اشاره
با توجه به اهمیت تولید محتوای مناسب در دوره پیش از دبستان، اعم از مهد و پیش‌دبستانی، به منظور هماهنگی و اثربخشی بیشتر فعالیت‌های کارگروه‌های تولید محتوای پیش از دبستان در استان‌ها با سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، در آبان‌ماه 1399 دستورالعمل مدیریت تولید محتوا و فرصت‌های تربیتی با شماره 183/101 مورخ 99/8/28 به استان‌ها ابلاغ نموده است. در ادامه، چکیده این دستورالعمل برای اطلاع کارشناسان، مربیان و دیگر ذی‌نفعان ارائه می‌شود.
آموزش‌و‌پرورش باکیفیت در دوره پیش از دبستان ضامن تعالی و توسعه پایدار زندگی آحاد کشور و رسیدن به مراتبی از حیات طیبه در عرصه فردی و اجتماعی است. بر این اساس برای تربیت مؤثر کودکان مبتنی بر اسناد تحولی نظام آموزش‌و‌پرورش کشور، به‌ویژه سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری (مد ظله‌العالی) و دیگر اسناد بالادستی از جمله تبصره 2، ماده 2 قانون تأسیس و اداره مدارس و مراکز آموزشی و پرورشی غیردولتی (مصوبه 1395 مجلس شورای اسلامی) و آیین‌نامه اجرایی آن (مصوبه 99/2/27 هیئت وزیران)، برنامه درسی ملی، اساس‌نامه دوره پیش‌دبستان (مصوبه 699 مورخ 82/7/28 شورای عالی آموزش‌و‌پرورش) و همچنین برنامه و فعالیت‌های آموزشی و پرورشی دوره پیش‌دبستان (مصوبه 770 مورخ 87/4/25 شورای عالی آموزش‌و‌پرورش و راهنمای تفضیلی با شماره ابلاغ 120/12126 مورخ 87/8/5)؛ علاوه بر مفاد اسناد و مصوبات مزبور به منظور هماهنگی بیشتر، دستورالعمل ذیل ابلاغ می‌گردد. لازم است مسئولان ادارات کل آموزش‌و‌پرورش استان‌ها، مناطق آموزشی و مدیران مهدهای کودک و واحدهای آموزشی پیش دبستان سراسر کشور در تحقق این دستورالعمل اهتمام ورزند. مسئولیت حسن اجرای این دستورالعمل به عهده مدیرکل استان می‌باشد.
تولید محتوا و فرصت‌های تربیتی
در تولید محتوا و تدارک فرصت‌های تربیتی و یادگیری اثربخش، لازم است براساس راهنمای برنامه و فعالیت‌های آموزشی و پرورشی دوره پیش‌دبستان در مراحل سه‌گانه: طراحی (نقشه یادگیری اعم از نیاز‌سنجی، تعیین اولویت‌ها، انتظارات، دامنه محتوایی و راهبردهای یادگیری و...)، تدوین (تدارک و سازمان‌دهی مجموعه‌ای از فرصت‌های تربیتی- تولید محتوا) و اجرا (چگونگی اجرای فعالیت‌ها و فرصت‌های تربیتی در موقعیت‌های متنوع یادگیری) به این موارد توجه شود:
1. رشد همه‌جانبه و متعادل کودکان در جهت تحقق اهداف مصوب دوره پیش از دبستان مبتنی بر رویکرد فطرت‌گرایی توحیدی؛
2. توجه به رویکرد تربیتی و انس‌محور در برنامه و فعالیت‌های قرآنی و دینی به جای آموزش مستقیم یا تأکید بر محفوظات و تعیین حد مشخصی در یادگیری برای کودکان؛
3. توجه به رویکرد تلفیقی در طراحی، تدوین یا انتخاب محتوا و پیوند دادن مفاهیم و موضوعات یادگیری به موقعیت‌های پیرامون کودکان و بهره‌برداری حداکثری از پدیده‌های زندگی روزمره آن‌ها به جای اختصاص‌‌دادن ساعات اجرای فعالیت به حوزه یا موضوع درسی خاص مانند علوم، ریاضی و زبان‌آموزی؛
4. تأکید بر تفکر، خلاقیت، کار گروهی، کسب تجربه، آزادی عمل کودکان، جهت‌دهی به فعالیت‌های واگرای کودک به جای حافظه‌محوری و آموزش‌های مستقیم و یکسویه؛
5. منعطف بودن برنامه و فعالیت‌های تربیتی با توجه به موقعیت‌های مکانی (اقلیمی و بومی) و مدت‌زمان حضور کودکان در مهد کودک و کلاس‌های پیش‌دبستانی؛
6. استفاده متوازن و متنوع از انواع فعالیت‌ها اعم از بازی، قصه، شعر، نمایش، نقاشی و... با توجه به ویژگی‌های سنی و رشدی کودکان دوره پیش از دبستان از قبیل میزان تسلط بر حرکات و هماهنگی عضلات، آستانه تحمل و تمرکز کودکان (حدود 15 دقیقه) و...؛
7. تأکید بر تولید یا انتخاب بسته‌های تربیت و یادگیری، با استفاده حداکثری از همه اجزا شامل: راهنمای مدیر، مربی، والدین، کتاب یا دفترچه کار کودک، لوح چند‌رسانه‌ای، وسایل بازی، ابزارهای دست‌ورزی، لوح مکتوب، کارت قصه و... . کتاب یا دفترچه کار کودک تنها یکی از اجزای بسته تربیت و یادگیری است. لذا تولید و بهره‌برداری از همه منابع ضروری است؛
تبصره: تولید بسته‌های تربیت و یادگیری نباید موجب تحمیل هزینه اضافی به خانواده و مربی شود.
