از درس کـار و فنـاوری و اهمیـت آن برایمان بگویید.
درس کار و فنـاوری که در سه پایـه از دوره متوسطه اول تدریس می‌شود، شامل پودمان‌هایی است چون پرورش و نگهداری گیاهان؛ کار با چوب و نقشه‌کشی؛ جست‌وجو و جمع‌آوری اطلاعات، فناوری و نـوآوری و کاربـرد فنـاوری اطلاعـات و ارتبـاطات بـرای آشنایی دانش‌آموزان با دنیای کسب‌وکار و کسب مهارت. تا قبل از آن، بچه‌ها در درس حرفـه‌وفـن که مهارت‌محور بود، با انواع شغل‌های موجود در بازار کار آشنا می‌شدند تا براساس نیاز و علاقه، رشته تحصیلی خود را در هدایت تحصیلی انتخـاب کنند. بعد از اینکه درس کار و فناوری ایجاد شد، علوم رایانه‌ای هم از پایه ششم به این درس اضافه شد که در پایه‌های بالاتر کامل می‌شود. دانش‌آموزان باید در این درس کار با نرم‌افزارها را در قالب پودمان بیاموزند.
معلمان درس کار و فناوری لازم است چه صلاحیت‌ها و توانمندی‌هایـی داشتـه باشنـد؟ معلمـان چه نقشی در تحقق اهداف این درس دارند؟
دبیر درس کار و فنـاوری بایـد به علم رایانه مسلط باشد. مثلاً در پایه نهم آموزش اتوکد، تولید بازی‌های رایانه‌ای و نرم‌افزارهای الگوریتم آمده است. بنابراین، معلم باید در آموزش این موارد مهارت داشته باشد. با تغییر کتاب درسی، معلمان مجبور بودند این مهارت‌ها را یاد بگیرند. بسیاری از همکاران مقاومت کردند و با رهاکردن تدریس این درس به تدریس درس دیگری مشغول شدند. از طرف دیگر هم بسیاری از معلمان سایر درس‌ها، به ویژه نیروهای جوان که سواد فناورانه خوبی داشتند، به تدریس این درس روی آوردند و خوب عمل می‌کنند.
در بیشتر مدرسه‌هـا امکانات و زیرساخت‌هایی چون اتاق رایانه برای آموزش به دانش‌آموزان وجود ندارد و معلم مجبور است رایانه کیفی (لپ‌تاپ) شخصی خود را برای آموزش به کلاس ببرد. به همین خاطر بیشتر معلمان قید آموزش‌های مرتبط با رایانه را مـی‌زنند و سایر مهارت‌های این درس را آموزش می‌دهند. در واقع این معلمان در چـارچـوب کتاب کار نمـی‌کنند و به همان درس حرفه‌وفن برگشته‌اند. البته به همت و علاقه معلم نیز بستگی دارد. گاهی می‌بینیم مدرسه یک یا دو رایانه دارد، اما چون قدیمی است، معلم با آن کار نمی‌کند. ما در دوره‌های آموزشی معلمان دفتر شاخص الکترونیکی را برای ارزشیابی درس کار و فناوری تهیه کردیم و به آن‌ها دادیم، اما گاهی می‌بینیم معلم فقط یک پروژه به دانش‌آموز می‌دهد و همان را ملاک ارزشیابی قرار می‌دهد.
موضوع دیگر این است که ارزشیابی درس حرفه‌وفن، 12نمـره عملـی و 8 نمره کتبی دارد، امـا در ارزشیابی درس کار و فـناوری، آزمـون کتبی برداشتـه شد. این درس ارزشیـابی پایانی ندارد و ارزشیابی به صورت مستمر و عملکردی است. به همین خاطر بسیاری از معاونان مدرسه که به دلیل کمبود نیرو باید شش تا دوازده ساعت در هفته تدریس کننـد، درس کـار و فنـاوری را بـرای تـدریـس انتخـاب می‌کنند. تصور می‌کنند چون این درس در برنامه امتحانی دانش‌آموزان نیامده است، اهمیت چنـدانی ندارد و لازم نیست وقت زیادی صرف تدریس آن کنند.
از اهداف اصلی حوزه تربیت و یادگیری درس «کار و فناوری» در دوره اول متوسطه، سواد فناورانه و سـواد فنـاوری اطلاعـات و ارتبـاطات است. شمـا چگـونه کمک مـی‌کنید دانش‌آمـوزانتان در این موضوع شایستگی کسب کنند؟
مـن از همـان زمـان کـه درس حرفـه‌وفـن را تـدریس می‌کردم، پشت ماشینم پر از وسایل کارگاهی بود. همه آن‌ها را با هزینه شخصی خودم تهیه کردم. در حالی‌که آن زمان حقوق ماهیانه‌ام 600 هزار تومان بود، بیشتر از دو میلیون تومان وسایل خریده بودم تا با دانش‌آموزانم در کلاس کار عملی انجام دهیم. مدیر و همکاران مدرسه مـی‌گفتند کلاست سر و صدا دارد و بچه‌ها می‌گفتند این درس از شیرین‌ترین درس‌های ماست. وقتی درس به شکل عملی ارائه می‌شود، دانش‌آموزان سر ذوق می‌آیند و کمتر خسته می‌شوند. تا جایی که بچه‌ها در پایان کلاس کارگاهی وقتی وقت کم می‌آوردند، می‌گفتند اجازه دهید کارمان را انجام بدهیم و بعد برویم. البته ممکن است تعدادی از دانش‌آموزان به مباحث نظری علاقه بیشتری داشته باشند، اما همین گروه از دانش‌آموزان نیز برای انجام کارهای روزمره به کسب این مهارت‌ها نیاز پیدا می‌کنند. بنابراین لازم است آن‌ها را یاد بگیرند.
