استعدادیابی و استعدادپروری در ورزش دانش‌آموزی

طبق شواهد موجود برای یافتن ورزشکاران بااستعداد، به‌ویژه در محیط مدارس کشور، روش‌های استعدادیابی در ورزش با حداکثر سرعت مورد استفاده قرار نگرفته است. هنوز مربیان و معلمان تربیت‌بدنی بسیاری وجود دارند که از روش‌های استعدادیابی در ورزش به اندازه کافی آگاه نیستند. فقدان درک و تسلط بر روش کاوش استعدادهای ورزشی باعث می‌شود که مربیان یا معلمان تربیت‌بدنی توجه کمتری به استعدادهای ورزشی دانش‌آموزان خود نشان دهند. این شرایط باعث تأخیر در پرورش ورزشکاران موفق در کشور و در نتیجه ضعف در فرایند استعدادپروری می‌شود.

از طرفی بیشتر والدین علاقه دارند تا شاهد پیشرفت کودکانشان در ورزش باشند. این امر مستلزم شناسایی استعداد و انتخاب افراد مستعد است که باید مهارت‌های جسمانی و رفتاری خاصی را در یک ورزش دارا باشند و این موضوع یکی از انتظارات جامعه از حوزه تربیت‌بدنی آموزش‌وپرورش است. به‌طور کلی یکی از مأموریت‌های اصلی بخش تربیت‌بدنی وزارت آموزش‌وپرورش، شناسایی و هدایت دانش‌آموزان مستعد از طریق فرایندهای استعدادیابی عمومی و ویژه و هدایت و معرفی نخبگان ورزشی به فدراسیون‌های مربوطه به‌منظور ارتقای قابلیت‌ها و مهارت‌های تخصصی و پرورش استعدادهای آنان است، چرا که آموزش‌وپرورش اصلی‌ترین نهاد مجری استعدادیابی از سنین پایین به‌شمار می‌رود. ضمناً این موضوع که دانش‌آموزان به‌ویژه دانش‌آموز مقطع ابتدایی یک سرمایه برای جذب ورزشکاران بااستعداد آینده کشورند، از نکاتی است که باید مدنظر مسئولان امر قرار گیرد.

اصول استعدادیابی

هاولی سک¹ و همکاران، اصول هفت‌گانه‌ای را برای استعدادیابی پیشنهاد کردند:

1. روش‌ها و آزمون‌هایی که به‌کار گرفته می‌شوند، باید اعتبار و پایایی لازم را برای شناسایی افراد مستعد داشته باشند.

2. در انتخاب افراد بااستعداد لازم است مراحل زیر طی شود:

الف) انتخاب اولیه افراد بااستعداد در کلاس‌های ورزشی مدارس؛

ب) انجام تمرینات عمومی برحسب توانایی‌ها و ویژگی‌های بدنی و روانی افراد؛

ج) هدایت ورزشکار به سمت یک ورزش تخصصی و شروع تمرینات تخصصی؛

د) تعیین و فراهم آوردن امکانات برای اینکه فرد به اوج اجرای ورزشی خود برسد.

3. از تخصصی کردن زودهنگام خردسالان در یک ورزش باید خودداری شود و فعالیت در یک گروه از ورزش‌های هم‌خانواده در اولویت قرار گیرد.

4. استفاده از متغیرهای پایدار ارثی برای ورزشکاران مستعد پیشنهاد می‌شود، ولی به دلیل اینکه افراد با بهبود وضعیت زندگی و استفاده از مربیان مجرب و فناوری با سرعت بیشتری پیشرفت می‌کنند، لذا تنها تأکید بر ویژگی‌های ارثی برای پیشگویی اجرای ورزشی در آینده ناکافی خواهد بود.

5. با توجه به اینکه رسیدن به اوج پیشرفت در ورزش‌ها نیاز به متغیرها و عوامل مختلف دارد، بنابراین در امر استعدادیابی باید از علوم و متخصصان مختلف استفاده شود تا جامعیت استعدادیابی فراهم شود.

6. در انتخاب و اولویت‌بندی استراتژی‌ها برای استعدادیابی لازم است در درجه نخست، عوامل پایدار غیرقابل جبران (قد)، در درجه دوم عوامل پایدار قابل جبران (سرعت) و در درجه بعدی عوامل ناپایدار و قابل جبران (انگیزه) مورد توجه قرار گیرند.

7. افراد مستعد باید از بین بیشترین افراد ممکن انتخاب شوند.

