تصویرافکن (پروژکتور): اولین و مقدماتی‌ترین سخت‌افزار مورد نیاز کلاس‌های درس تصویرافکن است. هرچند کلاس‌هایی که به یک دستگاه تصویرافکن مجهزند، به اشتباه و از نگاه آماری هوشمند شمرده می‌شوند، اما کلاس هوشمند ملزومات خاص خود را دارد که در مقالات بعدی مطرح خواهند شد. نوع تصویرافکن، نحوه نصب آن، تنظیمات و روش نگهداری آن، از جمله نکات تأثیرگذار در آموزش و ارگونومی هستند. همچنین توصیه می‌شود، برای استفاده بهینه، تصویرافکن ثابت و نصب شود، زیرا سیاربودن آن به شدت از طول عمر دستگاه خواهد کاست.
رایانه: براساس شرایط هر آموزشگاه، بهتر است رایانه کیفی در اولویت اصلی قرار گیرد و در صورت وجود به تعداد کافی، بر حسب پایه و رشته تقسیم‌بندی و نرم‌افزارهای مورد نیاز هر پایه یا رشته روی آن نصب شود.
بلندگو (اسپیکر ): وجود یک دستگاه بلندگو در کلاس‌ها برای استفاده از رسانه‌های صوتی ضروری است. ثابت یا سیاربودن بلندگو به شرایط کلاس بستگی دارد.
پرده نمایش: اندازه پرده مناسب کلاس حداقل 180×180 است. در بهترین حالت، پرده باید در کنار تخته سفید قرار گیرد. ترجیح دارد پرده به سمت در و تخته به سمت پنجره باشد. قرارگرفتن پرده روی تخته نادرست است، زیرا در صورت ارائه و استفاده هم‌زمان از رایانه و تخته (که در آموزش اجتناب‌ناپذیر است)، کار معلم بسیار سخت خواهد بود. بنابراین، در جایی که فضای کلاس این اجازه را می‌دهد، پرده و تخته در کنار هم نصب شوند. استفاده از پرده‌های سیار چندان مناسب نیست و استفاده از تخته به‌عنوان پرده، به دلیل انعکاس نور و ایجاد چشم‌درد و سرگیجه، به لحاظ ارگونومی صحیح نیست. از بین انواع پرده‌ها، پرده سقفی دستی یا برقی معمولی برای کلاس درس مناسب است.
خودکار آنتن‌دار لیزری: در هر کلاس یا برای هر معلم یک خودکار آنتن‌دار لیزری لازم است. زمانی که معلم به جمله‌ها یا شکل‌های روی تخته اشاره می‌کند، با استفاده از این خودکار که هم آنتن و هم لیزر دارد، اشاره راحت‌تر می‌شود و معلم مانع دیده‌شدن تخته نخواهد شد. همچنین، لیزر این امکان را می‌دهد که معلم در هر نقطه از کلاس به موارد مورد نظر اشاره کند (شکل 1).
قلم نوری (رایانک قلمی)، رایانک قلم‌دار یا رایانه کیفی لمسی قلم‌دار: بسته به شرایط آموزشگاه، یکی از این موارد بهتر است در کلاس موجود باشد. در ساده‌ترین حالت، یک دستگاه قلم نوری معمولی یا هر وسیله لمسی که معلم بتواند با قلم روی آن بنویسد، برای کلاس درس نیاز است. در بسیاری موارد، به‌ویژه در درس‌های علوم پایه و فنی، که معلمان مدام در حال نوشتن هستند و باید سرپا بایستند، مشکلاتی مثل دیسک کمر و آرتروز دیده می‌شوند. اگر ابزارهای گفته‌شده وجود داشته و به تصویرافکن متصل باشند، معلم گاهی می‌نشیند و مطلب را روی آن‌ها می‌نویسد. این شرایط ضمن ایجاد تنوع در آموزش، از لحاظ ارگونومی هم مناسب خواهد بود (شکل 2).
