به کمک عکس‌ها و اطلاعات این کاوشگرها، آن‌قدر دانش ما نسبت به کیهان افزایش پیدا کرده است که گویی خودمان این سفرها را طی کرده‌ایم و به آرزویمان دست یافته‌ایم! در این مقاله یک سفر مجازی هیجان‌انگیز را آغاز می‌کنید و با مهم‌ترین اجرام کیهانی اطراف خود آشنا می‌شوید. پس کمربندهایتان را ببندید و سوار بر بال‌های خیال بشوید:
از آسمان شب به خورشید
هنگام شب وقتی به آسمان خیره می‌شوید، ستارگان را مانند الماس‌های نقره‌ای، بر آسمان تاریکِ بالای سرتان می‌بینید.
اگر خوب دقت کنید می‌توانید 9000 ستاره را بشمارید! بعضی از این ستارگان بسیاربسیار بزرگ‌تر از خورشید ما هستند، اما بسیاربسیار دورتر از ما هم قرار گرفته‌اند. بله درست است! خورشید هم یک ستاره است؛ ستاره‌ای داغ و سوزان مانند تمام ستارگان جهان هستی. اما آن‌قدر به زمین نزدیک است که درخشش زیبای آن، آسمان روز را کاملاً روشن می‌کند.
خورشید هم مانند تمام ستارگان کیهان، از ابری داغ و درخشنده به نام «سحابی» به وجود آمده است. سحابی به‌وجود‌آورنده خورشید، با چرخشی سریع به دور خودش، کم‌کم مسطح شد و به‌صورت یک کهکشان درآمد. کهکشانی که حدود صد میلیارد ستاره دیگر را نیز در خود جای داده است و تمام این ستارگان در حال چرخش به دور توده مرکزی کهکشان راه شیری هستند. دانشمندان حدس می‌زنند در مرکز برآمده و درخشان راه شیری، سیاه‌چاله‌ای غول‌پیکر جا خوش کرده باشد!
خورشید به‌محض تولد به یک گوی آتشین تبدیل شد؛ زیرا در قلب این گوی گازی، اتم‌های گاز هیدروژن در فشار و دمای غیرقابل‌تصوری قرار گرفته‌اند. به همین دلیل با یکدیگر به‌شدت برخورد می‌کنند و ترکیب می‌شوند. سپس دمای سرسام‌آوری را تولید می‌کنند و به هلیوم تبدیل می‌شوند. به این فرایند «همجوشی هسته‌ای» می‌گویند. جالب است بدانید خورشید ما با جرم 330 هزار برابر جرم زمین، در هر ثانیه 600 میلیون تن هیدروژن را به گرما و نور تبدیل می‌کند.
از خورشید به زمین
نور و گرما از خورشید راهی منظومه‌شمسی می‌شود و پس از هشت دقیقه سیاره زمین را ملاقات می‌کند. سیاره زمین از چهار میلیارد سال پیش که به وجود آمد، تا همین الان که در حال خواندن این مطلب هستید، به‌صورت پیوسته و بدون وقفه از خورشید انرژی دریافت می‌کند. تابش خورشید منشأ حیات و سرسبزی روی کره زمین است.
سیاره ما نه آن‌قدر به خورشید نزدیک است که مانند عطارد از شدت داغی جو خود را از دست بدهد،
و نه آن‌قدر دور است که مانند نپتون یخ‌زده و بی‌جان باشد. دقیقاً در بهترین جای منظومه شمسی که به آن «کمربند حیات» می‌گویند، قرار گرفته است.
زندگی موجودات زنده روی کره زمین همچنان تا چهار میلیارد سال دیگر هم ادامه خواهد داشت. در واقع زندگی روی زمین آن‌قدر به خورشید وابسته است که به‌محض از بین رفتن خورشید، ما هم دیگر وجود نخواهیم داشت. اما نگران نباشید تا آن زمان فرصت زیادی باقی است. دانشمندان پیش‌بینی کرده‌اند که خورشید در اواخر عمرش، تمام هیدروژن‌های خود را سوزانده است و به یک «غول قرمز» تبدیل می‌شود. خورشید آن‌قدر بزرگ می‌شود که دو سیاره اول منظومه شمسی، یعنی عطارد و زهره را در خود فرو می‌بلعد و به نزدیکی زمین می‌رسد!
آب تمام اقیانوس‌ها و دریاهای زمین بخار می‌شود و سیاره زیبای ما به برهوتی خشک و سوزان تبدیل خواهد شد. شاید تا آن زمان انسان‌ها خانه جدید و امنی برای خود در جایی دیگر از کیهان پیدا کرده و در حال تماشای نابودی سیاره‌شان باشند!
از زمیـن به ماه
سیاره زمین در فاصله 150 میلیون کیلومتری از خورشید، تنها نیست و در همسایگی خود همدم کوچکی دارد. یک نظریه قدیمی می‌گوید: زمانی که کره زمین در حال تشکیل‌شدن بود، جسمی بسیار بزرگ و تقریباً به اندازه مریخ به آن برخورد کرده است. در نتیجه این برخورد، مقدار بسیار زیادی از خرده‌سنگ‌های زمینی در فضا معلق شدند و به‌سرعت شروع به گردش به دور زمین کردند.
