یادگیری در چند سال گذشته کانون توجه محققان تعلیم‌وتربیت بوده و پژوهش‌های زیادی در مورد آن به انجام رسیده که منجر به شکل‌گیری شیوه‌های متنوعی از یادگیری شده‌اند. «یادگیری تلفیقی» یکی از این موارد است. یادگیری تلفیقی عبارتی است که به عمل فراهم‌آوردن تجربه‌های آموزش و یادگیری از طریق تلفیق یادگیری حضوری و یادگیری به واسطه فناوری اطلاق می‌شود. در تجربه‌های یادگیری به واسطه فناوری، نیازی به حضور فیزیکی دانش‌آموزان در یک فضا نیست، ولی آن‌ها احتمالاً از طریق اجتماعات برخط به‌صورت دیجیتال با هم در تماس خواهند بود. چگونگی و روش‌ها و مدل‌های طراحی و اجرای روش‌های تلفیقی در یاددهی و یادگیری اهمیت بالایی دارد. لذا در این نوشتار برخی از مهم‌ترین مدل‌های یادگیری تلفیقی معرفی خواهد شد.
مدل‌های یادگیری تلفیقی و کاربرد آن‌ها
روش‌های زیادی برای تلفیق تدریس برخط و حضوری وجود دارد که معلمان به‌طور معمول از آن‌ها استفاده میکنند. هر مدل نقاط قوت و محدودیت‌هایی دارد که برای زمینه‌های مدرسه‌های متعدد و نیازهای متفاوت دانش‌آموزان به‌خوبی کار میکند (کلیولند، مارتا و ویلتون، دن، 2019). این مدل‌ها ساختارها و الگوهایی هستند که به معلمان کمک میکنند فعالیت‌های یادگیری برخط و حضوری را برای یک کلاس تلفیقی سازمان‌دهی کنند. چگونگی ساختار یک دوره به عوامل متعددی از جمله محیط فیزیکی یادگیری، دسترسی مدرسه به فناوری، سن و توانایی دانش‌آموزان و مدت‌زمان کلاس بستگی دارد (گراهام و همکاران، 2019).
1. مدل چرخشی
1.1 مدل چرخش ایستگاه
در این مدل ایستگاه‌هایی وجود دارند که دانش‌آموزان می‌توانند بر اساس یک برنامه یا با صلاحدید معلم بچرخند. در هر ایستگاه گروه کوچکی از دانش‌آموزان با شما کار میکنند و حداقل در یکی از ایستگاه‌ها از فناوری برخط استفاده می‌شود. در ایستگاه‌های دیگر در مورد موضوعات کلاس بحث یا در پروژه‌ها همکاری میکنند. در مدرسه‌هایی که هر دانش‌آموز به تبلت یا لپ‌تاپ دسترسی ندارد، چرخش ایستگاه یکی از شکل‌های محبوب یادگیری تلفیقی و مؤثر در یادگیری است؛ به‌ویژه هنگامی که دانش‌آموزان می‌توانند خودگردان باشند، به یکدیگر کمک کنند یا تسهیل‌کننده دیگری وجود دارد (همان). ویژگی اصلی آن، برنامه ثابتی است که تلفیق را هدایت میکند. (نظیر بازی رایگان و انطباقی ریاضی Prodigy)
از جمله مزایای این مدل، تشکیل اجتماع‌های یادگیری کوچک در کلاس، اختصاص وقت به کار مستقیم با گروه‌های کوچک، ایجاد یادگیری متمایز (راهنمایی، داربست‌سازی، تمرین و تکالیف) و برقراری تعادل بین کار برخط و نابرخط است.
نکات کاربردی مدل چرخش ایستگاه
- گروه‌ها را با برنامه مشخصی از یک فعالیت (انفرادی، جفتی و گروهی، با سبک‌های یادگیری و استفاده از حواس گوناگون) به فعالیت دیگر بچرخانید.
- برای دانش‌آموزان با سرعت یادگیری بیشتر، فعالیت‌های مناسب آماده کنید.
- با نرم‌افزار کنفرانس ویدئویی، یک ایستگاه برخط برای هدایت گروه‌ها ایجاد کنید.
- برای کاهش هرگونه سؤال و سردرگمی، راهنماهای ویدئویی برای هر ایستگاه ضبط کنید.
