آغاز تجربه تلفیق
- چطور شد به فکر تجربه تلفیق افتادید؟
- ماجرا از یک کتاب شروع شد. روزی در میان گفت‌وگوهای حرفه‌ای با همکاران، کتابی به‌عنوان سوغات از کشور دیگری، دست‌مایه بحث و بررسی شد. این کتاب به آموزش دوره ابتدایی دانش‌آموزان مربوط بود و به‌گونه‌ای طراحی شده بود که جداسازی موضوعات درس‌های گوناگون در آن ممکن نبود. درس‌های عمومی دوره ابتدایی مانند ریاضی و علوم و متون مربوط به خواندن و نوشتن همه در کنار هم و به‌صورتی درهم‌تنیده طراحی شده بودند. این کتاب باعث شد با کنجکاوی بیشتری در خصوص تلفیق درس‌ها با یکدیگر و ضرورت آن، به‌ویژه در دوره ابتدایی، به بررسی بپردازیم. به این منظور، علاوه بر تجربه‌های مدرسه‌های تلفیقی در کشورهایی که محتوای آموزشی آن‌ها به‌صورت تلفیقی طراحی شده‌اند، سایر تجربه‌ها و برنامه‌های مدرسه‌هایی مانند مدرسه‌های ایران را که چنین شرایطی ندارند نیز مطالعه کردیم. در نهایت به این نتیجه رسیدیم که:
- استفاده از رویکرد تلفیقی در برنامه آموزشی یک ضرورت است و در ماندگاری و تعمیق یادگیری دانش‌آموزان تأثیر بسیار دارد و به‌نوعی تسهیل‌کننده یادگیری است؛
- راه‌های جایگزینی وجود دارند تا برنامه تلفیقی، در شرایط موجود و بدون نیاز به تغییر محتوای آموزشی کتاب‌های درسی رسمی، به اجرا در آید.
- از کجا شروع کردید؟ برای این منظور با چـه محدودیت‌هایی روبه‌رو بودید؟
- برای شروع این اقدام، از نظرات چند متخصص بهره گرفتیم. برای آموزش معلمان، از یک استاد به‌عنوان راهنما بهره گرفتیم. با توجه به نظرات راهنمایان، این اقدام به شوق و وقت‌گذاری نیازمند بود. بنابراین، تصمیم گرفتیم گروهی از همکاران و معلمان علاقه‌مند مدرسه در دوره ابتدایی را برای انجام این کار دعوت کنیم و جلساتی را برای آموزش، انجام کار گروهی، تمرین و در نهایت طراحی، برنامه‌ریزی کردیم.
ایده اولیه این بود که تلفیق به تدریس وارد شود و روش‌های تدریس به‌گونه‌ای طراحی شوند که نقاط اشتراک میان تعدادی از درس‌ها شناسایی و روش تدریس و طرح درس آن طراحی شود. اما این کار نیازمند آشنایی و تسلط همکاران به روش‌های متنوع تدریس و نیز اشراف کامل به همه درس‌هاست؛ به‌شکلی که بتوانند با سرعتی بیشتر، نقطه مشترک یا نزدیک اهداف آموزشی درس‌های گوناگون را پیدا کنند و در عین حال با تلفیق روش‌های مناسب تدریس، طرحی نو ایجاد کنند. به‌دلیل اینکه آموزش همه این موارد زمان زیادی نیاز داشت و در عین حال از جمله محدودیت‌های مدرسه‌های غیردولتی، نیروهای جوان تازه‌کار و نیز خروج غیرقابل پیش‌بینی برخی دیگر است، این راه را طولانی‌تر از آنچه بتواند در حال حاضر به تغییراتی تلفیقی در مدرسه بینجامد احساس کردیم و به سراغ راه دوم رفتیم.
- شیوه عملی‌تر و ممکن‌تر بـرای پیـاده‌کردن رویکرد تلفیقی در مدرسه چیست؟
- بله. راه دوم، راهی عملیاتی و متناسب با نیاز و انتظار مدرسه بود. به این منظور، ابتدا اجزای فرایند یاددهی‌ـ یادگیری را مرور و بررسی کردیم. نظر راهنمای آموزشی مدرسه این بود که این کار می‌تواند موجب شود بخشی از فرایند یاددهی‌ـ یادگیری را برای تلفیق انتخاب کنیم که هم امکان اجرای آن را با توجه به ظرفیت برنامه مدرسه و شرایط آموزشی داریم و هم در آینده گامی به‌سوی توسعه رویکرد تلفیقی خواهد بود.
