در این نوشتار، به بیان اصول و راهبردهایی برای سنجش کار گروهی در محیط یادگیری می‌پردازیم. راهبردهایی که در آن‌ها نقش‌های معناداری برای هر یک از افراد گروه تعیین می‌کنند، برای ما تصویری کلی از میزان دانش و مشارکت هر یادگیرنده فراهم می‌آورند. شاید مشارکت نابرابر شایع‌ترین شکایت افراد در مورد فعالیت‌های گروهی باشد. با وجود این می‌توان شیوه‌هایی را به کار برد تا مشارکت برابر در کارهای گروهی تا حدی محقق شود و انتظارات روشن در کارهای گروهی موجب افزایش پاسخ‌گویی شرکت‌کنندگان و تقویت پویایی گروه شود.
مقدمه
وقتی دو یا چند نفر در کنـار یکدیگر قـرار می‌گیرند و خواسته‌ها، ویژگی‌ها، انتظارها و هدف‌هایشان به هم گره می‌خورد، عملاً با گروه مواجه هستیم. منشـأ یادگیری گـروهی را مـی‌توان در هزاران سال پیش جست‌وجو کرد؛ زمانی که سقراط شاگردانش را به شرکت در فرایندی به نام «هنر گفتمان» دعوت می‌کرد. یادگیری مشارکتی امروزی شامل یادگیرندگانی است که بـرای دستیـابی به هدف‌هـای مشتـرک آموزشـی به صـورت گروهـی کـار می‌کننـد. این شیوه یک راهبرد یادگیری فعال در محیط مشارکتی محسوب می‌شود که در آن یادگیرنـدگان با هم گفت‌وگـو و مباحثـه می‌کنند، دیدگاه‌های یکدیگر را می‌شنوند و گاهی به خلق محصول می‌پردازند. فعالیت گروهی که ذیل روش یادگیری مشارکتی به کار می‌رود، روشی یادگیرنده‌محور است که در آن یادگیرندگان می‌توانند در گروه‌های کوچک در تمام سطـوح آموزشی و در زمینـه موضـوع‌های متفـاوت با هم کار کنند (جانسن و دوبل، 2018).
مرور پژوهش‌های مرتبط نشان می‌دهد که یادگیرندگان می‌توانند از فعالیت‌های گروهی مـزایای متعددی کسب کنند. بر این اساس، فعـالیت گروهی نه تنها اشتراک‌گذاری ایـده‌ها و توزیع دانش بین یادگیـرندگان را تسهیل می‌کند، بلکه این امکان را فراهم می‌آورد که مطالب درسی به زبانـی ترجمـه شوند که برای هم‌سالان آشنا و قابل فهم است. معلمان، چـه به صـورت حضـوری و چه به صـورت برخط، می‌توانند با استفاده از فعالیت‌های گروهـی، ارتبـاطات اجتماعی قوی و یادگیری عمیق را تقویت کنند. همچنین پژوهش‌های متعددی تأثیر فعالیت‌های گروهی بر پیشرفت یادگیری، تعامل، عزت نفس، مهارت‌های حل‌مسئله و فرایند اجتماعی شدن یادگیرندگان را تأیید می‌کنند (گیلیس، 2016).
همه این مزایا غالباً در شرایطی محقق خواهند شد که سازوکارهای سنجش از رفتارهای یادگیرندگان در گروه وجود داشته باشند. در نبود چنین سازوکارهایی ممکن است این مزایا به تحقق نپیوندند. در کنار مزایایی که عنوان شد، مشکلات بالقوه‌ای نیز وجود دارند که می‌توانند بر رضایت یادگیرندگان و برداشت آن‌ها نسبت به رعایت انصاف در سنجش کار گروهی تأثیرگذار باشند؛ مشکلاتی همچون نابرابری میزان مشارکت اعضای گروه، تک‌روی برخی افراد، و تفاوت‌های فردی بین اعضا.
