نسل بومیان دیجیتال

اشاره

امروزه در محیط‌های آموزشی از نسلی صحبت می‌شود که زندگی‌شان با رسانه‌های دیجیتال اشباع شده است. ممکن است بارها و بارها واژه بومیان دیجیتال را شنیده باشید. به‌راستی بومیان دیجیتال چه کسانی هستند؟ بنا بر ادعای برخی از پژوهش‌ها، سبک یادگیری این نسل تغییر یافته و از متن به تصویر تغییر جهت داده است. تجربه بومیان دیجیتال در جهان به‌شدت با مهاجران دیجیتال که فناوری به زندگی‌شان اضافه شده تفاوت دارد. افراد این نسل در ایران چه کسانی هستند؟ چه ویژگی‌هایی دارند؟ چه رسانه‌هایی را ترجیح می‌دهند؟ با توجه به این تغییرات به یادگیرندگان این نسل چگونه آموزش دهیم؟ این مقاله در ادامه به چنین سؤالاتی پاسخ می‌دهد.

مقدمه

هر چند در کشورهای توسعه‌یافته نزدیک به دو دهه از تولد مفهوم «بومیان دیجیتال» می‌گذرد و یادگیرندگان بومی دیجیتال در کشورهای توسعه‌یافته چهل‌ساله می‌شوند، اما بومیان دیجیتال در کشور ما به‌تازگی وارد دانشگاه شده‌اند و حتی در برخی مناطق کم‌‌برخوردار کشور، هنوز وارد دانشگاه نشده‌اند و سنین کودکی را می‌گذرانند. این نسل را پرنسکای (2001) به دلیل آشنایی و تکیه بر فناوری اطلاعات و ارتباطات «بومی دیجیتال» نامیده‌است که تقریباً بین سال‌های 1980 تا 1994 به دنیا آمده‌اند. تأخیر 20 ساله ورود و همه‌گیری اینترنت نسبت به کشورهای توسعه‌یافته، موجب تأخیر تولد این نسل در ایران شده است.

بومیان دیجیتال چه ویژگی‌هایی دارند؟

طی دو دهه اخیر، در دنیا از نسل جدید یادگیرندگان تحت عنوان‌های متعددی چون هزاره‌گرایان، بومیان دیجیتال، نسل شبکه و 48 اصطلاح دیگر یاد شده است (گالاردو؛ مارکس، بولن و استریج بوس، 2015). هر چند اصطلاح بومیان دیجیتال در بین محققان این حوزه متداول‌تر است، اما بررسی مجموعِ یافته‌ها نشان می‌دهد که در محیط‌های دانشگاهی، این نسل را به‌عنوان یادگیرنده دیجیتال می‌شناسند. به گفته برخی محققان، افراد این نسل کسانی هستند که زندگی‌شان در فناوری غوطه‌ور شده است. آن‌ها دارای توانایی برقراری ارتباط به صورتی متفاوت، استفاده از زبان نوشتاری متفاوت، تعامل و معاشرت به‌صورتی متفاوت و درکی متفاوت از نویسندگی (به‌عنوان مثال در اینستاگرام و ...) هستند (گیبنز،2007). در مجموع می‌توان ویژگی‌های این نسل را در چهار دسته 1) رشد با فناوری؛ 2) راحتی با چندکارگی؛ 3) اتکا بر تصویر در ارتباطات و 4) بازخورد فوری (تئو، 2013) خلاصه کرد.

سرعت ارتباطات و دسترسی به اطلاعات و برآورده‌شدن نیازهای این نسل از طریق شبکه وب، به‌گونه‌ای افراد این نسل را تغییر داده است که به‌سختی می‌توانند انجام آهسته کارها و زمان انتظار زیاد را تحمل کنند. از ویژگی‌های تحصیلی این نسل می‌توان به این موارد اشاره کرد:

1. فراوانی و توانمندی استفاده از اینترنت برای اهداف یادگیری رسمی و غیررسمی (راپتی و کانتونی، 2010)؛ 2. ترجیح فعالیت‌های یادگیری گروهی (ویلکرسون، 2014)؛ 3. تفکر درباره انتقال تجربه‌های یادگیری (فرند، 2000)؛ 4. نیاز به دستورالعمل‌های شفاف در تکالیف درسی (دی بارد، 2004)؛ 5. سبک یادگیری و ترجیحات جدید برای دانستن (اوبلینگر، 2003؛ پرنسکای، 2001)؛ 6. یادگیرندگی تجربی.

