بیایید کمی فکر کنیم!
اولین مطلب «کمی فکر کنیم» در سال تحصیلی را که برای اولین شماره می‌نوشتم، «ویروس کرونا» باعث تعطیلی مدرسه‌ها شده بود. آن موقع فکرش را هم نمی‌کردیم که مجبور باشیم کل سال تحصیلی را به‌صورت مجازی برگزار کنیم و دانش‌آموزان در مدرسه حاضر نشوند. این تعداد مبتلا به ویروس و با کمال تأسف، این همه فوت‌شده در اثر این بیماری در تصور هیچ‌کس نبود. اما الان، با وجود اینکه واکسن این بیماری آزمایش‌های موفقیت‌آمیزی داشته و تزریق آن در بعضی کشورها شروع شده صحبت از مجازی بودن بخشی از سال تحصیلی آینده نیز به میان آمده است و اگر بدبینانه نگاه کنیم، شاید سال تحصیلی بعد هم مجازی شد!
این ویروس، اگرچه مشکلات فراوانی را برای کل دنیا به‌وجود آورد و ما نیز در کشور خودمان، انواع مشکلات اقتصادی و معیشتی را تجربه کردیم، از معاشرت با نزدیکان، فامیل، دوستان و آشنایان محروم شدیم و تازه ارزش لحظه‌های با هم بودن و در کنار هم بودن در مدرسه‌ها را درک کردیم، اما حکمت خداوند متعال این‌طور است که با همین شرایط ناامیدکننده، هم انسان‌ها را امتحان می‌کند و هم درهای رحمتش را به طرق دیگری می‌گشاید. فرصت‌هایی مبارک و خوب به وجود می‌آیند که گاهی ممکن است حتی تبعات منفی وجود این ویروس را فراموش کنیم.
خدا گر ز حکمت ببندد دری
ز رحمت گشاید در دیگری
برای این ادعای خودم مثال‌های فراوان دارم. برای نمونه، تعطیلی مدرسه‌ها باعث رشد بسیار سریع توانایی‌های معلمان، دانش‌آموزان و والدین درخصوص استفاده از فضای مجازی و ابزارهای فناورانه شد. موقعیت‌های جدیدی خلق شدند که هیچ‌کس قبل از آن فکرش را هم نمی‌کرد، یا اگر فکرش را می‌کرد، باورپذیر نبود که در زمانی کوتاه به آن شرایط برسیم. چون در این مطلب می‌خواهیم با عدد و رقم کار کنیم و بررسی خود را آماری و ریاضی‌وار انجام دهیم، مثالی را به‌طور خاص دنبال می‌کنیم.
با حذف حضور دانش‌آموزان در مدرسه، مصرف کاغذ به شدت کاهش یافته است. چون کارها به‌صورت مجازی ارسال و دریافت می‌شوند و نیازی به دفتر و تکثیر برگه‌های تمرین، تکلیف و امتحان نیست. به این ترتیب هم دانش‌آموزان و هم معلمان نیاز کمتری به استفاده از کاغذ احساس می‌کنند.