اصـول سنجش کارهای گروهـی در فرایند یادگیری
در اینجا چند راهبرد و اصل کلی را مطرح می‌کنیم که می‌تواند با موقعیت‌های آموزشی متفاوت تطبیق داده شود و در سنجش کارهای گروهی مد نظر قرار گیرد (گیلز، 17-1):
۱. علاوه بر سنـجش نتیجه و محصـول، به سنـجش فرایند نیز بپردازید
اگر ارزیابی عادلانه برای شما مهم است، هم فرایند و هم نتیجه کار گروهی باید در نمره‌های یادگیرندگان منعکس شود؛ اگرچه وزن‌دادن به هریک بستگی به هدف‌های یادگیری در دوره و تکلیف مورد نظر دارد. این شیوه مسائل مربوط به توزیع نابرابر کارها را تا حد زیادی حل می‌کند.
۲. یادگیرندگان سهم و جایگاهشان را در گروه ارزیابی کنند (خودارزیابی)
از یادگیرندگان بخواهید مهارت‌های کار گروهی خود و مشارکتشان در روند کار را با استفاده از فرم خودارزیابی که شما در اختیارشان قرار می‌دهید، ارزیابی کنند. این مهارت‌ها ممکن است شامل گوش‌دادن به نظرات مخالف یا اقلیت، مدیریت تعارضات و اختلافات در گروه، شرکت در جلسه‌ها، رعایت مهلت‌های تعیین‌شده، انجام فعالیت‌های پژوهشی و نگارشی و غیره باشد.
۳. تک‌تک افراد گروه را مسئـول و پاسخ‌گو بدانید
برای ایجاد انگیزه در تک‌تک یادگیرندگان و جلوگیری از تک‌روی افراد، ارزیابی مشارکت‌های فردی در کنار محصولات و فرایندهای گروهی اهمیت دارد. بنابراین، علاوه بر سنجش کار گروه، از تک‌تک افراد بخواهید که یادگیری خود را نشان بدهنـد. این کار می‌توانـد از طریـق تکلیـف‌های نوشتنی، آزمـون‌های کوچـک یا سایر انواع تکلیف‌های فـردی انجام شود. همـواره در نظـر داشته باشیم که همه اعضای گروه نسبت به محصول نهایی مسئول و پاسخ‌گو هستند.
۴. از یادگیـرندگان بخواهیـد که پویایـی گروه خـود و مشارکت هم‌تیمی‌هایشان را ارزیابی کنند (همتاسنجی)
با درخواست از اعضای گروه برای تکمیل برگه ارزیابی فرایندهای گروهی، میزان مشارکت اعضـای گـروه را بسنجیـد. ایـن ارزیـابـی می‌تواند شامل مواردی از قبیل میزان تلاش، مشارکت و همکاری، در دسترس‌بودن افراد، مهارت‌های ارتباطی، عملکردهای مدیریتی، ارائه ایده‌های متنوع و غیره باشد. البته این راهبرد بی‌عیب و نقصی نیست، چراکه ممکن است یادگیرندگان تحت فشار اجتماعی قرار گیرند تا از یکدیگر حمایت کنند. منتها زمانی که ارزیابی هم‌سالان به صورت ناشناس انجام گیرد، یا با سایر انواع سنجش‌ها ترکیب شود، می‌تواند اطلاعات مهمی را در مورد پویایی گروه‌ها و تک‌تک افراد در اختیار ما قرار دهد.
۵. برای همتاسنجی مؤثرتر گروه‌های کوچک تشکیل دهید
استفاده از گروه‌های کوچک کمک می‌کند که یادگیرندگان بتوانند یادگیری خود و هم‌گروهی‌هایشان را به حداکثر برسانند. اگر گروه‌ها بزرگ باشند، علاوه بر اینکه انگیزه و تلاش فردی کاهش می‌یابد، سازوکارهایی همچون سنجش همتایان نیز احتمالاً با جدیت و کیفیت کمتری انجام خواهد شد.
۶. در سنجش کارهای گروهی باید به گونه‌ای عمل کنید که شاخـص‌های سنجـش با هدف‌های یادگیـری درس مطابقت داشته باشند
سنجش در هر محیطی و با هر قصدی که باشد، باید مطابقت آن با هدف‌ها دائماً بررسی شود. سنجش کارهای گروهی نیز از این امر مستثنا نیست.
