روش تدریس شما با روش همکارانتان چه تمایزی دارد؟
روش کارم تدریس با بازی است. جای خالی بازی در درس عربی احساس می‌شد و بچه‌ها نگاه خوبی به این درس نداشتند. به همین خاطـر، به فکر افتادم درس عـربی را به درس جـذاب و مورد علاقه بچه‌ها تبدیل کنم تا یادگیری آنان نیز افزایش یابد. از آنجا که مدرس عربی هستم، در ابتدا شروع به تحقیق در خصوص روش‌های تدریس در کشورهای عربی کردم. متوجه شدم در این کشورها از بازی‌وارسازی (گیمیفیکیشن) استفاده می‌کنند. از آن‌ها یاد گرفتم و بازی‌هایشان را در کلاس خودم اجرا کردم. خودم نیز شروع به طراحی بازی کردم. در ادامه تحقیقاتم سراغ روش‌های تدریس در کشورهای اروپایی رفتم. از فیلم‌های آموزشی‌شان یاد گرفتم. در کلاس خودم اجرا کردم و نتایج مثبت آن را در علاقه‌مندی بچه‌ها به درس عربی و افزایش میزان و سرعت یادگیـری آنان دیـدم. بچه‌ها چون به بازی علاقه‌مند بودند، زود یاد می‌گرفتند. بازی برایشان جذاب بـود و حتی در زنگ تفریح هم اصرار می‌کردند سر کلاس بمانیم و به بازی ادامه دهیم. بازی در همه پایه‌ها و همه درس‌ها قابل اجراست. معلمان پایه‌های بالاتر، به‌ویژه پایه دوازدهم، این واهمه را دارند که بازی نتواند خواسته آن‌ها را در آموزش برآورده کند، اما معلمانی که خط‌شکن هستند و در تدریس در پایه‌های بالاتر نیز از بازی استفاده می‌کنند، به‌یقین موفق‌ترند.
بازی‌وارسازی در آموزش به چه معناست؟ شما چه نوع بازی‌هایی را طراحی و در تدریس از آن‌ها استفاده می‌کنید؟
بازی‌وارسازی به این معناست که عناصر بازی را وارد آموزش کنیم. البته بازی‌وارسازی نه‌تنها در آموزش، بلکه در سایر حوزه‌ها مثل تجارت نیز کاربرد دارد. من بازی‌ها را در سه حیطه بازی‌های جنبشی‌حرکتی، بازی‌های رومیـزی و بازی‌های دیجیتـالی طراحی می‌کنـم. بازی‌های جنبشـی‌حرکتـی مناسـب کلاس‌های حضـوری هستند و لازمـه آن‌ها انرژی‌داربودن بازی است. بچه‌ها این نوع بازی‌ها را خیلی دوست دارند و ضمن آن یاد می‌گیرند. برای مثال، در یک بازی، روی تعداد زیادی توپ مفاهیم آموزشی را می‌نوشتم و قوانین بازی را به بچه‌ها می‌گفتم. بچه‌ها را گروه‌بندی می‌کردم. آن‌ها در یک زمان مشخص، همراه با صدای سوت، مفاهیم را از بین توپ‌ها پیدا می‌کردند و بین سبدها، در سبد مخصوص آن، قرار می‌دادند. وقتی بازی تمام می‌شد، بین بچه‌ها شور زیادی به پا بود. بچه‌ها، بدون اینکه من از آن‌ها بخواهم، به‌صورت خودجوش درس را با هم مرور می‌کردند. این معجزه تدریس با بازی است. فکر می‌کنم آرزوی هر معلمی همین باشد. به این ترتیب، یادگیری ماندگارتری در بچه‌ها اتفاق می‌افتاد.
نوع دیگر، بازی رومیـزی است که فکـری است و ابزار فیزیکـی نیز دارد. برای مثال، معلم از دانش‌آموزان می‌خواهد با مهره‌ها یا کارت‌هایی که روی آن‌ها مفاهیم آموزشی نوشته شده‌اند، فعالیت‌هایی را روی یک صفحه بزرگ انجام دهند. این نوع بازی‌ها در قالب گروه‌های دو یا سه‌نفره از دانش‌آموزان، در کلاس، قابل پیاده‌سازی‌اند. برخلاف بازی‌های جنبشی حرکتی که با آن‌ها شور و هیجان زیادی در کلاس حاکم می‌شود، بازی رومیزی بازی آرام‌تری است که مستلزم فکرکردن و تحلیل آموخته‌ها توسط دانش‌آموز است.