این نسل دوست دارند یادگیری‌شان از طریق انجام‌دادن باشد تا از طریق گوش‌دادن به معلم یا خواندن از روی کتاب. وقتی از نسل جدید یادگیرندگان در کلاس‌ها صحبت می‌شود، بسیاری از محققان ویژگی‌های یادگیری متفاوتی چون بی‌قراری، چندکارگی و مهارت‌های سطحی را در توصیف نسل جدید مطرح می‌کنند و معتقدند این نسل از نسل‌های یادگیرندگان گذشته مستقل‌اند. آن‌ها بی‌انگیزه‌اند.

به نظر می‌رسد آموزش و تدریس به سبک‌های گذشته برای یادگیرندگان نسل فعلی جوابگو نیست. زندگی نسل جدید چنان با رسانه‌های دیجیتال اشباع شده است که بنا بر ادعای برخی پژوهش‌ها، موجب تغییر سبک یادگیری آنان هم شده است (دده، 2005؛ کار، 2012)، به‌طوری که این نسل در سبک یادگیری از متن به تصویر تغییر جهت داده است (پالمر، 2011). برخی از محققان ادعا می‌کنند حافظه این نسل تحت تأثیر استفاده از گوگل تغییر یافته است. جست‌وجوی گوگل به سهولت جایگزین به‌خاطرسپاری حقایق و اعداد و ارقام شده است. ویژگی‌های متمایز این نسل چنان بر نظام آموزشی تأثیر گذاشته که محققان این حوزه بر پاسخ‌گویی نظام آموزشی و لزوم تغییر ساختاری آن تأکید دارند و بر این باورند که کمیّت و کیفیت استفاده نسل جدید از فناوری اطلاعات و ارتباطات، از نسل‌های پیشین و معلمان آن‌ها متفاوت است و این تفاوت‌ها آن‌قدر مهم هستند که طبیعت آموزش باید به‌طور اساسی تغییر یابد تا بتواند پاسخگوی نیازهای یادگیرندگان عصر دیجیتال باشد. بومیان دیجیتال می‌خواهند مربیان در انطباق و ادغام فناوری‌های جدید در تدریس خود انعطاف‌پذیر باشند و بپذیرند که استفاده اجتماعی آن‌ها با استفاده آموزشی‌شان مرتبط است (مورگان و بولن، 2011).

فناوری‌های ترجیحیِ بومیان دیجیتال

این نسل برای جست‌وجوی اطلاعات به سراغ گوگل و پرسش از دوستان در گروه‌ها و شبکه‌های اجتماعی می‌روند (ناصری، صراف‌زاده و نوروزی، 2020). یادگیرندگان بومی دیجیتال در بسیاری از کانال‌ها و گروه‌های شبکه‌های اجتماعی عضو هستند و این زمینه تعامل و یاددهی و یادگیری را برای آن‌ها میسر می‌کند (اسپرینگر، 2010). وقتی افراد این نسل در یک وب‌سایت به جست‌وجو می‌پردازند، بیشتر رویکرد دیداری دارند و به علائم و سایر نمادهای گرافیکی توجه می‌کنند و صرفاً به دنبال اطلاعاتی هستند که لازم دارند (تپ اسکات، 2009). پژوهش‌های بسیاری تأکید کرده‌اند، نسل جدید یادگیرندگان، رسانه‌های جدید را بسیار سریع می‌پذیرند. به گفته لوون (2011)، مربیان نیز در سراسر جهان به‌طور مداوم اعلام کرده‌اند که یادگیرندگان نسل جدید با رسانه‌های الکترونیکی بیشتر ارتباط برقرار می‌کنند.