۷. معیـارهای سنجش کارگـروهی و قوانیـن و شرایط انجام کارگروهی را از قبل به یادگیرندگان اعلام کنید
تسهیلگر یا معلم باید از ابتدا به وضوح هدف و عملکرد مورد انتظار در کار گروهی را مشخص کند. همچنین توضیحات کاملی از الزامات تکلیف و فعالیت گروهی را به صورت مکتوب به یادگیرندگان ارائه دهد. برای مثال، میزان وزن‌دهی به هر فعالیت، موعد مقرر برای هر فعالیت، تخصیص وظایف، قوانین گروه، معیارهای سنجش گزارش نهایی، نحوه کسب نمره‌ها در فرایند مشارکت و نحوه همکاری افراد در طول پروژه، مراحل بازخورد در طول فعالیت گروهی و غیره مواردی هستند که در شرایط ایده‌آل بهتر است ابتدا در اختیار یادگیرندگان قرار داده شوند.
طیف وسیعی از سازوکارها وجود دارند که برای اختصاص نمره به هریک از یادگیرندگان در گروه کاربرد دارند و به ما در بهره‌مندی از مزایای کار گروهی کمک می‌کنند. بنابراین معلمان نیازی به ساخت سازوکارهای جدید برای انجام چنین سنجش‌هایی ندارند. اخیراً نیز تمایل زیادی برای ایجاد ابزارهایی وجـود دارد که امکان همکاری مشترک در محیـط برخط و تحت وب را فراهم مـی‌آورند. برخـی از این ابـزارها امکاناتـی برای سنجـش و ارزیابـی کارهـای گروهی در اختیـار معلمـان و استادان قرار می‌دهنـد (فیگـوریا و همکاران، 2013).
در ادامـه جدولـی حـاوی راهبردها و روش‌های درجه‌بندی کارهای گروهی یادگیرندگان و مزایا و معایب هر یک از این روش‌ها آمده است (وینچستر- ستو، 2002):
نتیجه‌گیری
فرایندهای سنجش کارهای گروهی با شکل‌های سنتی و فردی آن متـفاوت است. در میـان نقـش‌های متعـددی که معلمـان ایفا مـی‌کنند، سنجـش و ارزیابـی فعالیـت‌های گروهـی نیز به دلیـل تأثیری که بر کیفیـت یادگیری و تقویت مهارت‌های اجتماعی دارد، باید مورد توجه و تأکید قرار گیرد. اما این نوع سنجـش، مسئـله‌ای چالش‌برانگیز است. چرا که شمـا در سنجـش گروهـی درک روشنی از یادگیری هر یک از یادگیرندگان ندارید و تلاش‌نکردن یک یادگیرنده نمره کل گروه را پایین می‌آورد. این امر ممکن است باعث شود که یادگیرندگان روش ارزیابـی مـا را ناعادلانه و غیرمنصفانه تلقـی کننـد. علاوه بر این، مطالعاتـی که روی موضـوع سنجش و ارزیابی کارهـای گروهـی انجام‌شده حاکـی از آن است که معلمان عمدتاً در ارزیابـی کارهـای گروهی، بر نتایج و محصول نهایی متمرکز بوده‌اند و تأکید کمتری بر سنجش روند و فرایندهای کار گروهی داشته‌اند. بنابراین معلمان باید به دنبال روش‌های مؤثر در سنجش فعالیت‌های گروهی باشند.
منابع
1. Le, H., Janssen, J., & Wubbels, T.(2018). Collaborative learning practices: teacher and student perceived obstacles to effective student collaboration, Cambridge Journal of Education, 48(1), 103-122.
2. Gillies, R. (2016). Cooperative Learning: Review of Research and Practice. Australian Journal of Teacher Education, 41(3).
3. Winchester-Seeto, T. (2002). Assessment of collaborative work – collaboration versus assessment. Invited paper presented at the Annual Uniserve Science Symposium, The University of Sydney.
4. Gibbs,G. (2009). The assessment of group work: lessons from the literature,” Assessment Standards Knowledge Exchange, pp. 1–17.
5. Centre for Academic Development (CAD) Guidelines, (2013). Group Work and Group Assessment, Victoria University of Wellington.
6. Figueria,A & Leal,H. (2013). An Online Tool to Manage and Assess Collaborative Group Work. CRACS & University of Porto, Porto, Portugal.