است. این منابع می‌توانند متن‌ها، فیلم‌ها، فایلهای صوتی و تصویری، اسلایدها، گیف‌ها و نرم‌افزارهای متنوع متناسب با هدف درس باشند. نقشه اولیه فعالیت‌های یادگیری مورد نیاز کشیده می‌شود. در این گام در واقع معلم به تولید یک بسته فعالیتی اقدام می‌کند تا دانش‌آموزان طبق محتوای بسته درگیر فعالیت‌های یادگیری شوند.
• بسته فعالیت چیز پیچیده‌ای نیست و به‌سادگی می‌تواند شامل چند فعالیت یادگیریِ نه‌چندان پیچیده باشد. مثلاً گوش‌دادن به فایل صوتی، خلاصه‌کردن درس، کشیدن نقشه‌ای مفهومی از درس، بلند خواندن یک متن، طرح چند پرسش از درس، پاسخ به چند پرسش، حل یک مسئله، رسم شکل و نمودار و انجام آزمایش، پژوهش‌های مستقل یا تیمی، کتاب و کتاب‌خوانی و بازی‌های هدفدار. در این گام، همچنین هدف یادگیری واحد درسی هم برای همه دانش‌آموزان به اشتراک گذاشته می‌شود تا فعالیت‌های پیشنهادی را آگاهانه انجام دهند.
• دانش‌آموزان بسته فعالیت را در منزل باز میکنند و فعالیت‌های خواسته‌شده را انجام می‌دهند. در این مرحله، در صورت لزوم با کمک والدین، بسته فعالیت را عملیاتی و اجرایی میکنند. البته روشن است که در این گام دانش‌آموزان همچنین می‌توانند از برنامه‌های آموزشی تلویزیون و سایر منابع کمک‌درسی و کمک‌آموزشیِ در اختیار بهره ببرند. این فعالیت به امکانات موجود در منزل و توانایی والدین نیز بستگی دارد.
• اطلاع‌رسانی و تولید راهنمای اجرای فعالیت‌ها را تولید کنید و بسته فعالیت را در اختیار دانش‌آموزان قرار دهید تا در منزل، با انجام فعالیت‌های پیشنهادی و درگیرشدن با محتوای مشخص‌شده، گام‌های اولیه یادگیری را بردارند.