چالش‌های پیش روی سواد سلامت در مدارس
برخی محققان، عدم اعتقاد و باورمندی برخی از مدیران مدارس به برنامههای حوزه سلامت و بهداشت، کمبود نیروی انسانی متخصص در حوزه سلامت، ناهماهنگی و موازی‌کاری در حوزه سلامت و تعارضات در جامعه را از مهم‌ترین چالش‌های این حوزه بر می‌شمارند. طرح این چالش‌ها بیانگر وجود کاستی‌هایی در برنامههای موجود در حوزه سلامت مدارس است. یقیناً برخی از این کاستی‌ها مربوط به محتوای آموزشی و روش‌های آموزش آن‌هاست و اطلاع از آن‌ها نیازمند بررسی و تحلیل برنامههای موجود است.
سواد سلامت به‌عنوان یک مهارت زندگی
سواد سلامت حاصل تشریک مساعی عوامل اجتماعی و فردی است، به نگرانی‌ها و ابعاد سواد در زمینه سلامت می‌پردازد و به‌عنوان شاخص حیاتی و مهم در نتایج و هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی شناخته شده است (ناما3 و همکاران، 2011). در سال‌های اخیر سواد سلامت به‌عنوان یک مهارت مهم مطرح شده است که افراد برای تصمیم‌گیری مناسب بهداشتی در موقعیت‌های دشوار پیش رو به آن نیاز دارند. بهبود سواد سلامت افراد پیامدهایی چون افزایش توانایی بالقوه برای اخذ تصمیمات آگاهانه، کاهش خطرات تهدید‌کننده سلامت، افزایش پیشگیری از بیماری‌های ارتقای امنیت، افزایش کیفیت زندگی و افزایش کیفیت مراقبت از افراد را به دنبال دارد (اندرد4 و همکاران، 2017). کارگروه ملی سواد و سلامت در آمریکا پیشنهاد می‌کند که مطالب سلامت در سطح پنجم نوشته شود که این سطح هنوز برای 25 درصد جمعیت دشوار است. رسانه‌های غیرچاپی یکی از راه‌های مؤثر برای ارائه پیام سلامتی به کسانی است که سواد سلامتی اندکی دارند. این رسانه‌ها ممکن است شامل تصاویر و نوارهای رادیویی، نوارهای ویدئویی یا برنامههای رایانه‌ای تعاملی باشند و حتی افرادی که به‌راحتی می‌خوانند، مواد غیرنوشتاری مثل کتاب‌های مصور، نوارهای ویدئویی، نوارهای صوتی یا نمایش‌های چندرسانه‌ای را ترجیح می‌دهند (طل و همکاران، 1391). در ایران، برنامههای آموزش سلامت در مدارس اکثراً با روش‌های سنتی اجرا می‌شوند و کمتر به معرفی الگوهای آموزشی و مقایسه روش‌های آموزشی می‌پردازند. بهره‌گیری درست از روش‌های مختلف آموزشی موجب افزایش کارایی و اثربخشی برنامه خواهد شد که در نهایت رضایتمندی فراگیران را برای مشارکت بیشتر فراهم می‌کند.
راهکارهای ارتقای سواد سلامت
اگرچه هنوز به‌درستی مشخص نیست که سواد سلامت تا چه حد بر نتایج سلامتی تأثیرگذار است، اما دلایل زیادی مانند عدم ارائه آموزش یا برگزاری دوره‌ها و ارائه بسته‌های آموزش سلامت حاکی از آن هستند که بسیاری از نتایج ناخوشایند مرتبط با سلامتی در نتیجه سواد سلامت ناکافی است. دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی یکی از راه‌های ایجاد تعهد و تخصص، افزایش دانش شغلی، نوآوری، نوسازی و بالابردن سطح کارایی هر سازمانی است. آموزش‌وپرورش به‌عنوان نهادی اجتماعی، وظیفه عمده‌ای در آموزش نسل‌های جامعه و همچنین رشد و توسعه کشور دارد. بدیهی است که دوره‌های ضمن خدمت و کارگاه‌های آموزشی می‌توانند نقش اساسی در کیفیت آموزش داشته باشند. از این رو ضرورت برگزاری دوره‌ها، کارگاه‌ها و بسته‌های آموزشی سلامت به‌عنوان یکی از عوامل افزایش اطلاعات بهداشتی و سواد سلامت مراقبان سلامت، رابطان بهداشت و دانش‌آموزان مطرح است.
همچنین باید با برنامه‌ریزی مناسب، دانش‌آموزان را با نقش پایگاه‌ها و مراکز خدمات جامع سلامت به‌عنوان مراکز ارائه خدمات سلامت آشنا کرد تا همه دانش‌آموزان نسبت به اهمیت سلامت آگاه شوند. باید همکاری متقابل بین مدارس و کارشناسان شبکه بهداشت در راستای ارتقای فرهنگ صحیح تغذیه و سلامت توسط آموزش‌وپرورش شکل گیرد و از سوی دیگر، نظارت منظم و دقیق به برنامههای سلامت در راستای پیشگیری و درمان کمبودهای تغذیه‌ای دانش‌آموزان انجام شود. لازم است میزان اثربخشی این برنامه‌ها در ارتقای سطح سلامت دانش‌آموزان مورد ارزیابی قرار گیرد و راهکارهای کیفیت‌بخشی برنامههای آموزشی شناسایی و در مدارس ترویج شوند، چرا که ارتقای سواد سلامت دانش‌آموزان و انتقال مقوله‌های مرتبط با سلامت از سوی دانش‌آموزان به درون خانواده و جامعه، باعث اجتماعی شدن سلامت خواهد شد.
پی‌نوشت‌ها
1. Vozikis
2. Nutbeam
3. Nama
4. Andrade
منابع
1. دهقانکار، لیلا؛ پناهی، رحمن؛ یکه فلاح، لیلی؛ حسینی، نرگس و حسن‌نیا، الهام (1398). «بررسی سواد سلامت و عوامل مرتبط با آن در نوجوانان دبیرستان‌های دخترانه شهر قزوین». فصلنامه سواد سلامت، 4 (2)، 26ـ 18.
2. طل، آذر؛ پوررضا، ابوالقاسم و رحیمی فروشانی، عباس (1391). «ارزیابی تأثیر برنامه آموزشی در قالب گروه‌های کوچک بر ارتقای میزان آگاهی و سواد سلامت بیماران زن دیابتی نوع 2 مراجعه‌کننده به بیمارستان‌های منتخب دانشگاه علوم پزشکی تهران.» مجله علوم پزشکی رازی. 19 (104). 19- 10.
3. Andrade I, Silva C, Martins AC. (2017). Application of the Health Literacy INDEX on the development of a manual for prevention of falls for older adults. Patient Educ Couns. 2017 Jan; 100(1): 154-159.
4. Nama S, Chesla C, Stotts NA, Kroon L, Janson SL. (2011). Review article Barriers to diabetes management: Patient and provider factors. Diabetes Research and Clinical Practice.2011; 93(1): 1-9.
5. Nutbeam D. Health literacy as a public health goal: A challenge for contemporary health education and communication strategies into the 21st century. Health Promotion International,Oxford. 2000; 15: 259-67.
6. Vozikis A, Drivas K, Milioris K. Health literacy among university students in Greece: determinants and association with self-perceived health, health behaviors and health risks. Arch Public Health. 2014; 72(1):15. PMID: 24987522 DOI: 10.1186/2049-3258-72-15