- برای دانش‌آموزان برخط، مسیر سؤال از آن‌ها ایجاد کنید.
- درس چرخش ایستگاه خود را، طوری آماده کنید که دانش‌آموزان در کلاس و برخط به تمام قسمت‌های آن به‌راحتی دسترسی داشته باشند (به‌عنوان مثال، اهداف یادگیری، جهت‌ها، پیوندها و منابع).
- ابزاری دیجیتالی در نظر بگیرید که هر دانش‌آموز بتواند از آن استفاده کند.
فعالیت‌هایی برای هر ایستگاه
- ایستگاه رایانه:
تکالیف شخصی، نرم‌افزار قابل تطبیق، پژوهش، ارائه‌های دیجیتالی، فعالیت‌های تعاملی و شبیه‌سازی‌ها.
- ایستگاه یادگیری مشارکتی:
کار گروهی با نقش‌ها، فعالیت‌های دستی، پروژه‌ها و بازی‌ها.
- ایستگاه معلم:
راهنمایی مستقیم، تسهیلگری و ارزیابی شفاهی (8).
1.2. مدل چرخش آزمایشگاه
مشابه مدل چرخش ایستگاه است، با این تفاوت که دانش‌آموزان به‌عنوان یک گروه کامل بر اساس یک برنامه یا با صلاحدید معلم می‌چرخند. این فرایند معمولاً شامل ترک کلاس برای رفتن به آزمایشگاه رایانه یا آوردن آزمایشگاه سیار به کلاس است. این مدل برای کلاس‌هایی بسیار مناسب است که هر دانش‌آموز دستگاهی فردی دارد. نقش معلم در اینجا با مدل چرخش ایستگاه متفاوت است. به‌جای اینکه بیشتر وقت خود را صرف کار با دانش‌آموزان در یک ایستگاه گروه کوچک کنید، بر صرف کار آزادانه با دانش‌آموزان در سراسر اتاق تمرکز می‌کنید (کلیولند، مارتا و ویلتون، دن، 2019). ویژگی اصلی آن، استفاده از آزمایشگاه رایانه مدرسه به روش‌های جدید است.
از جمله مزایای آن، به اشتراک‌گذاشتن منابع دیجیتال بین کل دانش‌آموزان و مداخله فوری پشتیبانی است. محدودیت آن نیز زمان‌بندی است. به‌عنوان مثال، در این مدل، معلم یک درس کوچک ارائه میکند و سپس ارزیابی انجام می‌دهد. دانش‌آموزانی که مهارت خود را نشان می‌دهند، آماده‌اند تا به آزمایشگاه رایانه بروند تا تمرین مستقلی یا عملی شخصی انجام دهند و دانش‌آموزانی که به کمک اضافی نیاز دارند، در یک گروه کوچک با معلم کار میکنند.
1.3. کلاس معکوس
کلاس معکوس معمولاً به دسترسی دانش‌آموزان به فناوری در خانه بستگی دارد. در کلاس معکوس، قبل از آمدن دانش‌آموزان به کلاس، آن‌ها از طریق فیلم‌های برخط (نابرخط) آموزش مستقیم را دریافت میکنند. پس از آمدن به کلاس، دانش‌آموزان می‌توانند «تکالیف» خود را کامل و آموزش‌های فردی یا گروهی کوچک را دریافت کنند. (گراهام و همکاران،2019). نقش معلم در کلاس معکوس کمتر به آموزش مستقیم و بیشتر تسهیل فرصت‌های دانش‌آموز برای نشان‌دادن یادگیری مربوط است. ویژگی اصلی آن، حفظ شکل‌های یادگیری سنتی در زمینه‌های جدید (به‌عنوان مثال، تحصیل در مدرسه و یادگیری در خانه) است.
در اولین قدم تعیین کنید دانش‌آموزان به کدام مواد یادگیری (منابع برخط و نابرخط) و چگونه دسترسی پیدا میکنند. محتوا و راهنمایی‌ها را به‌صورت برخط و نابرخط ارائه دهید. وقت کلاس را برای پروژه‌های عمیق و کار گروهی در رابطه با مفاهیم آموخته‌شده اختصاص دهید. دانش‌آموزان همچنین باید به دسترسی به بازخورد از خانه قادر باشند و بتوانند نحوه انجام وظایف درون کلاس و پیشرفت کلی خود را مشاهده کنند.