تخته هوشمند: امروزه گسترش استفاده از آموزش‌های الکترونیکی، یکی از راه‌های برون‌رفت از آموزش سنتی به سمت آموزش مدرن است و همین عامل هر روز بر نیاز گسترده مراکز آموزشی به استفاده از رسانه آموزشی می‌افزاید (علی‌آبادی و عباسی، 1399). تخته‌های هوشمند از مهم‌ترین رسانه‌های آموزشی الکترونیکی هستند که مدتی است جایگزین تخته شده‌اند و بدون وجود آن‌ها در کلاس آموزشی، اطلاق کلاس هوشمند یا محیط الکترونیک به آن، کاری غیرعلمی و غیراستاندارد خواهد بود. تخته‌ها نیز همچون سایر موارد باید استانداردها و شاخصه‌‌هایی آموزشی داشته باشند. برای اطلاع از این استاندارد، شاخص‌ها و ویژگی‌های فنی سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، به مقاله عباسی و عباسی (1398) مراجعه کنید.
صدابر (میکروفن) بی‌سیم: در صورتی که معلم قصد داشته باشد دانش‌آموزان محتوای ارائه‌شده در کلاس را به‌صورت الکترونیک ضبط کنند، به یک دستگاه صدابر بی‌سیم نیاز خواهد بود تا معلم بتواند ضمن تحرک و تعامل، به تدریس بپردازد.
دوربین: در شرایط ایده‌ال، بهتر است به‌منظور ضبط یا نمایش فعالیت‌های گروهی، مثل حل تمرین، اجرای آزمایش و دست‌سازه‌ها، یک دستگاه دوربین در کلاس وجود داشته باشد. این دوربین باید به تصویرافکن متصل باشد و در شرایط بهتر بتواند در سقف روی ریل یا کابل‌هایی حرکت کند تا معلم با «دورفرمان» (کنترل) آن را برای نمایش فعالیت‌های گروه به کلاس، در بالای سر گروه قرار دهد.
دورفرمان (کنترل) رایانه: یکی از بزرگ‌ترین مشکلات کلاس‌های الکترونیک یا هوشمند، کم‌تحرکی معلم و کنترل‌نداشتن او بر کلاس، به علت قرارگرفتن پشت رایانه برای کار مداوم با آن است. این موضوع ممکن است به فرایند آموزش و یادگیری، چه از بابت رهبری آموزشی و چه از بابت تنوع کلاسی، آسیب برساند. یکی از تجهیزات الکترونیکی که این مشکل را به‌راحتی حل می‌کند و از ضروری‌ترین ابزارهای مورد نیاز در هوشمندسازی به‌شمار می‌رود، دورفرمان رایانه است. این ابزار با یو‌اس‌بی (USB) از طریق مادون قرمز یا بلوتوث، با هر رایانه‌ای ارتباط برقرار می‌کند و نیاز به نصب نرم‌افزار ندارد. بعد از اتصال، با فشاردادن کلید روی دورفرمان، ارتباط برقرارمی‌شود. دستگاه عملکردی همانند موشواره بی‌سیم دارد و صفحه‌ای لمسی همچون صفحه لمسی رایانه کیفی دارد که کار با آن را بسیار راحت می‌کند. در مدل‌های مرغوب، حدود 30 متر برد دارد. خوش‌دست‌بودن، لمسی‌بودن، امکان کار با دکمه‌ها، کوچک‌بودن، پوشش آنتن‌دهی بالا، حساسیت بسیار بالا، نداشتن کوچک‌ترین تأخیر در عملکرد، داشتن اشاره‌گر (پوینتر) لیزری برای نشان‌دادن پرده و مصرف کم باطری، این وسیله را برای کلاس درس بی‌نظیر کرده است (شکل 3). ابزارهای مشابه آن مانند صفحه‌کلید کوچک بی‌سیم، دورفرمان تصویرافکن‌ها، دورفرمان هوشمند گوشی و غیره به هیچ وجه برای معلم کارایی این وسیله را ندارند.