فرایند استعدادیابی و استعدادپروری نیازمند شناسایی و انتخاب افراد بااستعدادی است که شرایط لازم جسمانی، مهارتی و رفتاری برای موفقیت در یک ورزش خاص را داشته باشند. اکنون کشف و پرورش استعدادها به‌عنوان رویکردی جدی در ورزش قهرمانی و آماده‌سازی ورزشکاران برای مسابقات بزرگی مانند بازی‌های المپیک مطرح است. اما بررسی اجمالی تاریخچه استعدادیابی ورزشی در ایران و به‌ویژه آموزش‌وپرورش نشان می‌دهد که طرح اجرایی جامعی برای مدیریت استعدادیابی و استعدادپروری در کشور وجود ندارد و بسیاری از برنامه‌های استعدادیابی به ثمر نمی‌رسند و بیشتر موفقیت‌های به‌دست آمده تاکنون مقطعی بوده است. لذا توجه هر چه بیشتر به این موضوع در سازمان‌های مرتبط با این امر مهم، مانند وزارت آموزش‌وپرورش، امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد که با برنامه‌ریزی‌های کارشناسی شده محقق خواهد شد. نگاه به کشورهای موفق در زمینه ورزش قهرمانی و بررسی روندی که برای رسیدن به موفقیت در پیش گرفته‌اند، می‌تواند راهگشای خوبی برای رسیدن به موفقیت در ورزش باشد. کشورهای موفق زیادی تلاش خود را برای استعدادیابی و استعدادپروری به‌صورت مدون و برنامه‌ریزی‌شده بر سنین پایین و مدارس متمرکز کرده‌اند. ضمناً امروزه در برنامه‌های استعدادیابی صحیح و علمی در این کشورها به غیر از لحاظ کردن عوامل متعدد و مهم، از آزمون‌های میدانی و آزمایشگاهی تخصصی در سنین پایین با بهره‌گیری از متخصصان کارآزموده استفاده می‌شود که به نظر می‌رسد در کشور ما نیز باید به این امر مهم توجه شود.

پیشنهادها

• توسعه استعدادیابی در حوزه ورزش دانش‌آموزی نیازمند وجود چشم‌اندازی بلندمدت است و به تبع توسعه، نیاز به برنامه‌ریزی بلندمدت و جامع و نیز استفاده از نظرات خبرگان دارد؛ برنامه‌ای که با توجه به نقاط قوت و ضعف‌ها و توجه به فرصت‌ها و تهدیدهای موجود در مسیر دست‌یابی به چشم‌انداز مطلوب، راهبردها و سیاست‌های مناسبی را با توجه به مؤلفه‌های مربوطه و توجه داشتن به برنامه استعدادیابی در کشورهای توسعه‌یافته طراحی و تبیین کند.

• به نظر می‌رسد مهم‌ترین خلأ موجود در مسیر توسعه استعدادیابی و استعدادپروری در حوزه ورزش دانش‌آموزی، فقدان یک الگوی جامع راهبردی مؤثر برای این موضوعات است. به عبارت دیگر، نظامی برای استعدادیابی و استعدادپروری در حوزه ورزش آموزش‌وپرورش کشور که به‌صورت علمی و صحیح تدوین شده باشد، وجود ندارد.

• برای رسیدن به نتایج بهتر و مؤثرتر در حوزه ورزش دانش‌آموزی باید اقدامات بیشتری صورت گیرد و به تدریج فدراسیون ورزش دانش‌آموزی باید به یکی از مقتدرترین فدراسیون‌های کشور به‌منظور استعدادپروری افراد تبدیل شود.

پی‌نوشت‌

1. Howelly Sek

منابع

1. ابراهیم، خسرو و حلاجی، محسن (1394). مبانی نظری و فرایند استعدادیابی ورزشی. تهران: انتشارات بامداد کتاب.

2. بردبار، غلامرضا (1394). «عوامل مؤثر در استعدادیابی ورزش دانش‌آموزی اصفهان.» پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام‌ نور، مرکز پیام نور تهران، دانشکده تربیت‌بدنی و علوم ورزشی.

3. جعفری، سیما (1396). «مروری بر فرایندهای استعدادیابی ورزشی در ایران.» دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های کاربردی در تربیت‌بدنی، علوم ورزشی و قهرمانی. تهران: دانشگاه صالحان.

4. درویشی، ابوالفضل، دوستی، مرتضی؛ رضوی، سیدمحمدحسین و فرزان، فرزام (1397). «ارزیابی کیفیت سیستم توسعه استعداد فوتبال ایران.» رویکردهای نوین در مدیریت ورزشی، 6 (22): 79- 65.

5. محمدی، محدثه (1398). «استعدادیابی ورزشی دانش‌آموزان در مدارس.» اولین همایش ملی علوم ورزشی با رویکرد علوم فنی و مهندسی، اصفهان، وزارت علوم تحقیقات و فناوری، دانشگاه صنعتی اصفهان.

6. نظری، فرهاد؛ یوسفی، بهرام و عیدی، حسین (1395). «مقایسه و تعیین اولویت عوامل ارزیابی کیفیت سیستم توسعه استعدادیابی ورزشی از منظر ذی‌نفعان.» مدیریت و توسعه ورزش، بهار و تابستان 1395، شماره 8، صص 36- 19.

7. Siahann, A, Sinulingaa, A (2019). "Sport Tallent for Junior School in District Silou Kahean, Simalungun Regency." Proceedings of the 1st Unimed International Conference on Sport Science, Available Online 9 March 2020.

8. Suryadia, L (2020), "Identification of Sport Talent with The Sport Search Methods." May 2020, Journal of Physics Conference Series, The 5th Hamzanwadi International Conference of Thechnology and Education.