1.4. مدل چرخش فردی
مدلی است که در یک دوره یا موضوع مشخص (مانند ریاضی)، دانش‌آموزان با برنامه‌ای شخصی‌سازی‌شده و ثابت، به‌صورت انفرادی، در بین روش‌های یادگیری، که حداقل یکی از آن‌ها یادگیری برخط است، می‌چرخند. معلمان برنامه‌های فردی هر دانش‌آموز را تعیین میکنند (کلیولند، مارتا و ویلتون، دن، 2019). نکته مهم در این مدل، چگونگی ترکیب رشد عاطفی‌ـ اجتماعی دانش‌آموزان است. ویژگی اصلی آن، شخصی‌سازی یادگیری دانش‌آموز با برنامه‌های انفرادی برای پاسخ‌گویی بهتر به نیازهای هر دانش‌آموز است.
وقتی وسایل کافی برای استفاده هر دانش‌آموز وجود دارد، این مدل مناسب است. در این مدل، داده‌ها محرک اصلی برنامه‌ها و مواد دانش‌آموزی هستند. برای هر دانش‌آموز فهرستی از فعالیت‌های شخصی روزانه بنویسید. وی باید فقط در ایستگاه‌ها یا روش‌های مشخص‌شده در برنامه شخصی خودش، که معلم تعیین میکند، بچرخد.
نمونه‌ای از مدل چرخش فردی، «تدریس به یک نفر» (چرخش فردی برای متناسب‌سازی تجربه‌های یادگیری با سبک‌های یادگیری و میزان پیشرفت) با ایستگاه‌های ارائه معلم، مشاوره، مشارکت، هم‌سالان، مقاله و رایانه است که مدرسه‌های بسیاری از آن استفاده کرده‌اند.
2. مدل انعطاف‌پذیر
در مدل انعطاف‌پذیر، عمده یادگیری به‌صورت برخط چهره به چهره با پشتیبانی یک معلم و اتفاق می‌افتد. به همین دلیل، دانش‌آموزان سطح بالایی از انعطاف‌پذیری دارند تا بر اساس نیازهای فردی و با سرعت خودشان کار کنند.
این مدل از برنامه‌ریزی و آمادگی بالایی برخوردار است و ممکن است با یک برنامه یادگیری انطباقی مخصوص محتوا همراه باشد. هنگام اجرای این مدل، شما همچنین باید به چگونگی ارائه انعطاف‌پذیری گام‌به‌گام دقت کنید و در عین حال تعامل‌های معنی‌دار دانش‌آموز- دانش‌آموز و پشتیبانی معلم را تقویت کنید (کلیولند، مارتا و ویلتون، دن، 2019). انگیزه و استقلال مهم‌ترین مزیت این مدل است و می‌توان در سطح مدرسه یا یک کلاس از آن استفاده کرد.
بـرنـامـه درسـی بـرخـط آمـاده کنید. فـعالـیت‌هـای یادگیری را با دانش‌آموزانی که با سرعت خود به آن‌ها دسترسی دارند (یادگیری خودگردان)، به اشتراک بگذارید. سپس از داده‌ها برای مداخله در زمان واقعی استفاده کنید. بیشتر وقت خود را برای راهنمایی (اتاق‌های گفت‌وگو) و غنی‌سازی درس‌های برخط صرف کنید.
3. مدل تلفیقی
در مدل تلفیقی (مدل جریان برنامه)، توالی فعالیت‌ها یا «بلوک‌ها» به‌گونه‌ای ساخته شده است که شامل یادگیری حضوری و مطالعه برخط است. معمولاً در این مدل اهداف تربیتی و محدودیت‌های عملی لحاظ می‌شوند. در این مدل، آموزش با جلسات فشرده حضوری آغاز می‌شود، با مطالعه برخط و تعامل از طریق آموزش‌های برخط دنبال می‌شود و احتمالاً بعد از آن جلسات یادگیری یا ارائه گروهی حضوری تشکیل می‌شوند (کلیولند، مارتا و ویلتون، دن، 2019). ویژگی اصلی آن، تلفیق یادگیری حضوری و برخط است.