نوع سـوم، بازی‌های دیجیتـالی هستند که در آمـوزش مجـازی بیشتر کاربـرد دارنـد. بـازی دیجیتـال بـا ابـزارهایی چون گوشی و رایانه‌کیفی (لپ‌تاپ) انجام می‌شود. بازی‌های دیجیتال گسترده‌اند و شامل بازی‌های فکری هم می‌شوند. برای مثال، من با برنامه‌های بازی‌سازی، بازی سودوکو را که در حالت معمول به‌عنوان بازی فکری رومیزی اجرا می‌شود، ساختم تا به‌عنوان بازی دیجیتال در گوشی و رایانه‌کیفی (لپ‌تاپ) بچه‌ها قابل اجرا باشد. می‌توان از جدول سودوکو به‌راحتی برای آموزش درس عربی استفاده کرد. می‌توانیم در ردیف و ستون جدول، فعل‌ها را قرار دهیم و طوری چیدمان کنیم که دانش‌آموز تشخیص دهد در هر ردیف یا ستون چه صیغه‌ای بگذارد که تکراری نباشد. در یک ویدئوی هیجان‌انگیز، از بازی شمارش معکوس برای تطبیق فعل و ضمیر کمک گرفتم. من فعل می‌گفتم و بچه‌ها متناسب با فعل ضمیر می‌گفتند. بچه‌ها شمارش معکوس را می‌بینند و در همین حین به سؤالم جواب می‌دهند. هر چه سرعت جواب‌دادنشان بالاتر برود، تعداد جواب‌های درستشان بیشتر می‌شود. همچنین، بسیاری از کشورها و‌بگاه‌های بازی دارند که می‌توان در آن‌ها بازی‌های انفرادی و گروهی متنوعی را به‌صورت برخط بازی کرد.
برای ساخت بازی‌های دیجیتال از چه نرم‌افزارهایی استفاده می‌کنید؟
در حـال حاضـر از برنامـه‌های سـاده اسکرچ، استوری‌لاین و پاورپوینت برای بازی‌سازی استفاده می‌کنـم. برنامه‌ام این است که در آینده پایتون و یونیتی را نیز یاد بگیرم.
هنگام اجرای بازی‌های جنبشی حرکتی در کلاس درس چگـونه کلاس را مدیـریت می‌کنیـد؟ برایتان پیش آمده است که در چنین مواقعی با بی‌نظمی دانش‌آموزان مواجه شوید؟
بسیاری از معلمان می‌گویند، در بازی بچه‌ها ولوله به پا می‌کنند و مدیریت کلاس از دست ما خارج می‌شود. برای طراحی بازی اصولی داریم که اگر معلم آن‌ها را رعـایت کند، امـکان نـدارد کلاس به هم بریزد. حتی اگر کلاس به هم بریزد، معلم بازی را قطع می‌کند و ادامه نمی‌دهد. بنابراین، چون بچه‌ها بازی را دوست دارند، خود را با قوانین کلاسی تطبیق می‌دهند تا دیگر این اتفاق نیفتد. لازم است بچه‌ها قبل از ورود به بازی، نحوه بازی را آموزش ببینند و قوانین بازی و مراحل آن برای بچه‌ها شرح داده شود. همچنین، جنبه سرگرمی‌بودن و جذاب‌بودن آن برای بچه‌ها لحاظ شود. اگر آن بازی که به کلاسم می‌برم، مناسب دانش‌آموزان و فضای کلاسم نباشد، بچه‌ها نمی‌توانند خود را با شـرایط آن وفق دهنـد و شـروع به انجام کـارهای جانبـی می‌کنند. این مشکل هیچ‌گاه برای من پیش نیامد. وقتی تدریس سنتی داشتم، کلاسم پر سر و صداتر بود، اما از وقتی با بازی تدریس می‌کنم، هر بار که از مسئولان اجرایی مدرسه در مورد صدای کلاسم سؤال می‌کنم، می‌گویند ما از کلاس شما صدایی نشنیدیم. باید حواسم باشد که روش تدریسم موجب آزار بقیه کلاس‌ها نشود.
