نقاشی با مهر

فوت اول

گران‌قیمت‌ترین پارچه‌های قلمکار آن‌هایی هستند که نقششان با قلم‌مو نقاشی شده باشد. برای پدیدآوردن چنین پارچه‌ای ابتدا باید یک طرح اولیه روی کاغذ داشت. قلمکارسازان ابتدا روی تمام خط‌های چنین طرحی را با سوزن پر از سوراخ می‌کنند. سپس این طرح روی پارچه قرار می‌گیرد و روی آن را گِرد دوده می‌زنند. دوده از سوراخ‌های طرح می‌گذرد و روی پارچه ردی از طرح به‌صورت نقطه‌چین به جا می‌ماند. در نقاشی دیواری و یا گچ‌بری هم برای انتقال طرح روی دیوار از همین روش استفاده می‌شود.

دستان ماهر 

کمتر پیش می‌آید که این دست حین کار مرتکب اشتباهی شود. چرا که در صورت خطا، ممکن است اشتباه قابل اصلاح نباشد و پارچه غیرقابل استفاده شود. حتی قلمی‌کردن طرح‌ها براساس نقطه‌چین روی پارچه هم دقت و استادی می‌خواهد و هر تازه‌کاری از آن سربلند بیرون نمی‌آید. خط‌ها نباید موقع ترسیم نازک یا کلفت شوند. باید قوی و یکدست باشند. انحناها هم باید درست از آب دربیایند. در گذشته داخل طرح هم با قلم‌مو رنگ می‌شد که این باعث بالا‌رفتن قیمت پارچه می‌شد. اما این روزها رنگ به‌وسیله‌ مُهر‌های چوبی داخل طرح می‌نشیند.

مهرهای رنگی

بخش مهمی از کار تولید پارچه‌های قلمکار بر عهده همین مُهرهای چوبی است. به ازای هر بخش از طرح قلمکار باید چند مهر ساخته شود. مثلاً اگر بخواهیم روی پارچه یک گل چهار رنگ داشته باشیم، باید برای هر رنگ یک مهر ساخته شود تا هر مهر آغشته به یک رنگ شود و روی پارچه بنشیند و آن رنگ را منتقل کند. ساخت مهرهای قلمکار کار منبتگران کاربلد است. هر چه تعداد رنگ‌های پارچه قلمکار بیشتر باشد، پارچه گران‌تر و چشم‌نوازتر خواهد بود.

تمام رازهای یک شغل

هر کدام از مراحل کار پارچه قلمکار پر از راز و فوت‌های کوزه‌گری‌ست؛ از جمله مُهر زدن پارچه. مُهر باید به اندازه‌ به رنگ آغشته شود؛ نه کم که نقش‌ها ناقص از کار دربیایند و نه زیاد که رنگ اضافه از لبه طرح بیرون بزند. مُهر چوبی باید درست در جای خود بنشیند و ضربه مشت استاد به روی قالب باید به اندازه کافی محکم باشد تا طرح به‌خوبی روی پارچه بیفتد. استادکاران قلمکارساز در این مرحله معمولاً یک تکه پارچه یا چرم دور دست می‌بندند تا حین ضربه‌ زدن دستشان آسیب نبیند.

رمز و رازهای رنگی

یکی از مهم‌ترین رازهای قلمکارسازان ایرانی که تاجران اروپایی به‌دنبال کشف آن بودند، در همین سطل‌های رنگ نهفته بود. استفاده از رنگ‌های طبیعی باعث می‌شد پارچه‌های قلمکار به این راحتی‌ها رنگ نبازند. البته رمز و راز ساخت رنگ‌های قلمکار چیزی بیش از این بود. قلمکارسازان برای آنکه رنگ روی پارچه پخش نشود، به آن «کتیرا» اضافه می‌کردند. و برای آنکه رنگ روی قالب باقی نماند و بعد از استفاده داخل مُهر خشک نشود، در ترکیب آن از روغن کنجد یا روغن کرچک بهره می‌گرفتند.