8. کاهش تعداد کتاب‌های کار کودک (حداکثر چهار جلد)، کاهش حجم هر کتاب (کمتر از 40 صفحه) و همچنین کاهش فعالیت‌های مداد-کاغذی با تأکید بر طراحی فرصت‌های تربیتی، کاربردی، متناسب با نیازها، علایق و توانمندی کودکان مهد و پیش‌دبستان و همچنین تفاوت‌های فردی با بهره‌برداری از تجربیات آن‌ها؛
9. پرهیز از آموزش حروف الفبا، خواندن و نوشتن آن؛
10. افزایش مهارت‌های ارتباطی و کاربرد زبان فارسی معیار در کنار زبان مادری، به عنوان یکی از مؤلفه‌های هویت کودکان، به ویژه در مناطق محروم و دو یا چند‌زبانه،2 به منظور بسط عدالت آموزشی مورد تأکید است.
11. در فرایند زبان‌آموزی باید جهت‌گیری آموزش به‌گونه‌ای باشد که نخست مهارت شنیداری نوآموز (خوب گوش دادن، توجه به صداهای اول و آخر کلمات، تشخیص زیر و بمی صداها و...) سپس مهارت‌های گفتاری (ادای کلمات، بیان اندیشه، صحیح سخن گفتن در برابر جمع و رعایت آداب آن، بیان احساسات، توصیف دیده‌ها و شنیده‌ها و ...) تقویت شود. این برنامه با هدف ایجاد علاقه و آمادگی در نوآموزان پیش‌دبستانی برای کسب مهارت خوانداری و نوشتاری (در سنین بالاتر)، از طریق مهارت‌های دست‌ورزی، تقویت ماهیچه‌های کوچک و هماهنگی چشم و دست، تصویر‌خوانی، تمیز دادن و بیان ارتباط نماد تصویری با نماد نوشتاری، رعایت آداب نوشتن (صحیح نشستن، صحیح به دست گرفتن مداد، رعایت فاصله چشم و کاغذ)، وصل کردن خط‌چین‌ها، ترسیم خطوط جهت دار و منظم افقی و عمودی با روش‌های جذاب و غیر مستقیم مانند بازی، نقاشی و ... اجرا می‌شود.
12. پرهیز از آموزش زبان‌های خارجی در اجرای برنامه رسمی مهدهای کودک و پیش‌دبستانی‌ها؛
13. در اجرای محتوا و فرصت‌های تربیتی به توانمند‌سازی مربیان و آگاهی بخشی خانواده‌ها در چارچوب برنامه مصوب پس از هماهنگی با مرجع ذیربط اقدام شود.
14. در اجرای محتوا و فرصت‌های تربیتی اهداف ارزشیابی مبتنی بر ارتقای کیفیت یادگیری، شناسایی نقاط قوت و ضعف، رفع کاستی‌ها، عدم مقایسه کودکان با یکدیگر با بهره‌وری از شیوه‌های غیرمستقیم و توصیفی و عدم نمره‌دهی و اطلاع‌رسانی مطلوب به والدین مدنظر قرار گیرد.
در ادامه ابلاغ این دستورالعمل به استان‌ها، سه وبینار تخصصی به میزبانی استانهای مازندران، کردستان و تهران برگزار شدند. وبینار تخصصی استان مازندران روز چهارشنبه مورخ 17/10/99 با مهمانی استانهای تهران، اصفهان، فارس، خراسان شمالی، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، سمنان، گلستان، گیلان، قم و کرمانشاه برگزار شد. وبینار تخصصی استان کردستان مورخ 30/10/99 و با مهمانی استانهای آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، ایلام، خراسان جنوبی، زنجان، سیستان و بلوچستان، قزوین، کرمان، مرکزی، همدان و یزد، شکل گرفت. وبینار تخصصی شهرستان‌های تهران هم مورخ 8/11/99 با مهمانی استانهای آذربایجان شرقی، خوزستان، خراسان رضوی، بوشهر، لرستان و البرز انجام شد. در این وبینارها، خانم دکتر رخساره فضلی، مشاور معاون آموزش ابتدایی و مسئول هماهنگی دوره پیش‌دبستان و جناب آقای مسعود تهرانی فرجاد، رئیس دوره پیش از دبستان سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، سخنرانی کردند.
امید است با توجه به تجربیات ارزنده و خلاقیت مربیان علاقه‌مند و دلسوز، شاهد تحولی شایسته در زمینه تولید محتوا و بسته‌های یادگیری باشیم.