شرایط کرونایی در روش تدریس و بازی‌های مورد استفاده شما در کلاس چه تغییری ایجاد کرد؟
وقتی کرونا آمد، با اتفاقی غیرمنتظره مواجه شدم. قبل از کرونا سه سـال تحقیـق کـردم و بازی‌هـای متعـددی را که ابزارمـدار بودند طراحـی کـردم و ساختم. اما یک‌باره با فضـای برخـط مواجه شدم که هیچ کدام از آن بازی‌ها در این فضا قابل اجرا نبودند. بچه‌ها را در مدرسه نداشتیم و وسایل بازی به کارمان نمی‌آمد. بازی‌های جنبشی حذف شـدنـد و چیـزی نتوانست جایگزین آن‌ها شود. اما از آنجا که همیشه سعی می‌کنم خودم را با شرایط همسو کنم و دست روی دست نگذارم، سایر بازی‌ها را در فضای دیجیتال طراحی کردم.
یادگیری مبتنـی بر بازی برای معلمان و دانش‌آموزان چه مزایایی دارد؟
بازی تدریس را برای معلـم نیز لذت‌بخش و جـذاب می‌کند. وقتی روش تدریس معلم شادی و لذت دانش‌آموزان را به همراه دارد، این شادی و انرژی به معلم نیز برمی‌گردد. در روش تدریس سنتی، معلم بدون در نظرگرفتن تفاوت‌های فردی، از یک روش برای همه دانش‌آموزان استفاده می‌کند. اما تنوع بازی این فرصت را به معلم می‌دهد که از هزاران روش استفاده کند. اگر دانش‌آموز نتوانست خود را با یک بازی وفق دهد و یاد بگیرد، معلم می‌تواند از سایر بازی‌ها و روش‌ها استفاده کند. سطح دانش‌آموزان با هم متفاوت است. ممکن است یک نوع بازی از نگاه یک دانش‌آموز بچگانه باشد. بنابراین، من به‌عنوان معلم باید آن‌قدر بازی در دستم داشته باشم که بازی دیگـری را برای آمـوزش او در نظـر بگیرم. با بازی علاقه دانش‌آموز به درس افزایش می‌یابد، سرعت یادگیری دانش‌آموز بیشتر می‌شود و از همه مهم‌تر، بازی به برقراری عدالت آموزشی کمک می‌کند. بازی فراگیر است و بچـه‌ها آن را دوسـت دارنـد. وقتی موضوع مشخصی در بازی مطرح می‌شود، هر معلمـی، حتی در روستای دورافتاده هم، می‌تواند از آن استفاده کند. همچنین، به‌ویژه در بازی‌های گروهی، همکاری شکل می‌گیرد. بچه‌ها تلاش می‌کنند درس بخوانند تا در امتیاز گروهشان تأثیر منفی نداشته باشند.
خود شما بعد از واردکردن بازی به تدریستان، نسبت به قبل از آن، چه تغییراتی را در کلاستان مشاهده کردید؟
وقتی میزان یادگیری دانش‌آموزانم را با زمانی که تدریس سنتی داشتم، مقایسه می‌کنم، تأثیر مثبت بازی بر پیشرفت درسی بچه‌ها مشخص می‌شود. بچه‌ها می‌گویند ما کلاس عربی را دوست داریم. علاقه‌شان به درس عربی به این دلیل است که در کلاس عربی بازی داریم. از بازخوردهای خوبی که دریافـت کـردم، این است که بچه‌ها هرساله درخواست می‌کنند در سال بعد نیز خودم معلمشان باشم. چند سال قبل، زمانی که به خاطر آلودگی هوا بسیاری از کلاس‌های ما تعطیل شده بودند، من برخلاف همکاران، هیچ کلاس جبرانی نگرفتم. از آنجا که روش تدریسم بر بازی مبتنی بود، بچه‌ها علاقه‌مند بودند و به‌خوبی یاد می‌گرفتند. بنابراین من با مشکل کمبود وقت مواجه نشدم.
