در گفتارهای قبلی، برای هر یک از کتاب‌های علوم دبستان مطالبی را بیان کردیم. در این مقالات برآنیم آزمایش‌هایی را بررسی کنیم که تا حد زیادی چندین کتاب را پوشش دهند تا همکاران گرامی، با انجام آن‌ها در کلاس، افق جدیدی را برای دانش‌آموزان باز کنند. امید که مطلوب واقع شود.
در کتاب پایه‌ی اول، درس با بحث سایه‌ها آغاز می‌شود. کودک فرا می‌گیرد سایه‌ها چگونه شکل می‌گیرند و چگونه تغییر می‌کنند. به شکل 1 توجه کنید که از کتاب درسی پایه‌ی اول به امانت گرفته شده است.
شکل 1
در این آزمایش دانش‌آموز تا حدودی از رابطه‌ی بین چشمه‌ی نورانی و جسم آگاهی می‌یابد.
در پایه‌ی دوم، کتاب پا را فراتر گذاشته به رابطه‌ی دقیق‌تر شکل سایه و جسم می‌پردازد. گرچه در مورد گردش زمین گفت‌وگو می‌کند، ولی آموزگار می‌تواند آن را تعمیم دهد و در مورد تمامی مبحث نور صحبت کند. به شکل 2 خوب دقت کنید.
شکل 2
در علوم پایه‌ی سوم، کتاب وارد تدریس نور می‌شود و درس آینه‌ها و بازتاب را شروع می‌کند. گرچه مبحث بازتابش نور است، ولی نمی‌توان از چشمه‌های نور و چگونگی ایجاد تصویر و حتی سایه چشم پوشید. در شکل 3 فرایند دیدن برای دانش‌آموز توضیح داده شده است.
شکل 3
در علوم پایه‌ی چهارم کتاب به‌طور مستقیم مبحث مدارهای الکتریکی را آموزش می‌دهد و حتی درباره‌ی لامپ‌های موازی و متوالی برای دانش‌آموزان صحبت می‌کند.
اتصالات مدار سادهی الکتریکی
چنانچه مشاهده کردید، چهار کتاب علوم به طور مستقیم یا غیرمستقیم به یک مدار ساده الکتریکی یا نور حاصل از آن اشاره کرده‌‌اند. در ادامه آزمایشی را طراحی خواهیم کرد که از این مدار الکتریکی به‌عنوان یک منبع نورانی استفاده می‌کند و در کنار آن، چگونگی تولید سایه می‌شود. برای این آزمایش به وسایل نشان داده‌شده در شکل 5 نیاز داریم.
شکل 4
شکل 5
باتری، لامپ، کلید و مقداری سیم
در پایه‌های اول و دوم می‌توان لوازم را در اختیار کودک قرار داد و از آن‌ها پرسید با این وسایل چگونه می‌توانید نور تولید کنید. برای این ورزش فکری تشویقی نیز در نظر بگیرید. این کار فرصت یادگیری بهتری را در اختیار کودکان قرار می‌دهد. این بسیار مهم است که جواب آخر را هیچ‌گاه سریع در اختیار آنان قرار ندهید.
اکنون در کنار دانش‌آموزان قرار می‌گیریم و سعی می‌کنیم با آزمون و خطا و به کمک این مجموعه لوازم، نور تولید کنیم. مداری مانند شکل 6 ایجاد می‌کنیم.
شکل 6
مدار سادهی الکتریکی برای تولید نور
بهتر است مدار الکتریکی را روی کاغذ رسم کنیم تا دانش‌آموزان از همان ابتدا با علائم الکتریکی هم آشنا شوند. از نزدیک دیده‌ام، حتی برای دانش‌آموزان دوره‌ی دبیرستان هم این کار چقدر هیجان انگیز است! اجازه دهید دانش‌آموزان کلید مدار را ببندند و لامپ را روشن کنند. تصویر شماره‌ی 7 نتیجه‌ی این کار جالب را نمایش می‌دهد.
شکل 7
بستن کلید و روشن‌شدن لامپ
در این مرحله، هنرنمایی دبیر محترم آغاز می‌شود. یک کاغذ آ 4 را بردارید، گوشه‌ی آن را به صورت مثلثی کوچک ببرید و جدا کنید. مثلث بریده‌شده را جلوی لامپ بگیرید و بقیه‌ی کاغذ آ 4 را در پشت آن نگه دارید. توجه دانش‌آموزان را به شکل سایه‌ی ایجاد‌شده روی کاغذ آ 4 جلب و شروع به پرسش کنید (شکل 8). چرا هم شکل سایه و هم جسم، مثلث است؟ چرا اندازه‌ی سایه بزرگ‌تر است؟ آیا می‌توان آزمایش را طوری انجام داد که سایه کوچک‌تر شود؟ و...
شکل 8
ایجاد سایه با منبع نورانی و جسم
فکر نکنید این آزمایش تمام شده است و سؤالات معلم پایان یافته است. معلم شروع می‌کند به حرکت‌دادن مثلث و دانش‌آموزان در کمال تعجب مشاهده می‌کنند که اندازه‌ی سایه تغییر می‌کند. این خودش می‌تواند یک فعالیت جداگانه باشد. اکنون معلم، به جای مثلث، یک مربع کاغذی را که از قبل تهیه کرده است روی میز قرار می‌دهد و می‌پرسد، اگر این مربع را جلوی لامپ بگیریم، برای سایه چه اتفاقی خواهد افتاد؟ فکر می‌کنید با این لوازم چه مفاهیم دیگری را می‌توان به دانش‌آموزان آموخت؟
پی‌نوشت‌ها:
1. علوم پایه‌ی اول. چاپ 1399 . صفحه‌ی 11.
2. علوم پایه‌ی دوم چاپ 1399، صفحه‌ی23.
3. علوم پایه‌ی سوم. چاپ 1399. صفحه‌ی58.
4. علوم پایه‌ی چهارم. چاپ 1399. صفحه‌ی 28.