نارضایتی بیش از هشت میلیارد انسان از زندگی به ظاهر متمدن امروزی، همه را به فکر یافتن راه علاجی آسان و قطعی در درمان دردهای بشری انداخته است. لذا اعتراف صاحب‌نظران بی‌شماری از مسلمان و غیرمسلمان در نیاز به کتاب شریف نهج‌البلاغه، گوش فلک را پر کرده است. بزرگانی چون سید رضی، عبدالحمید کاتب، ابن ابی الحدید، طه حسین، علامه حسن‌زاده آملی، علی دوانی و ...، همگی به خسران دوری از نهج‌البلاغه اقرار و اذعان داشته‌اند.
متأسفانه این غربت و مظلومیت کتاب نهج‌البلاغه در بین شیعیان بیشتر دردآور است، زیرا آن‌ها نام مولایشان را بیشتر در جهت حل مشکلات روزمره و یا طلب حاجت دنیاییشان می‌خوانند ولی از علوم بی‌نظیر و معارف آن حضرت بی‌بهره‌اند. پس از گذشت چهل سال از انقلاب اسلامی، نمی‌توان حتی یک مدرسه، یک دانشگاه، یک اداره، یک محله و یا حتی خانه را نام برد که تماماً رنگ و بوی مسلک و معارف تربیت امیرالمؤمنین را داشته باشد.
مقام معظم رهبری فرموده‌اند: «مردم ما نهج‌البلاغه را فقط اسمش را شنیده‌اند. اصلاً نمی‌دانند نهج‌البلاغه کتاب عمل است. کتاب معرفی اسلام است...»1
آمار انس و ارتباط با کتاب شریف نهج‌البلاغه در ایران بسیار تأسف‌بار است، به‌طوری که در یک جامعه آماری با طرح این پرسش که «تاکنون چند بار نهج‌البلاغه را به‌طور کامل خوانده‌اید؟» مشخص شد که از شش هزار نفر فقط حدود پنج درصد، آن هم فقط یک بار نهج‌البلاغه را خوانده‌اند.2 این در حالی است که جرج جرداق، نویسنده و ادیب مسیحی از کشور لبنان، بیش از دویست بار نهج‌البلاغه را خوانده بوده است. جا دارد عالم از این مظلومیت و تنهایی و غربت ادامه‌دار امیرالمؤمنین علیه‌السلام جان دهد، چرا که هنوز هم طنین الهی مولای عالمیان، در خطبه 26 شنیده می‌شود که: «پس از وفات پیامبر و بی‌وفایی یاران، به اطراف خود نگاه کردم و یاوری جز اهل بیت خود ندیدم، که اگر مرا یاری کنند کشته خواهند شد. پس به مرگ آنان رضایت ندادم، چشم پر از خاشاک را فرو بستم و با گلویی که استخوان شکسته در آن گیر کرده بود جام تلخ حوادث را نوشیدم.» و یا در خطبه 27 می‌فرماید: «ای مرد نمایان نامرد! ای کودک صفتان بی‌خرد که عقل‌های شما به عروسان پرده‌نشین شباهت دارد! چقدر دوست داشتم که شما را هرگز نمی‌دیدم و نمی‌شناختم.»
این دوری و فاصله از امیرالمؤمنین، بشریت را غرق در ظلمت و بیماری کرده است. رهبر فرزانه انقلاب اسلامی فرموده‌اند: «ما مثل آن بیماری هستیم که نسخه کاملی از یک طبیب حاذق را در جیب خود یا در طاقچه اتاق خود دارد، اما در عین حال لای آن نسخه را باز نمی‌کند و به آن عمل نمی‌کند و از آن بیماری دائماً رنج می‌برد.»3 بدون تردید طبیب این بیماری‌ها را می‌توان در کتاب نهج‌البلاغه یافت. خود حضرت در خطبه 34 فرموده است: «ای مردم، مرا بر شما و شما را بر من حقّی واجب شده است. حق شما بر من، آنکه از خیرخواهی شما دریغ نورزم و بیت‌المال را میان شما عادلانه تقسیم کند و شما را آموزش دهم تا بی‌سواد و نادان نباشید و شما را تربیت کنم تا راه و رسم زندگی را بدانید ...»
با این مقدمه اکنون باید به توضیح چند مسئله بپردازیم. متأسفانه عده‌ای بر این باورند که مطالعه کتاب شریف نهج‌البلاغه غیرممکن است و نیازمند استاد می‌باشد. در حالی‌که وجود نازنین امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «سخن رسا آن است که به آسانی بر زبان آید و به سادگی فهمیده شود.»4 و نیز فرموده: «زیباترین سخن آن است که با نظم و ترتیبی زیبا و آراسته شده و برای خاص و عام قابل فهم باشد.»5 در خطبه 87 آن حضرت در معرفی الگوی انسان کامل، که بی‌شک خود اوست، می‌فرماید: «او چراغ تاریکی‌ها و روشنی‌بخش تیرگی‌ها، کلید درهای بسته و برطرف‌کننده دشواری‌ها و راهنمای گمراهان در بیابان‌های سرگردانی است. سخن می‌گوید، خوب می‌فهماند، سکوت کرده و به سلامت می‌گذرد.» حال امیری که خود در خطبه 233 فرموده است: «ما امیران سخن هستیم» چگونه می‌تواند طوری سخن بگوید که غیرقابل فهم و سخت باشد؛ او امامی است که قرار است خودش حلال مشکلات باشد نه اینکه کلامش مشکل و مشکل‌ساز باشد.