وقتی درس کار و فنـاوری به متـوسطه اول اضـافه شـد، من علاوه بر رایانه‌ای که در خانه داشتم، یک رایانه کیفی (لپ‌تاپ) با هزینه شخصی برای انجـام کارهـای کلاسـی خریـدم. رایانه کیفی‌ام (لپ‌تاپم) چند بار در کلاس آسیب دید، اما برایم مهم نبود. این اتفاق برای کسـی که عاشق معلمی است و می‌خواهد با جان و دل کار کند، پیش می‌آید. در مدرسه‌هایی که در کارگاه، رایانه داشتند، از آن‌ها برای کلاس استفاده می‌کردیم. اما اگر رایانه در کارگاه نبود، هـر جلسه رایانـه‌ام را در اختیـار دانش‌آمـوزان مـی‌گذاشتم. همچنین، دانش‌آموزانی که در خـانه رایانه کیفی (لپ‌تاپ) نداشتنـد، پشت رایانه کیفی‌ام (لپ‌تاپم) می‌نشستند تا کارشان را انجام دهند.
در آمـوزش‌های مجازی نیـز سعی کردم برای تولید محتوای الکترونیکی از تکنیک‌ها و نرم‌افزارهای جـدیـد استفـاده کنـم. کـار سایـر معلمان را رونوشت (کپـی) نمی‌کنـم. از همکارانـم یاد می‌گیرم، اما تلاش می‌کنم آن را به شکلی به کار بگیرم که نواقص آن را به حداقل برسـانم و بتوانـم امکانات بیشتـری به آن اضافـه کنـم. نرم‌افزارهـای کـاربـردی را به دانش‌آموزان معرفی و آموزش مـی‌دهم. جالب بود که در حوزه ساخت بازی‌های رایانـه‌ای، حتـی آن دسته از دانش‌آموزانـی که در سایـر فعـالیت‌ها کم‌رنگ بودند، بسیار درخشیدند. در تولید محتواهای الکترونیکی علاقه‌ها و نیازهای دانش‌آموز را در نظر می‌گیرم. سعی می‌کنم محتوایی تولید کنم که برای مخاطب جذاب باشد و توجهش را جلب کند. محتوایی که به‌راحتی نیز قابل استفاده باشد.
آیا می‌توان کاربرد رایانه در درس کار و فناوری را در درس‌های گوناگون تلفیق کرد تا قابلیت‌های جدیدی در آموزش به وجود آیند؟
بله. ما به همکاران گفتیم این درس را با درس‌های دیگر تلفیق کنید. خود ما چند پروژه تلفیقی هم کار کردیم. بچه‌ها می‌توانند با کمک درس کار و فناوری برای انجام فعالیت‌های سایر درس‌هایشان دست‌ساز بسـازند. وقتـی معلم علـوم در کلاس کالبـدشناسی (آناتومی) بدن را به صـورت سه‌بعدی به دانش‌آموزان نشان داده بود، دانش‌آموزانم در درس کار و فناوری از من می‌پرسیدند معلم علوم با چه نرم‌افزاری این کـار را انجـام داده است و مـن کار با آن نـرم‌افـزار را به آن‌ها آموزش دادم.
برای ارزشیابی از دانش‌آموزان در فضای مجازی چگونه از فناوری‌های یادگیری الکترونیکی کمک گرفتید؟
برای مثال در مبحث برق و الکترونیک از دانش‌آموزانم خواستم نرم‌افزار ادیسون، اسنگـیت و رکـوردرها را نصـب و استفـاده کنند. نرم‌افزار ادیسـون شبیه‌ساز مدارهای الکتریکی است. بعد از آموزشم، دانش‌آموزان می‌توانستند با کمک این نرم‌افزار برای مثال مدار کلید تبدیل را ببنـدنـد یا نشـان دهـند انواع کلیدهـا چطور کار می‌کنند. در آزمایش‌های درس علوم نیز می‌توان از شبیه‌سازها استفاده کرد. سنجش ما عملکـردی است. مثـلاً دانش‌آمـوز لازم اسـت از نحـوه انجام کـار فیلم بگیـرد و آن را بفرستـد. آزمون برخط تصویری هم برگزار مـی‌کنم. مثلاً در بخش الکترونیک، صفحه رایانه کیفی‌ام (لپ‌تاپم) را برای دانش‌آموازن به اشتراک می‌گذارم. در یک مدار، مثلاً دیود را برعکس می‌گذارم و می‌پرسم اگر الان کلید را بزنم، چه اتفاقی می‌افتد؟ یا اینکه مدار را اشتباه می‌بندم و از دانش‌آموز می‌خواهم اشکال را پیدا کند. در بخش عملی درس‌های رشتـه کار دانش و فنی‌و‌حرفه‌ای از جمله در درس رایانه، ارزشیابی در هر شرایطی حضوری است و با گروه‌بندی دانش‌آموزان انجام می‌شود.
