اختلال یادگیری نوعی اختلال عصبشناختی است که به‌شکل مستقیم به مغز آدمی مربوط است. این اختلال به مجموعه‌ای از نارسایی‌ها در فرایند دریافت، ادراک و پردازش مغز اطلاق میشود که مانع از یادگیری، کسب مهارت و به‌کارگیری آن در فرد و همچنین برقراری ارتباط مؤثر او با دنیای اطراف میشود.
اختلال یادگیری سبب میشود با در نظرگیری رده‌ی سنی و سطح هوش‌بهر، میزان دستیابی انسان به پیشرفت تحصیلی کمتر از حد انتظار باشد و غالباً در افرادی دیده میشود که از نظر بهره‌ی هوشی بالاتر یا پایین‌تر از سطح متوسط هستند. بنابراین، دانش‌آموزان درگیر با این گروه از اختلالات را نمی‌توان در زمره‌ی «دانش‌آموزان با نیازهای ویژه» (استثنایی) تلقی کرد.
اختلال یادگیری، با وجود شیوع فراوان، هنوز به‌طورکامل شناخته نشده است. عوامل بروز این اختلالات متعددند، اما به چند گروه اصلی تقسیم می‌شوند:
الف) عوامل کاراندام شناختی (فیزیولوژیک)
- تأخیر در رشد کامل برخی از اجزای دستگاه عصبی مرکزی، به‌خصوص مغز، در طول دوران جنینی؛
- عوامل زیست‌شیمیایی (بیوشیمیایی) و اختلالات سوخت‌وسازی (متابولیکی) مثل هایپوگلیسمی و کم‌کاری تیروئید در هنگام تولد یا قبل و بعد از آن؛
- آسیب‌دیدگی‌ها، ضربه‌ها و صدمه‌های واردشده به دستگاه عصبی و مرکزی، به‌خصوص مغز، که در عملکردهایی روانی مثل ادراک و حافظه تأثیرگذارند؛
- تولد زودرس؛
- ابتلای مادر به بیماری‌های عفونی، مزمن و همچنین داشتن اعتیاد؛
- تغذیه و بهداشت نامناسب مادر هنگام بارداری و زایمان.
ب) عوامل ژنتیکی
- وجود نمونه‌های درگیر با اختلالات یادگیری در خانواده به‌شکل ارثی.
ج) عوامل محیطی
- تغذیه و بهداشت نامناسب؛
- قرارداشتن در محیط پراسترس و اضطراب که در فرایند رشد کودک تأثیر منفی دارند. برخی از این عوامل عبارت‌اند از:
- نارسایی رشد اجتماعی و عاطفی کودک به‌دلیل نبود امنیت طبیعی یا نبود ثبات محبت در محیط خانه یا مدرسه؛
- بدسرپرستی و بی‌توجهی والدین؛
- رفتارهای ضداجتماعی در خانواده.
- رشد کلامی ناکافی؛
- ابتلای کودک به بیماری‌های مزمن، مشکلات تنفسی، حساسیت‌های شدید و نیز واردآمدن صدمه‌ها و آسیب‌های جدی به کودک، به‌ویژه در ناحیه‌ی سر؛
- محرومیت‌ها و کمبودهای شدید در محیط و منطقه‌ی زندگی.
د) عوامل آموزشی
- تدریس ناکافی و ناصحیح؛
- برخوردارنبودن فرد آموزش‌دهنده از مهارت‌های تخصصی یاددهی؛
- نبود فعالیت‌های جانبی و برانگیزنده در یادگیری؛
- نپرداختن به اصل کسب مهارت‌های اجتماعی، کلامی و نیز مهارت‌های حرکتی و جسمی به موازات آموزش؛
- استفاده‌ی نادرست از روش‌ها و الگوهای یاددهی و یادگیری.
عوامل آموزشی موضوع مهمی است که در شرایط امروز به یکی از اصلی‌ترین عوامل «اختلالات پنهان یادگیری» مبدل شده است.
با فراگیری بیماری کرونا و تعطیل‌شدن ناگزیر مدرسه‌ها، بخش اعظمی از فعالیت‌های آموزشی و تحصیلی کودکان به «خانه‌ها» انتقال یافته است. بنابراین، بسیاری از نشانه‌های اختلالات یادگیری یا نامکشوف می‌مانند یا به بی‌توجهی، بازیگوشی و کم‌کاری دانش‌آموزان نسبت داده می‌شوند. این اتفاق به‌طور قطع نه‌تنها به ایجاد وقفه و رکود پیشرفت تحصیلی آن‌ها منجر میشود، بلکه با تأخیر در کنترل و کم‌کردن نشانه‌های اختلال، در آینده‌ی تحصیلی و سرنوشت دانش‌آموزان نیز پیامدهای سوء و منفی به‌جا می‌گذارد.
راهکار مقابله با این نتیجه‌های ناخواسته، مداخله‌ی بهنگام و طراحی فعالیت‌های جبرانی از طرف معلمان است. یکی از بهترین و مؤثرترین راهکارها در این زمینه بازی‌درمانی از طریق استفاده از بازی‌های آموزشی هدفمند است، لیکن قبل از هر اقدامی باید به ارتقای دانش تشخیصی و مهارت و آگاهی معلمان و مربیان در ارتباط با اختلالات یادگیری پرداخت، زیرا مؤثر واقع‌شدن اقدامات درمانی و جبرانی نیاز دارد به:
- آشنایی کامل و کافی معلم با مقوله‌ی اختلال یادگیری؛
- همراهی خانواده؛
- نبود هر نوع پیش‌داوری و قضاوت غیرتخصصی نسبت به فرایند یادگیری کودک.
انواع شایع و پرتکرارتر اختلالات یادگیری
اختلالات یادگیری در سه گروه اصلی طبقه‌بندی می‌شوند:
1. خواندن یا خوانش‌پریشی؛
2. نوشتن یا نوشتارپریشی؛
3. ریاضی یا محاسبه‌پریشی.
منابع
1. شعبانی، حسن (۱۳۷۱). مهارت‌های آموزشی و پرورشی (روش‌ها و فنون تدریس). سازمان سمت. تهران.
2. هیلگارد، ارنست روپیکوت (۱۳۶۲). زمینه‌ی روان‌شناسی. ترجمه‌ی حسن رفیعی. ارجمند. تهران.