پس از چندین سال تمام این خرده‌سنگ‌های ریز و درشت، در اثر نیروی گرانش به یکدیگر پیوند خوردند و ماه، یعنی قمر زمین را تشکیل دادند. اندازه ماه تقریباً یک‌چهارم زمین است و ستاره‌شناسان حدس می‌زنند گودال بزرگی که اکنون اقیانوس آرام در آن قرار دارد، به دلیل همان برخورد وحشتناک به وجود آمده است.
از روی زمین، ماه چهره بسیار زیبا و روشنی دارد. اما اگر با تلسکوپ به سطح آن نگاه کنید، حفره‌های ریز و درشتی می‌بینید که در اثر برخورد شهاب‌سنگ‌های آسمانی به وجود آمده‌اند.
در سمت پنهان ماه خبری از گودال‌های شهاب‌سنگی فراوان نیست، بلکه بیشتر دریاها وجود دارند. تعجب نکنید! در هیچ جای منظومه شمسی، به‌جز زمین، آب مایع وجود ندارد. اما روی سطح ماه دشت‌های بسیار پهناوری هست که به دلیل شباهت ظاهری‌شان به بستر دریا، اصطلاحاً به آن‌ها دریاهای ماه می‌گویند.
ماه تنها قمر سیاره زمین است و با بازتاباندن نور خورشید، شب‌های زمین را کمی روشن می‌کند. ماه در مداری بیضی‌شکل (همانند مدار سیارات منظومه شمسی) هر 5/27 روز یک‌بار، یک دور به گرد سیاره مادر خود، یعنی زمین می‌گردد. فاصله ماه از زمین به‌طور متوسط 384000 کیلومتر است و قطر آن در حدود 3500 کیلومتر، یعنی تقریباً برابر با عرض قاره استرالیاست.
فراتر از منظومه شمسی
از زمانی که نیل آرمسترانگ برای نخستین بار روی ماه قدم گذاشت، نزدیک به 50 سال می‌گذرد. جالب است بدانید طی این سال‌ها تنها 12 انسان دیگر روی ماه قدم گذاشتند و تمام سفرهای فضایی ما به سفرهای کوتاهی به ایستگاه فضایی محدود شده است. هر سال حدود 12 فضانورد که هر کدام تخصصی مخصوص به خود دارند، راهی ایستگاه فضایی می‌شوند. برخی از آن‌ها مهندس هستند، برخی زیست‌شناس و حتی معلم. ایستگاه فضایی که در فاصله 500 هزار کیلومتری از سطح زمین قرار دارد، مقر اصلی آزمایش‌ها و تحقیقات انسان‌ها درباره شرایط بی‌وزنی و زندگی در فضا به شمار می‌رود.
در آینده می‌توانیم با استفاده از نتایج پژوهش‌هایی که در ایستگاه فضایی انجام داده‌ایم، سفرهای مطمئن‌تر و کم‌خطرتری را به ماه یا مریخ و یا حتی فراتر از آن انجام دهیم.
زندگی در فضا دشواری‌های زیادی دارد که دلیل اصلی آن بی‌وزنی است. نبودن نیروی گرانش تمام بخش‌های زندگی انسان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؛ از نحوه غذا خوردن و خوابیدن گرفته تا انجام بسیاری از امور ساده روزمره، مانند نظافت و دست‌شویی رفتن!
گذشته از آن، به دلیل خطرهای زیادی که سفر انسان به فضا به همراه دارد، دانشمندان ترجیح می‌دهند کاوش‌های فضایی را به کمک ربات‌های فضانورد انجام دهند. تا کنون صدها کاوشگر فضایی بخش‌های متفاوت منظومه شمسی، از خورشید تا فراتر از پلوتو را طی کرده‌اند و عکس‌ها و اطلاعات زیادی برای انسان‌ها فرستاده‌اند.
با وجود اینکه اندازه خورشید نسبت به زمین بسیار بزرگ‌تر و قطر آن 109 برابر قطر زمین است، اما در مقایسه با ستارگان دیگر جهان یک ستاره تقریباً کوچک محسوب می‌شود!
جالب است بدانید که به دلیل نوع چرخش ماه، ما همیشه یک‌طرف این همسایه کوچک را می‌توانیم ببینیم. این پدیده به «قفل‌شدگی گرانشی» معروف است. یعنی تا قبل از پرتاب سفینه‌های فضایی به ماه، هرگز طرف دیگر ماه را ندیده بودیم!
اگر می‌خواهید روزی به فضا سفر کنید، حتماً بعداز تکمیل اطلاعات علمی خود، با تغذیه مناسب و ورزش‌کردن آمادگی لازم را کسب کنید تا بتوانید به‌زودی به آرزویتان جامه عمل بپوشانید!
منابع:
1. فرهنگنامه نجوم فضا، تالیف خاطره بهی، کاظم کوکرم، بابک امین تفرشی و جمعی از نویسندگان. نشر طلایی.1390
2. اسرار کیهان، تالیف رابین کرود، مترجم آمنه برزنونی، نشر ایده پردازان چکاد. 1396
3. سایت نجوم ایران www.noojum.com