بیایید محاسبه کنیم
ما در حال حاضر حدود 15300000 دانش‌آموز داریم. در دوره ابتدایی تعداد درس‌ها و امتحان‌ها کم است، اما در دوره متوسطه اول تعداد درس‌ها بیشتر و همچنین در دوره دوم متوسطه تعداد درس‌ها خیلی بیشتر است و در نتیجه آزمون‌ها و امتحان‌های بچه‌ها هم بیشتر است. ما در اینجا فقط تعداد آزمون‌ها را بررسی می‌کنیم. فرض کنیم که یک دانش‌آموز در هر درس فقط چهار آزمون به‌عنوان ارزشیابی داشته باشد. با توجه به تعداد درس‌ها که در دوره ابتدایی در پایه اول 4 درس و در پایه ششم 8 درس، در دوره متوسطه اول در هر پایه 10 درس، و در دوره متوسطه دوم در هر پایه 12 درس است، به‌طور میانگین و تقریبی برای هر دانش‌آموز 8 درس را در نظر می‌گیریم. به این ترتیب داریم:
اگر هر بسته کاغذ A4 که به‌طور معمول در تکثیر از آن استفاده می‌شود، 500 برگه داشته باشد، خواهیم داشت:
باورتان می‌شود فقط برای آزمون‌های دانش‌آموزان در حدود 4 میلیون بسته کاغذ A4 صرفه‌جویی می‌شود؟
حالا بیایید تعداد دفترچه‌هایی را که در یک سال تحصیلی برای نوشتن تکلیف‌ها به مصرف می‌رسید، حساب کنیم. من در تمام فرض‌ها حداقل‌ها را در نظر می‌گیریم. در نظر داشته باشیم که یک دانش‌آموز حداقل 6 دفترچه 60 برگ برای خود تهیه می‌کرد؛ در این صورت:
اگر هر دو برگ کاغذ دفترچه را معادل یک برگه کاغذ A4 در نظر بگیریم، داریم:
با این حساب به‌طور تقریبی در مورد آزمون‌ها و دفترچه‌های تکلیف‌های دانش‌آموزان 5 میلیون و پانصد و هشت هزار بسته کاغذ A4 صرفه‌جویی شده است.
کمی بیشتر فکر کنیم!
همان‌طور که در محاسبه‌های بالا گفته شد، این تعداد آزمون و دفترچه حداقل‌هایی است که می‌شد در نظر گرفت. برای مثال، در بعضی از مدرسه‌ها به مراتب بیشتر از این‌ها آزمون گرفته می‌شد. آزمون‌های کلاسی که به‌طور هفتگی یا ماهانه گرفته می‌شدند، در حساب و کتاب ما نیامده است. یا در سال‌های پایانی دبیرستان که حدود 1300000 نفر می‌خواهند کنکور بدهند و مرتب آزمون می‌دهند، تعداد برگه‌ها بسیار بسیار بیشتر از این‌هاست که محاسبه کردیم.
اکنون اگر این آزمون‌ها به‌صورت برخط و با ابزارهای رایانه‌ای برگزار شوند، هیچ برگه‌ای برای دانش‌آموزان تکثیر نمی‌شود. اگر آزمونی هم برگزار شود، پاسخ‌نامه آن به‌صورت یک فایل ارسال می‌شود. آزمون‌های مدرسه‌ها هیچ‌کدام به‌صورت کاغذی برگزار نمی‌شوند. دانش‌آموزان از تکلیف‌های خود عکس می‌گیرند و برای معلمان می‌فرستند. معلمان نیز به‌جای استفاده از فهرست‌های کاغذی نمره‌ها، نمره دانش‌آموزان را در رایانه ثبت می‌کنند. کارنامه‌ها چاپ نمی‌شوند و به‌صورت یک فایل برای خانواده‌ها ارسال می‌شوند. مثال‌های فراوان دیگری هم هستند که شرح آن‌ها از حوصله این مطلب خارج است. شما هم بیشتر فکر کنید و مصداق‌های صرفه‌جویی در مصرف کاغذ را به‌خاطر بیاورید.
برای تهیه یک بسته کاغذ A4 چند درخت باید قطع شود؟ صرفه‌جویی در مصرف کاغذ چه پیامدهای مثبت و خوبی برای محیط زیست و آینده انسان‌ها خواهد داشت؟ آیا انسان‌ها از این اتفاق‌های ناخواسته برای زندگی بهتر و سالم‌تر در آینده استفاده خواهند کرد؟
این موضوع بخشی از برکات وجود کرونا بود. از این نوع مثال‌های محیط‌زیستی فراوان می‌توان نام برد. برای مثال، با تردد کمتر مردم در سطح شهر، ترافیک کمتر و مصرف بنزین نیز کمتر و در نتیجه از میزان آلودگی هوا کاسته می‌شود. برخی از دانشمندان حتی به تأثیر کاهش گازهای گلخانه‌ای در ترمیم حفره‌های ایجاد شده در لایه اوزون اشاره کرده‌اند. بیایید به جنبه‌های مثبت فراوان این ابتلای جهانی نیز فکر کنیم. بالاخره کرونا خوب است یا بد؟!