باور میکنی؟

اطلاعات و اخبار مبنای آگاهی و شناخت ما از محیط هستند. ما برای تصمیم‌گیری مناسب، مشارکت در امور و پرداختن به مسئولیت‌های فردی و اجتماعی، باید از حوادث و اتفاق‌های اطرافمان به‌‌درستی مطلع شویم. جوامع امروز در نتیجه‌ی انتشار اطلاعات نادرست و اخبار جعلی، با یأس و بی‌اعتمادی تدریجی ملت‌ها روبه‌رو هستند.

اطلاعات نادرست و اخبار جعلی را می‌توان به ویروس کرونا تشبیه کرد که به‌واسطه‌ی رسانه‌ها، کمر به مرگ واقعیت بسته‌اند. در شرایط همه‌گیری اخبار جعلی، بهترین راه مقابله با این بیماری رعب‌آور، آموختن سوادی نوین با عنوان «سواد خبری¹»  است که از زیرمجموعه‌های «سواد رسانه‌ای²» محسوب می‌شود. در سواد رسانه‌ای بر رسانه و تأثیر پیام تأکید می‌شود، درحالی‌که در سواد خبری تنها خبر و محتوایش مورد توجه و تأکید است.

سواد خبری

منظور از سواد خبری دانش و مهارتی است که کاربر به‌کمک آن اخبار واقعی را از شایعه، تبلیغات سیاسی و تجاری، تعصبات نژادی، مذهبی و امثال آن تشخیص می‌دهد و تفاوت میان آن‌ها را درک می‌کند. اگر می‌خواهید سواد خبری داشته باشید، به‌هنگام روبه‌رو‌شدن با هر خبر، به هفت پرسش کلیدی پاسخ دهید.

پژوهشگران حوزه‌ی سواد خبری معتقدند، توانایی تشخیص اطلاعات درست و اخبار واقعی و تفکیک آن‌ها از اطلاعات نادرست و اخبار جعلی، ویژگی مهم هر کاربر مسئول و مطالبه‌گر، و لازمه‌ی زندگی در قرن بیست‌ویکم است.

در این مجموعه یادداشت‌های کوتاه، با مرور و واکاوی هفت پرسش‌های کلیدی، به شما کمک می‌کنیم سواد خبری‌تان را تقویت کنید. ابتدا با توجه به دانسته‌های پیشین خود، به این پرسش‌ها پاسخ دهید:

1. تعریف شما از خبر چیست؟

2. اگر متوجه شوید پنج تیتر خبری که در ابتدای این یادداشت خواندید، جعلی بوده‌اند، چه واکنشی نشان می‌دهید؟ چگونه می‌توان از تولید، نشر و بازنشر چنین اطلاعات و اخباری جلوگیری کرد؟ مسئولیت شما دراین‌باره چیست؟

3. به نظر شما در چه زمان‌هایی امکان انتشار اطلاعات نادرست و اخبار جعلی بیشتر می‌شود؟

• در زمان بحران (کرونا، سیل، زلزله و...)

• در ایام انتخابات

• در زمان نبود اطلاعات درباره‌ی یک حادثه

اگر مواردی دیگر به نظرتان می‌رسد، عنوان کنید.

4. بیشتر اطلاعات نادرست و اخبار جعلی که با آن‌ها مواجه شده‌اید، چه قالب محتوایی داشته‌اند؟

طنز، جدی، تبلیغاتی، مطالب جذاب،‌سرگرمی، سیاسی، اقتصادی،‌ قومی و نژادی، مذهبی و آئینی

5. آخرین خبری که از رسانه دریافت کرده‌اید چه بود؟ به نظرتان واقعی بود یا جعلی؟ چرا؟

6. به نظر شما اطلاعات نادرست و اخبار جعلی بیشتر با چه هدف‌هایی تولید می‌شوند؟ چرا؟

• طنز و سرگرمی، سیاسی،‌ اقتصادی

• تأمین منافع افراد، شرکت‌ها، دولت‌ها و حکومت‌ها

• تحریک و برانگیختن عواطف و احساسات

• تبلیغاتی

• ضربه‌‌زدن به منافع افراد، شرکت‌ها، دولت‌ها و حکومت‌ها

پی‌نوشت‌ها: 

1. News Literacy

2. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره‌ی این سواد نوین پیشنهاد می‌کنم کتاب درسی دانش‌آموزان دوره‌ی دوم متوسطه را با عنوان «تفکر و سواد رسانه‌ای» تورق کنید.

ردپای سند برنامه‌ی درسی ملّی

در چشم‌انداز «سند برنامه‌ی درسی ملی» برنامه‌های درسی و تربیتی ویژگی‌هایی دارند؛ از جمله: «برخوردار از یافته های معتبر علمی و پژوهشی، با تأکید بر بومی‌سازی آن‌ها.»