آیا دانش‌آموزانتان فرصت مشارکت در مراحل ساخت بازی را دارند؟
سؤال جالبی است. چند ماه قبل برای اولین بار این کار را انجام دادم. در مدرسه ما برنامه بازی‌سازی اسکرچ به دانش‌آموزان آموزش داده شده بود و بچـه‌ها آن را بلـد بودند. من از آن‌ها خواستم برای یکی از درس‌ها بازی تعریف کنند. بچه‌ها خیلی خلاقانه و عالی بازی طراحی کرده بودند. واقعاً لذت بردم. می‌توان به دانش‌آموزان یاد داد از بازی برای سرگرمی و یادگیری توأمان استفاده کنند.
معلمـی که تازه به تـدریس مبتنی بر بازی علاقه‌منـد می‌شود، از کجا شروع کند؟
معلمی که تازه می‌خواهد به روش تدریس مبتنی بر بازی ورود پیدا کند، ابتدا باید هر بازی را که بلد است اجرا کند. گاهی معلم بازی را دست کم می‌گیرد و می‌گوید این بازی ساده است و به درد نمی‌خورد. معلم نباید از کنار بازی‌های ساده به‌راحتی رد شود. اگر معلم همان بازی ساده را اجرا کند، نتایج آن را می‌بیند، خلاقیتش شکوفا می‌شود و شروع به طراحی بازی‌های پیشرفته‌تر متناسب با سطح دانش‌آموزان کلاسش می‌کند. این همان اتفاقی بود که برای من افتاد.
در تدریـس با کمک بازی باید چه بایدها و نبایدهایی را لحاظ کرد؟
اگر معلم چندجلسه یک‌بار بازی را به سر کلاس بیاورد، نمی‌تواند بگوید از روش تدریس مبتنی بر بازی استفاده می‌کند و به هدف‌های ایـن روش نمی‌رسـد. معلـم باید طـرح درس‌های خـود را بر مبنای بازی‌آموزی بنویسد. او باید هر جلسه تحت هر شرایطی خود را ملزم کند به اینکه بازی در کلاسش اجرا شود. معلم در ابتدای کلاس مباحث تئوری را آموزش می‌دهد. سپس برای تثبیت یادگیری، حل تمرین و همین‌طور در ارائه تکالیف، از بازی استفاده می‌کند. گاهی معلم عناصر بازی را در تدریس خود به کار می‌برد، اما دانش‌آموز آن بازی را دوست ندارد. این بازی واقعی نیست. اگر من بچه‌های کلاس را از پشت‌میزنشینی خارج و وارد کار گروهی کردم، نمی‌توانم این کار را بازی بنامم؛ حتی اگر ظاهر بازی را در آن رعایت کرده باشـم! بـازی نبایـد صـرفاً آمـوزشـی باشد. بازی واقعی آن است که جنبه سرگرمی داشته باشد، بچه‌ها دوستش داشته باشند، برایشان هیجان‌انگیز باشد و از آن لذت ببرند. یکی از ملاک‌های بازی‌بودن یا نبودن یک فعالیت، نظر دانش‌آموز است.
در آخر هر نکته‌ای که ذکر آن را لازم می‌دانید بفرمایید؟
تغییر برای همه انسان‌ها سخت است. معلمی که برای اولین بار می‌خواهد در تدریس از بازی استفاده کند، به‌سختی می‌افتد؛ چرا که ساخت بازی زمان و انرژی زیادی می‌برد. اما وقتی معلم این سختی را بپذیرد و بازی را در تدریس وارد کند، برایش لذت‌بخش خواهد شد، چرا که نتیجه آن صدچندان بیشتر از آن انرژی است که صرفش کرده است. بسیاری از معلمان مشتاق به‌صورت خودجوش این اتفاق را رقم می‌زنند، اما اگر مدیر مدرسه این روش را باور و وارد مدرسه کند، زودتر به نتیجه می‌رسیم.