صفحه‌کلید بی‌سیم کوچک: این دستگاه عملکردی مشابه دورفرمان دارد، به اضافه اینکه صفحه‌کلید هم دارد. استفاده از آن به جای دورفرمان، تجربه خوشایندی برای نویسنده در پی نداشت. از جمله کار صفحه‌‌های آن می‌توان به این اشاره کرده که وقتی فرد یا گروهی از دانش‌آموزان فعالیتی را انجام می‌دهند و لازم است سایر یادگیرندگان شاهد آن‌ها باشند، می‌توان صفحه‌کلید را به آن‌ها سپرد. یا اینکه معلم می‌تواند در هر نقطه از کلاس مستقر شود و با رایانه کار کند. در مجموع، این وسیله تسهیلگر تعامل و افزاینده تعاملات در کلاس درس خواهد بود (شکل 4).
نمایشگر لمسی: جدیدترین تخته‌های هوشمند، به رایانه و تصویرافکن نیاز ندارند. این نوع نمایشگرها نسبت به تجهیزات مشابه کارایی و ایمنی ارگونومیکی بالایی دارند، اما هزینه زیاد تهیه آن‌ها، برای گسترش در کلاس‌های درس محدودیت ایجاد کرده است.
اینترنت: لزوم دسترسی سریع و آسان معلم به اطلاعات مورد نیاز، بهره‌مندی از برنامه‌های آموزشی و اداری مبتنی بر وب و همچنین اشتراک‌گذاری اطلاعات، دسترسی معلمان در کلاس درس به اینترنت را ضروری ساخته است. همچنین، بر اساس نظریه ارتباط‌گرایی که به‌عنوان نظریه عصر رقمی توصیف شده، دانش و مهارت از طریق ارتباط متقابل بین معلم و دانش‌آموز (به‌ویژه آن‌ها که امکان حضور در کلاس را ندارند)، مبادله و امکان تشکیل شبکه‌های اجتماعی در کلاس فراهم می‌شود (Hanif& Imran , 2022).
سایر تجهیزات: وجود تجهیزاتی مثل پویشگر (اسکنر)، چاپگر، دوربین رقمی و حافظه‌های جانبی در تسهیل فرایند تدریس و یادگیری مؤثر خواهد بود.
لازم به ذکر است، معرفی ابزارها به معنای گرایش به سخت‌افزار نیست، زیرا آموزش مبتنی بر فناوری، بدون فناوری میسر نخواهد بود. از آنجا که مباحث مطرح‌شده حاصل سال‌ها تجربه و مطالعه در حوزه کاربرد فناوری است، امیدواریم مورد استفاده معلمان گرامی قرار گیرد.
پی‌نوشت‌ها
1. Smart board
2. Pc remote control
3. Wireless mini keyboard
4. Hanif & Imran
منابع
1. عباسی، حامد و عباسی، حمیده (1395). «استانداردها و معیارهای تهیه و تولید بردهای هوشمند (smart board) برای محیط‌های یادگیری الکترونیکی». فصلنامه پویش درآموزش علوم تربیتی و مشاوره، دانشگاه فرهنگیان، 1(1).
2. علی‌آبادی، خدیجه و عباسی، حامد (1399). «مقایسه تأثیر محتوای الکترونیکی با الگوی چند رسانه‌ای نئو - نئو و الگوی چند رسانه‌ای محقق ساخته بر یادگیری دانشجو معلمان در آموزش برد هوشمند». فصلنامه علمی پژوهشی فناوری آموزش، دانشگاه شهید رجایی. 1٥(1).
3. Hanif, A., & Imran, M. (2022). When technology-based learning is the only option: evaluating perceived usefulness of social media. Turkish Online Journal of Distance Education-TOJDE, 23(2), 107–119. https://doi.org/10.17718/tojde.1002868