تحولات قابل پیش‌بینی در آموزش پساکرونا
با توجه به اینکه جهان در مسیر تحولات اساسی قرار گرفته است، این سؤال پیش می‌آید که چهره آموزش در این تغییرات ناگهانی چگونه خواهد بود؟ با توجه به پیشرفت‌های صورت گرفته، موارد زیر به تحولاتی در آموزش اشاره می‌کنند که می‌توانند زمینه‌ساز بازگشت جهان به پیش از کرونا باشند.
آموزش مجازی بهعنوان یک نیروی غالب در تدریس و یادگیری
هنگامی که وحشت از همه‌گیری کووید 19 فروکش کند، احتمالاً آموزش مجازی و اینترنت در بسیاری از مؤسسات جهان بهعنوان یک نیروی غالب در برنامه درسی ارائه می‌شود. در فوریه 2020 دانش‌آموزان هنگ‌کنگ در خانه و با استفاده از برنامک‌های تعاملی و در چین نیز 120 میلیون دانش‌آموز از طریق پخش زنده تلویزیونی، به یادگیری ادامه دادند. معلمان نیز از طریق برنامک‌هایی مانند مایکروسافت تیم1 گوگل هنگ‌اوتز2، وِبِکس3 و زوم4، به کنفرانس ویدیویی روی آوردند. این شرایط به تقویت مهارت در کار و معاشرت به شکل یکپارچه کمک کرد. مثلاً گوگل یک اکوسیستم جامع ارائه داد که معلمان می‌توانند از طریق گوگل هنگ‌اوتز یا گوگل‌میت5 کنفرانس تصویری ایجاد کنند، مطالب آموزشی و تکالیف را در گوگل کلَس‌روم6 بارگذاری کنند، در گوگل فورمز7 حضور و تکالیف دانش‌آموزان را پیگیری کنند و با استفاده از گوگل کَلندر8 به برنامه‌ریزی کلاسی بپردازند.
افزایش حضور در اینترنت، نویدبخش استفاده بیشتر معلم و دانش‌آموز از فضای مجازی است که می‌توانند در آن با یگدیگر در تعامل باشند؛ به جای اینکه در کلاس درس که کتاب، منبع اصلی محسوب می‌شود، نقش ثانویه داشته باشند.
نقش، عملکرد و انتظارات از معلمان
معلم به مفهوم انتقال‌دهنده دانش، که تنها به برنامه‌ریزی درسی و ارائه آن‌ها می‌پردازد، دیگر نماینده آموزش آمیخته با فناوری در قرن 21 نیست، زیرا به تدریج دانش‌آموزان با لمس تلفن هوشمند یا تبلت خود، دسترسی گسترده‌ای به دانش و مهارت‌های فنی پیدا می‌کنند و این فرایند، ارزیابیِ مجدد مسئولیت معلم در کلاس را طلب می‌کند. در عصر دیجیتال، دانش‌آموزان خود را در کلاس‌های از راه دوری می‌یابند که معلمان و هم‌کلاسی‌هایشان در آن حضور فیزیکی ندارند و به منابع دسترسی سریع خواهند داشت. این شرایط تأکید بیشتری بر مربیانی دارد که بهعنوان یک تسهیلگر و راهنمای تأثیرگذار نقش خود را به عهده می‌گیرند و دانش‌آموزان خود را از طریق صفحه نمایش هدایت و نظارت می‌کنند. حضور مفید دانش‌آموزان در بستر آموزش آنلاین، به آموزش خلاقانه معلمان و همراهی دلسوزانه آن‌ها نیاز دارد. بنابراین، معلم باید مهارت‌های فردی خود را به منظور اداره کل کلاس در سال تحصیلی به بهترین شکل تقویت کند.
