دلایل تشکیل کلاس‌های چندپایه و چالش‌های آن
کلاس‌های چندپایه به‌دلیل تعداد کم جمعیت دانش‌آموزان، اوضاع سخت محیطی، نامناسب‌بودن راه‌های ارتباطی، کمبود نیروی انسانی و فضاهای آموزشی، مهاجرت و به‌حدنصاب‌نرسیدن دانش‌آموزان تک‌پایه تشکیل می‌شود. در این کلاس‌ها معلم باید به دانش‌آموزان پایه‌های متعدد که ممکن است از نظر سن، جنسیت، توانایی و مهارت متفاوت باشند، هم‌زمان یا جداگانه، در چادر، اتاقک سیار (کانکس) یا ساختمان، آموزش دهد. برخی از چالش‌های این کلاس‌ها عبارت‌اند از:
- کمبود وقت به‌دلیل تعدد نقش معلم (آموزگار، مدیر، ناظم، مشاور، مربی ورزش و...)؛
- حجم بالای کتاب‌های درسی و در نتیجه توجه‌نکردن به درس هنر و ورزش؛
- کم‌تجربگی و آموزش‌ندیدن آموزگاران؛
- رفت‌وآمد روزانه‌ی معلمان غیربومی وکاهش انرژی و تمرکز آن‌ها برآموزش‌وپرورش دانش‌آموزان؛
- نامناسب‌بودن فضای آموزشی؛
- کمبود وسایل و تجهیزات کمک‌آموزشی؛
- دوزبانه‌بودن دانش‌آموزان؛
- ضعف فرهنگی و اقتصادی خانواده‌ها؛
- مختلط‌بودن کلاس‌ها.
حمایت‌های نظری از کلاس‌های چندپایه و مزایای آن
پیدایش نظریات نوین آموزشی این ایده را تقویت می‌کند که آموزش چندپایه نه‌تنها ضرورت، بلکه فرصتی آموزشی است. کلاس‌های چندپایه در دیدگاه صاحب‌نظران مکاتب نوین آموزشی به دلایل گوناگون تأیید می‌شوند:
- در نظریهی رشد شناختی پیاژه ، به‌دلیل تبادل افکار و تعامل بین کودکان در سطوح گوناگون رشد که رشد شناختی دانش‌آموز را به دنبال دارد؛
- در نظریهی رشد شناختی اجتماعی ویگوتسکی ، به‌دلیل افزایش منطقه‌ی تقریبی رشد با راهنمایی بزرگسالان و همسالان تواناتر؛
- در نظریهی رشد شناختی اجتماعی بندورا ، به‌دلیل مشاهده و الگوگیری دانش‌آموزان کم‌سن‌و‌سال از دانش‌آموزان بزرگ‌تر؛
- در دیدگاه شاگرد‌محوریِ دیویی به‌دلیل زندگی واقعی که در چندپایه به وجود می‌آید.
تعداد کم دانش‌آموزان در این کلاس‌ها فرصتی فراهم می‌‌آورد تا معلم ویژگی‌ها و توانمندی‌های دانش‌آموزان خود را بهتر بشناسد. همچنین تدریس در کلاس چندپایه برای معلم سبب افزایش تجربه‌ی آموزشی او می‌شود؛ چراکه در یک سال تحصیلی مطالب درسی چند پایه را آموزش می‌دهد. در نتیجه با کتاب‌های پایه‌های گوناگون و همچنین ویژگی‌های دانش‌آموزان، در سنین مختلف دبستان، آشنا خواهد شد.
گوشه‌چشمی به کلاس‌های چندپایه؛ لزوم توجه نظام آموزشی به محتوای درسی کلاس‌های چندپایه
نظام آموزشی ما می‌تواند به کلاس‌های چندپایه به‌عنوان یک فرصت نگاه کند و با نگاهی دقیق به چالش‌های چندپایه، برنامه‌ریزی‌های لازم را برای تغییر الگوی آموزشی صورت دهد تا از قیدوبند نظام تک‌پایه‌ای رها شود و چالش‌ها را تبدیل به فرصت کند. از جمله مشکلات این کلاس‌ها برنامهی درسی ملی است. این برنامه ناظر به کلاس‌های تک‌پایه طراحی شده و از توجه به بیش از 50 هزار معلم و 700 هزار دانش‌آموز کلاس‌های چندپایه باز مانده است. حال آنکه آموزش چندپایه نیاز به برنامهی درسی مستقل و سازگار با دانش‌آموزان و معلمان چندپایه دارد.
یک معلم چندپایه با وجود نقش‌های متنوع، پایه‌های متعدد، زمان کم، کمبود امکانات و نامناسب‌بودن فضای آموزشی، ضعف فرهنگی، کم‌سوادی والدین و مشکلات بی‌شمار دیگر باید، مانند سایر معلمان، در برنامهی زمانی تعیین‌شده برای کلاس‌های تک‌پایه به اهداف آموزشی درس‌های تمام پایه‌ها برسد. با توجه به تعداد بالای کلاس‌های چندپایه و همچنین لزوم توجه به آرمان‌های ملی و سند تحول بنیادین آموزشوپرورش لازم است به این کلاس‌ها و خواسته‌های این معلمان، دانش‌آموزان و خانواده‌هایشان توجه ویژه‌ای شود تا کودکان مناطق محروم از حق طبیعی خود یعنی برخورداری از آموزش و داشتن معلمان توانمند بهره‌مند شوند.
منابع
1. شورای عالی انقلاب فرهنگی (1390). سند تحول بنیادین آموزش و پرورش.
2. فضلی، رخساره (1394). «پیش‌دبستانی در کلاس‌های چندپایه»، رشد آموزش پیش‌دبستانی، 7(1)، 29-28.
3. مرکز برنامه‌ریزی منابع انسانی و امور اداری و وزارت آموزشوپرورش (1400). سالنامه‌ی آماری وزارت آموزشوپرورش 1400-1399، نشر دایا.
4. کریمی، محمدصادق و غفوری، خالد (1397). «مزیت‌ها و محدودیت‌های کلاس‌های چندپایه بر اساس تجارب زیسته‌‌ی معلمان کلاس‌های چندپایه»، فصلنامه‌ی توسعه‌ی حرفه‌ای معلم، 3(2)، 74-59.
5. Vincent, S., & Ley, J. (Eds.). (1999). The multigrade classroom: A resource handbook for small rural schools. Book 1. Review of the research on multigrade instruction.
Oregan: Northwest Regional Educational Laboratory.