از مقایسه ترجیحات یادگیرندگان نسل جدید بین خواندن و فعالیت‌های مبتنی بر رسانه‌های الکترونیکی، ثابت شده که خواندن یکی از بیشترین فعالیت‌هایی است که شکست خورده‌است (لوون، 2011). پژوهشی نشان داد، بیش از 63 درصد از اوقات فراغت یادگیرندگان نسل امروز با اینترنت و پس از آن، 25 درصد به‌وسیله تلویزیون و فقط 11 درصد با خواندن پر می‌شود؛ اما لذت خواندن بومیان دیجیتال بالاتر از غیربومیان دیجیتال بوده است (ایزی، علی‌آبادی، نیلی و دلاور، 1398: 99-117). این یافته نشان می‌دهد، با دیجیتالیزه شدن نسل جدید و مشغولیت در شبکه‌های اجتماعی، هرچند خواندن کتاب تحت تأثیر منفی قرار گرفته‌است، اما علاقه به خواندن نه‌تنها کاهش نیافته، بلکه افزایش نیز یافته است.

سبک تدریس ترجیحی بومیان دیجیتال

امروزه لازم است یادگیرندگان نسل جدید را از مصرف‌کنندگان اطلاعات به تولیدکنندگان اطلاعات تغییر دهیم. این مهم‌ترین کلید درگیرکردن یادگیری در عصر دیجیتال است (جکسون و کراوفورد، 2008). هرچند روش تدریس سخنرانی یک‌طرفه، روش مقبول هیچ نسلی نیست، اما بومیان دیجیتال یا بهتر بگویم یادگیرندگان دیجیتال، از این روش تدریس تنفر دارند. یافته‌ها نشان می‌دهد برای تدریس به این نسل:

- در کلاس تکالیفی بدهید که آن‌ها با استفاده از گوشی موبایل از موتورهای جست‌و‌جو کمک بگیرند.

- با توجه به اینکه نسل امروز خیلی سریع و بدون هیچ زحمتی یاد می‌گیرد، به آن‌ها اجازه بدهید تا جایی که امکان دارد سرعت را در فعالیت‌های کلاسی به‌کار بگیرند، آن‌ها آن‌قدر صبور نیستند که معلم مطلبی را بالغ بر یک ساعت تدریس کند. بنابراین فوراً خسته می‌شوند و در نتیجه انگیزه‌ای برای یادگیری و ماندن در کلاس ندارند.

- اجازه بدهید چندکار را به‌طور هم‌زمان در کلاس درس انجام دهند. آن‌ها می‌توانند به صحبت‌های معلم گوش دهند، تایپ کنند، هم‌زمان یواشکی به موسیقی گوش دهند و در اینستاگرام و تلگرام پرسه بزنند. این جرم نیست اگر توجهشان به محرک‌های متعدد است.

- هر چند این نسل بیشتر اوقاتش را در فضای مجازی می‌گذراند، اما عجیب تشنه تعامل چهره‌به‌چهره است. بنابراین، فرصت‌هایی فراهم کنید تا به تعامل در گروه‌های دونفره یا گروه‌های کوچک در محیط‌های واقعی و مجازی بپردازند. همچنین، می‌توانید در دفترتان جلسات گروهی کوچک ترتیب بدهید.

- آن‌ها دائماً به دنبال بازخورد هستند. بنابراین، به‌طور منظم، بازخوردهای به‌موقع و سازنده را به‌صورت چاپی، آنلاین و چهره‌به‌چهره پیش‌بینی کنید. تکالیف را هر چه زودتر عودت دهید. نمرات آزمونشان را روی وب‌سایتتان یا در شبکه‌های اجتماعی بگذارید.

- در شبکه‌های اجتماعی پاسخگو باشید. سعی کنید همان روز پاسخ پیام‌هایشان را بدهید.