دانش‌آموزانی با مسئولیت‌های بزرگ‌تر
با اهمیت‌‌یافتن آموزش مجازی، به‌خصوص در زمان کرونا، نقش دانش‌آموزان در یادگیری بیش از هر زمان دیگر اهمیت دارد. تحقیقات نشان داده است، دانش‌آموزانی که از نظر سطح آمادگی در کار با رایانه، اینترنت، انگیزه برای یادگیری و برقراری ارتباط آنلاین خودکفا بودند، از نظر خودآموزی در سطح پایینی قرار داشتند. در این شرایط، تلاش معلم برای تهیه برنامه درسی، استفاده از بسترهای متعدد آموزشی و حتی خلاقیت، بدون تغییر بنیادی در نگرش دانش‌آموزان، نتیجه مفیدی نخواهد داشت. برنامه‌ریزی، نظارت و ارزیابی آموزش، تصمیم‌گیری آموزشی و جست‌وجو برای معیارهای خودکفایی، اهمیت حیاتی دارد.
تحول در آماده‌سازی معلم
هم‌زمان با تغییر در روش‌های آموزش در پساکرونا، ساختار تربیت معلمانِ پیش از خدمت نیز متحول می‌شود. در حال حاضر، تمرکز مناسبی بر تجهیز معلمان پیش از خدمت به مهارت‌های فناوری اطلاعات9، به منظور ایجاد فضای تعاملی مؤثرتر در کلاس، وجود دارد. دوره‌های آموزشی تربیت معلمان به طراحی مجدد نیاز دارند تا معلمان قبل از خدمت، به مهارت‌های مدیریتی و عاطفی مجهز شوند و بتوانند نیازهای عاطفی و روانی دانش‌آموزان را در فضایی که تعامل رو در رو تا حد زیادی کاهش می‌یابد، شناسایی و بر آن‌ها نظارت کنند. برای مثال، در نرم‌افزار ترلو10 پیشرفت فردی دانش‌آموز قابل ردیابی است، اما نمی‌توان مشخص کرد معلم کجا و چگونه بازخورد نشان دهد، یا روحیه دانش‌آموز را تقویت کند. بنابراین، وجود سازوکاری تربیتی برای معلمان، با هدف ایجاد رفاه عاطفی دانش‌آموزان در کنار پیشرفت تحصیلی، بسیار مهم است.
نسبت دانش‌آموز به معلم
می‌توان انتظار داشت با به کارگیری فناوری، نسبت معلم به دانش‌آموز، به خصوص در مؤسسات عالی، بیشتر شود. برای مثال، میانگین نسبت معلم به دانش‌آموز در سراسر ایالت متحده 1 به 6 است و انتظار می‌رود این مقدار با دیجیتال شدن محتوای برنامه درسی و کلاس‌های درس، بالاتر برود. مطالعات همچنین نشان داده‌اند، اداره‌کردن کلاس‌های مجازی، در مقایسه با کلاس درس حضوری که به وقت، تلاش و انرژی بیشتری در ارائه درس نیاز دارد، کار ساده‌تری است. در تحقیقی دیگر مشخص شد، نسبت بالای معلم به دانش‌آموز در کلاس درس فیزیکی، با پیشرفت دانش‌آموز رابطه عکس دارد.
پیامدهای تغییرات آموزش پساکرونا
اگرچه تحولات یادشده ممکن است در ماه‌ها و سال‌های پساکرونا در آموزش ظاهر شوند، اما چالش‌هایی نیز در مسیر پیشرفت و جبران زیان‌های آموزشی اخیر پیش روی معلم و دانش‌آموز قرار دارد.
شکاف دیجیتال و نابرابری در آموزش
نابرابری در دستیابی به آموزش آنلاین، ممکن است تفاوت بین دانش‌آموزان در کشورهای توسعه‌‌‌یافته و در حال توسعه را به‌طرزی عمیق افزایش دهد. با توجه به گزارش کلی جهانی دیجیتال در سال 2020، فقط 60 درصد از جمعیت جهان به اینترنت متصل هستند که اکثر آن‌ها ساکن کشورهای پیشرفته هستند. مطالعات نشان داده است، این تفاوت ریشه عمیقی در نابرابری درآمد دارد، زیرا دانش‌آموزان خانواده‌های کم‌درآمد، به طور نامناسبی تحت‌تأثیر مجازی‌شدن آموزش، که نیازمند ابرازهای دیجیتال، دسترسی به اینترنت و شرایط مناسب یادگیری در خانه است، قرار گرفته‌اند. طبق تحقیقی دیگر، در این شرایط، دانش‌آموزان به مناطقی مراجعه می‌کنند که اینترنت رایگان ارائه می‌دهند، اما کیفیت پایین اتصال در این مکان‌ها، پخش محتوای تصویر با گرافیک مناسب را با مشکل مواجه می‌کند. فراتر از این، احتمالاً این شرایط زمینه‌ساز نابرابری اقتصاد ـ اجتماعی ریشه‌داری خواهد بود که امروز در بسیاری از نقاط جهان شاهد هستیم.