در ابتدا جلسه‌ای به‌منظور توجیه و آموزش‌های لازم برگزار کنید. نرم‌افزار یا برنامه یادگیری برخط خود را انتخاب کنید. مهارت‌های خودمدیریتی را توسعه دهید و یادگیری را شخصی کنید. شما باید به‌عـنوان راهـنما، تسـهیلگر، کـنترل‌کـننده و ثـبت‌کـننده مسیرهای یادگیری عمل کنید. در پایان دوره، دانش‌آموزان را گرد هم آورید تا آموخته‌های خود را ارائه دهند.
4. مدل مجازی غنی‌شده
این مدل کاملاً برخط است، ولی ممکن است همچنان به‌عنوان یادگیری تلفیقی در نظر گرفته شود؛ در صورتی‌که یادگیری هم‌زمان (مانند آموزش‌های برخط) و فعالیت‌های غیر هم‌زمان (مانند اتاق‌های گفت‌وگو) را با هم تلفیق کنید (کلیولند، مارتا و ویلتون، دن، 2019). ویژگی اصلی آن، یادگیری کاملاً از راه دور و مستقل است.
ابتـدا جلسـه‌ای (برخـط) به‌منـظور توجـیه و راهنـمایی‌هـای لازم برگزار کنید. نرم‌افزار یا برنامه یادگیری برخط خود را انتخاب کنید. مهارت‌های خودمدیریتی را توسعه دهید و یادگیری را شخصی کنید. شما باید به‌عنوان راهنما، تسهیلگر، کنترل‌کننده و ثبت‌کننده مسیرهای یادگیری عمل کنید. در پایان دوره، دانش‌آموزان باید آموخته‌های خود را به‌صورت برخط (یا حتی حضوری) ارائه دهند.
دو مدل آخر برای دانش‌آموزان متوسطه و مناطق روستایی مفیدترند.
جمع‌بندی
هیچ مدل یادگیری تلفیقیِ الزاماً درست یا نادرستی وجود ندارد که بتوان از آن در تدریس تلفیقی استفاده کرد. بنابراین، شما باید ایده‌ها را از بین مدل‌های متعدد انتخاب کنید و سپس آن‌ها را به‌گونه‌ای ترکیب کنید که نیازهای آموزشی خاص شما را برآورده کنند.
هنگامی‌که همه دانش‌آموزان تبلت یا لپ‌تاپ در اختیار ندارند و برای اختصاص زمان بیشتر به گروه‌های کوچک یا یک‌به‌یک دانش‌آموزان، از مدل‌های چـرخش ایستـگاه یا چـرخش آزمایشگاه و زمانی‌که همگی این وسایل را در اختیار دارند از چرخش فردی استفاده کنید. مدل‌های چرخش برای دانش‌آموزان ابتدایی مفیدترند. هنگامی‌که دانش‌آموزان در خانه به فناوری دسترسی دارند، می‌توان برای اختصاص زمان بیشتر به یک فعالیت خاص، از مدل کلاس معکوس استفاده کرد. برای یادگیری دانش‌آموز با سرعت خودش، از مدل‌های انعطاف‌پذیر، تلفیقی و مجازی غنی‌شده که برای دانش‌آموزان متوسطه و روستایی مفیدترند، استفاده کنید.
منابع
1. زارعی زوارکی، اسماعیل و طوفانی‌نژاد، احسان (1390). یادگیری تلفیقی: رویکردی جدید در نظام آموزشی. نامه آموزش عالی. ص 71.
2. کلیولند، مارتا و ویلتون، دن (2019). راهنمای یادگیری تلفیقی. ترجمه اسماعیل زارعی زوارکی و مریم شیردل‌پور (1400). انتشارات مبنای خرد. تهران.
3. چارلز آر گراهام، جرد باروپ، سیسیل آر شورت و لینا آرچامبالت (2019). تدریس تلفیقی، دوره ابتدایی تا متوسطه. ترجمه مهدی واحدی و محمدتقی زائری (1400). انتشارات مبنای خرد. تهران.
4. https://www.teachthought.com/learning/12-types-of-blended-learning
5. https://elearningindustry.com/6- blended- learning- models- blended- learning- successful- students
6. https://catlintucker.com/2020/09/concurrent-classroom-blended-learning-models/
7. https://www.prodigygame.com/in-en/blog/how-to-implement-the-6-blended-learning-models/
8. http://go.kiddom.co/BL102