- این نسل کمتر با خود مداد و خودکار به همراه دارد و از پاورپوینت‌های کـلاس فـوراً عکـس می‌گـیــرد. سعـی کنیـد آن‌هـا را تشـویق کنـید یادداشت‌برداری‌ها را با گوشی موبایل انجام دهند (ایزی،1398).

منابع

1. ایزی، مریم (1398). تدوین و اعتباریابی الگوی طراحی آموزشی برای بومیان دیجیتال مبتنی بر سبک‌های یادگیری و سبک تدریس ترجیحی آنان. رساله دکترای تکنولوژی آموزشی. دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی. دانشگاه علامه طباطبایی. تهران.

2. ایزی، مریم؛ علی‌آبادی، خدیجه؛ نیلی، محمدرضا؛ دلاور، علی (2019). تحلیل نسلی از ترجیح دانشجویان دارای ویژگی‌های بومیان دیجیتال به داشتن کتاب درسی الکترونیکی. پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی. 23(44).

3. ناصری، الهه؛ صراف‌زاده، مریم؛ نوروزی، علیرضا (2020). بررسی رفتار اطلاع‌یابی بومیان دیجیتال: مورد مطالعه دانش‌آموزان 15 تا 18 ساله مدارس هوشمند شهر تهران. مطالعات کتابداری و علم اطلاعات. Doi: 10.22055/slis.2020.32021.1678.

4. Carr, J. (Producer). (2012). WiredCosMos An examination of humanity & our role in the universe. Digital Natives: Learning Styles & Internet Habits. Retrieved from http:// wiredcosmos.com/2012/06/05/digital-natives-learning-styles-internet-habits/#disqus_thread

5. DeBard, R. (2004). Millennials Coming to College. New directions for student services, 2004(106), 33-45.

Dede, C. (2005). Planning for neomillennial learning styles: Implications for investments in technology and faculty. Educating the net generatio.

6. Frand, J. L. (2000). The information-age mindset changes in students and implications for higher education. Educause review, 35, 14-25.

7. Gallardo-Echenique, E. E., Marqués-Molías, L., Bullen, M., & Strijbos, J.-W. (2015). Let's Talk about Digital Learners in the Digital Era. International Review of Research in Open and Distributed Learning, 16(3), 156-187.

8. Gibbons, S. (2007). Redefining the roles of information professionals in higher education to engage the net generation. Keynote paper presented at Educause Australasia, 260-270.

9. Jackson, S. H., & Crawford, D. (2008). Digital Learners: How Are They Expanding the Horizon of Learning? International Journal of Educational Leadership Preparation, 3(2).

10. Loan, F. A. (2011). Media preferences of the net generation college students. International journal of library and information science, 3(7), 155-161. (1)

11. Morgan, T., & Bullen, M. (2011). Digital Learners in Higher Education: A Research Project Update. Journal of Distance Education, 25(1).

12. Oblinger, D. (2003). Boomers, Gen-Xers, and Millennials: Understanding the "New Students.". EDUCAUSE Review, 38(4), 37-47.

13. Palmer, E. (2011). Visual Learning Styles among Digital Natives. Retrieved from Purdue University

14. Prensky, M. (2001). Digital natives, digital immigrants part 1. On the horizon, 9(5), 1-6.

15. Rapetti, E., & Cantoni, L. (2010). “Digital Natives” and learning with the ICTs. The “GenY@ work” research in Ticino, Switzerland. Journal of E-Learning and Knowledge Society, 6(1), 39-49.

16. Sprenger, M. (2010). br@in-based Teaching:) in the digital age. Printed in the United States of America. Cover art by ASCD publications.

17. Tapscott, D. (2009). Grown up digital: McGraw-Hill Education Boston.

18. Teo, T. (2013). An initial development and validation of a Digital Natives Assessment Scale (DNAS). Computers & Education, 67 51-57.

19. Wilkerson, M. (2014). The Effect of Enrichment on the Utilization of and the Perceived Effectiveness of Millennial Theory-Based Pedagogies: A Comparative Quantitative Study.