در بررسی‌های ابتدایی، با توجـه به اهمیـت و تأثیرگـذاری تکلیف و فعالیت‌های تکمیلی، تصمیم بر این شد که تکلیف‌ها و تمرین‌ها به‌صورت تلفیقی از درس‌ها طراحی شوند. به این منظور، مراحل و گام‌های زیر دنبال شدند:
- انواع تکلیف و جایگاه استفاده از هر نوع؛
- ارتباط بین انواع تکلیف و ماهیت هر درس؛
- شناسایی زمینه‌های مشترک میان درس‌ها برای ارائه تکلیف تلفیقی؛
- طراحی طرح درس سالانه با توجه به چیدمان جدید ارائه درس‌ها در زمان‌های مشخص.
- چه مدت زمانی بــرای این کار صرف کردید و نتیجه چه شد؟
- از تابستانِ قبل از شروع سال تحصیلی تا تابستان بعد، یعنی حدود یک سال، فقط بر همین مدل از کار تلفیقی تمرکز کردیم. بیشترین وقت را به آموزش معلمان و نیز طراحی فعالیت‌ها اختصاص دادیم. هر فعالیت ابتدا در شورای کوچکی شامل معلمان همان پایه تحصیلی، طراحی می‌شد. سپس راهنمای آموزشی، در گروهی بزرگ‌تر از معلمان، آن را به اشتراک و تبادل نظر می‌گذاشتند تا نظرات جمعی به تعدیل بیشتر فعالیت بینجامند. حاصل این هم‌افزایی‌ها، آموزش و ارتقای همکاران و نیز تولید نمونه‌هایی از تکالیف تلفیقی بود.
- آیا این تجربه ادامه پیدا کرد یا وارد مرحله جدیدی شد؟
- در ادامه، برای استفاده بیشتر از رویکرد تلفیقی که نتایج آن را در تکالیف و فعالیت‌های تکمیلی دیده بودیم، تصمیم گرفتیم ارزشیابی را مبتنی بر رویکرد تلفیقی تجربه کنیم. این اقدام با مجازی‌شدن آموزش همراه شد. به همین دلیل، با تمام سختی‌ها و محدودیت‌های این شکل از آموزش، ارزشیابی به‌صورت تلفیقی موجب شد دانش‌آموزان به‌صورت عمیق‌تری با یادگیری درگیر شوند تا بتوانند در پایان هفته با ارزشیابی که به‌صورت نابرخط برگزار می‌شد و در عین حال تلفیقی و مرتبط با تمام آموزه‌های هفته گذشته بود، ارتباط برقرار کنند و آن را با موفقیت انجام دهند.
این اقدام این باور را تقویت کرد که ارزشیابی به‌معنای گامی در جهت یادگیری، مهره‌ای جداشده از فرایند یاددهی‌ـ یادگیری و صرفاً به‌منظور تعیین میزان آموخته‌های دانش‌آموزان نیست و قالب تلفیقی می‌تواند این مقصود را تقویت و در نهایت پیوندی میان درس‌های گوناگون برای دانش‌آموزان ایجاد کند.
- جمع‌بندی
- توصیـه‌ای از مدیـر مجـتـمع آمـوزشـی، برآمده از این تجربه، اشاره به این نکته دارد که بهره‌مندی از رویکرد تلفیقی، به‌ویژه در دوره ابتدایی، اثرات یادگیری بسیاری دارد. ممکن است امکان اجرای آن را در کل برنامه درسی نداشته باشیم، اما ورود تلفیقی به هر یک از بخش‌های فرایند یاددهی-یادگیری، تأثیر ارزشمندی بر یادگیری دانش‌آموزان دارد. این موضوع را مخاطبان مدرسه مهرورز، در دو بخش تکلیف و ارزشیابی، تجربه و نمایان کردند. با تکیه بر همین موفقیت، عزم مدرسه بر آن است که این راه را ادامه دهد تا در آینده، بهره‌مندی از رویکرد تلفیقی، با گسترش بیشتری در مدرسه همراه شود.