بـرای افـزایـش انگیـزه یادگیـری دانش‌آموزان در آموزش‌های مجـازی چه روشـی را به کار گرفتید؟
از آنجا که در آموزش‌های مجازی تعامل دانش‌آموزان با یکدیگر و با معلم به حداقل رسیده بود، از انگیزه یادگیری دانش‌آموزان کاسته شد. به همین خاطر تلاش کـردم یکی از روش‌هایی را که در کلاس حضوری برای افزایش انگیزه یادگیری بچه‌ها به کار می‌گرفتم و بسیار مورد استقبال واقع شده بود، با آموزش برخط نیز مطابقت بدهم. بانک کلاسی داشتیـم. اگر بچه‌هـا فعالیت‌هـای اضافه‌تـر و فراتر از انتظار انجام می‌دادنـد، آن را به عنـوان مـوجـودی‌شان در بانک در نظر می‌گرفتم. در جدول شاخص الکترونیکی نیز عنوان «موجودی بانک» را برای ثبـت موجـودی هـر دانش‌آموز اضـافـه کـردم. اگر دانش‌آموز فعالیتی فـراتـر از آنچـه مـن برای پودمـان تعیین کـرده بودم، انجـام مـی‌داد، به موجودی‌اش اضافه مـی‌کردم. دانـش‌آموز مـی‌توانست از مـوجـودی بـانـک خـود بـه هـم‌کلاسـی‌اش قـرض دهـد. بـه ایــن ترتیـب، موجودی بانک همـه زیاد شـد. بـه دانش‌آمـوزی که عملکـرد خـوبی نداشت، گفـتم اگـر بتـوانـی چـهـار نمره کسـب کنـی، سه برابـر آن به تو نمـره مـی‌دهم. همین کار را انجام دادم و تشویقش کـردم. بـرای دفعـه بعـد گفتـم، اگر نمـره‌ات را بـه شش برسانـی، بـرایت 20 در نظـر مـی‌گیرم. در نهایت ایـن دانش‌آمـوز پیشرفت خیلی خوبـی داشت.
بعد از حضوری شدن کلاس‌ها در دوران پسـاکرونا، دانـش‌آمـوزان و همیـن‌طـور روش‌هـای آموزشـی چه تغییـری خواهند داشت؟
در دوران کـرونا تغییـرات خوب زیادی در روش‌های آموزشی اتفاق افتاده‌اند که موجب شدند از فناوری روز استفاده بهتری داشته باشیم. ما مطمئناً به قبل از کرونا برنمی‌گردیم. از طرف دیگر، وابستگی دانش‌آموزان به گوشی زیاد شده است و زمان می‌برد تا دانش‌آموزان خود را بازسازی کنند، تعاملات اجتماعی‌شان را حفظ کنند و به جنب و جوش دوران قبل از کرونا برگردند.
در آخر اگر نکته‌ای که ذکر آن را لازم می‌دانید بفرمایید.
تا زمـانی که به درس کـار و فناوری به‌عنوان درس پایه و مهارتی اهمیت ندهیم و الـزامی برای آمـوزش معلمان نباشد، به اهداف این درس دست پیدا نمـی‌کنیم. بسیـاری از معلمان مدرک «آی‌سی‌دی‌ال» دارند، اما مهـارت لازم را در آن ندارند. در دوران کرونا بیشترین هـم و غـم ما این بـود که در کلاس‌های حضـوری و مجـازی کار با نرم‌افزارهای تدریس مجـازی را به معلمان آموزش دهیم. با توجه به اطلاعاتـی که از نیازسنجـی به دست آوردیم، کار با برنامه‌هایی چون پاورپوینت، ورد، فتوشاپ و ویرایشگرها چون کمتازیا، اسکرین رکوردر، اسنگیت و انواع کمپرسورها و کانورتر را آموزش دادیم.
لازم است در شیوه برگزاری دوره‌های ضمن خدمت بازنگری شود تا معلمان خود را ملزم به کسب مهارت بدانند. این‌طور نباشد که در ارزشیابی دوره‌های ضمن خدمت، یک نفر بتواند به جای تعداد زیادی از همکاران آزمون دهد. آزمون‌های عملکردی حضوری برگزار شوند و معلمان پروژه‌شان را حضوری انجام دهند.