آموزش برای دانش‌آموزان با نیازهای خاص و در معرض خطر
جابه‌جایی به محیط آنلاین، ممکن است در توسعه یادگیری دانش‌آموزان با نیازهای خاص و ضعیف از نظر درسی، تأثیر منفی داشته باشد. بسیاری از خانواده‌ها تحت‌فشار این موضوع هستند که به‌طور دائم فرزندان خود را نظارت و پیگیری کنند و مطمئن شوند آن‌ها روی درس‌های خود متمرکز باشند و تکالیف خود را به موقع انجام دهند. مثلاً در خانواده‌هایی که فرزندان آن‌ها به اوتیسم یا اختلال یادگیری مبتلا هستند، در کنار تعهدات روزانه، آموزش با مهارت‌های خودآموزی11، یک چالش است که اگر به درستی هدایت نشود، کیفیت آموزش را به خطر می‌اندازد. همچنین، در مورد دانش‌آموزان ضعیف در درس، آموزش از طریق صفحه نمایش، ممکن است در یادگیری آن‌ها اختلال ایجاد کند، زیرا توانایی آن‌ها در دریافت سریع راهنمایی از معلم و هم‌کلاسی‌ها، محدودتر از زمان حضور در کلاس فیزیکی است.
تجربه آموزشی تمام‌عیار
معلمان و دانش‌آموزان در سراسر جهان در پذیرش ایده آموزش آنلاین دچار چالش می‌شوند. زیرا به این ترتیب، تعامل اجتماعی که در ایجاد یک تجربه آموزشی سالم و کامل بسیار ضروری است، از دانش‌آموزان سلب خواهد شد. محدود کردن تعامل رو‌دررو ممکن است بر رشد عاطفی و هوش هیجانی دانش‌آموزان تأثیر منفی داشته باشد. این شرایط در شکل‌گرفتن شخصیت دانش‌آموزان نیز مؤثر است، زیرا مدرسهها کانون فعالیت‌های اجتماعی هستند که در آن تجربه آموزش در کلاس درس با هم‌کلاسی‌ها، برای دانش‌آموزان با ارزش است.
تصمیمات کلیدی مدیریت آموزش
گستردگی اجرای آموزش آنلاین در مؤسسات آموزشی، در میزان پذیرش این روش آموزشی جدید در آینده مؤثر خواهد بود. تعطیلی اجباری مدرسهها و دانشگاه‌ها به دلیل همه‌گیری کرونا، در زمینه آموزش اختلال ایجاد کرده است. با این‌حال و با گسترش سریع همه‌گیری در سراسر جهان، این مؤسسات در تلاش برای انتقال کامل دوره‌ها به‌صورت آنلاین هستند. متأسفانه اکثر مدرسهها و دانشگاه‌ها برنامه تداوم کسب‌وکار و منابع لازم برای توسعه سریع دوره‌های آنلاین را ندارند. بنابراین، احتمالاً اجرا و انتقال ضعیف آموزش به شکل آنلاین، واکنش منفی دانش‌آموزان و معلمان را در پی خواهد داشت.
پی‌نوشت‌ها
1. Microsoft Team
2. Google Hangouts
3. Webex
4. Zoom
5. Google Meet
6. Google Classroom
7. Google Forms
8. Google Calendar
9. Information Technology (IT)
10. Trello
11. Autonomous Learning
منبع
Kaur.N & Singh Bhatt. M. (2020). The Face of Education and the Faceless Teacher Post COVID-19. Horizon J. Hum. & Soc. Sci. 2 (S): 39 – 48