عده‌ای دیگر که در توهم، فقط خود را عالم می‌دانند و مردم را به علوم خود فرا می‌خوانند نیز باید بدانند که برای تعلیم قاطبه مردم، تنها راه چاره، هدایت مردم به سوی اهل بیت (ع) است؛ همچون تابلوی راهنمایی که گمشده را به سوی مقصد هدایت می‌کند. خود حضرت در خطبه سوم فرموده است: «... سیل علوم از دامن کوهسار من جاری است و مرغان دور پرواز اندیشه، به بلندای ارزش من نتوانند پرواز کرد.»
با توجه به اهمیت جایگاه نهج‌البلاغه در علاج دردهای امروزی بشر، انس با این کتاب و بهره‌مندی از معارف نورانی آن، بیشتر از هر زمان دیگر احساس می‌شود. لذا پیشنهاد می‌شود تا جای‌جای کشور عزیزمان ایران، پایگاهی باشد برای تربیت علوی فرزندان این مرز و بوم. برای رسیدن به این مهم، ذکر چند مورد ضروری است:
1. تهیه کتاب نهج‌البلاغه: این قدم نخست است. متأسفانه هنوز در بسیاری از خانه‌های شیعیان، نسخه‌ای از این کتاب شریف وجود ندارد. با توجه به روان و ساده بودن ترجمه مرحوم محمد دشتی بهتر است ترجمه ایشان انتخاب شود. مقام معظم رهبری درباره ترجمه نهج‌البلاغه مرحوم دشتی فرموده‌اند: «... ترجمه نهج‌البلاغه ایشان از همه ترجمه‌ها، بلکه از اغلب ترجمه‌های موجود بهتر است، وقتی برای مدارس، نهج‌البلاغه تقاضا کردند، ترجمه ایشان را پیشنهاد دادم.»6
2. برنامه‌ریزی نهج‌البلاغه‌خوانی: سیر و سلوک در امر نهج‌البلاغه‌خوانی دارای پنج مرحله است: خواندن، فهمیدن، چشیدن (تغییر ذائقه و تشنگی برای کسب معارف علوی)، خوردن (ذوب شدن در معارف علوی)، و مردن (فنا در امیرالمؤمنین شدن). بدون شک برای انس با نهج‌البلاغه باید از نقطه‌ای وارد عمل شد و خواندن و مطالعه این کتاب شریف را شروع کرد. قطعاً داشتن یک برنامه منظم فردی با روزی ده دقیقه مطالعه و ترجیحاً تشکیل جلسات جمعی می‌تواند بیشترین تأثیر را در انس با سخنان حضرت داشته باشد، بدین ترتیب که از نامه‌ها شروع کرد، حکمت‌ها را خواند و سپس خطبه‌ها را مطالعه نمود. این شیوه حتی در مدارس، مساجد و ادارات قابل اجراست.
3. تشکیل محافل انس با نهج‌البلاغه: مهم‌ترین هدف انس با نهج‌البلاغه، بهره‌مندی از معارف بی‌نظیر این کتاب شریف و جامه عمل پوشاندن به دستورات حضرت و زمینه‌سازی ظهور حضرت صاحب‌الزمان (عج) است. بهره‌مندی کامل از این معارف بی‌نظیر مستلزم دریافت درست است که با مطالعه جمعی، حاصل خواهد شد. در این صورت چنان جذبه‌ای در انسان فراهم خواهد شد که ارتباط همیشگی با حضرت را در او رقم خواهد زد. همان‌طور که خود حضرت در اهمیت همراهی با جماعت در خطبه 127 می‌فرماید: «.... همواره با بزرگ‌ترین جمعیت‌ها باشید که دست خداوند با جماعت است و از پراکندگی بپرهیزید که انسان تنها، بهره شیطان است آن‌گونه که گوسفند تنها، طعمه گرگ خواهد شد.»
و کلام آخر که جای تأمل و تفکر بسیار دارد از کلام نورانی امیرالمؤمنین علیه‌السلام تقدیم مخاطبان می‌گردد:
خطبه 71: «پیمانه علم را به شما رایگان بخشیدم، اگر ظرفیت داشته باشید، «و به زودی خبر آن را خواهید فهمید».»
خطبه 156: «اگر از من پیروی کنید به خواست خداوند شما را به راه بهشت خواهم برد، هر چند سخت و دشوار و پر از تلخی‌ها باشد.»
پی‌نوشت‌ها
1. محمدمهدی علیقلی، نهج‌البلاغ از دیدگاه مقام معظم رهبری، ص 58، (برگرفته از بیانات رهبری در جمع دانش‌آموزان شرکت‌کننده در مسابقات نهج‌البلاغه، 1365ش)
2. روزنامه جمهوری اسلامی؛ «مصاحبه با حجت‌الاسلام سید محمد کاظم طباطبایی، استاد حوزه و عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث»؛ شماره 11164. 6/3/1397، ص 10
3. محمدمهدی علیقلی، نهج‌البلاغه از دیدگاه مقام معظم رهبری، ص 58، (برگرفته از بیانات رهبری در جمع دانش‌آموزان شرکت‌کننده در مسابقات نهج‌البلاغه، 1365ش)
4. معجم الفاظ غرر الحکم و دررالکلم، چاپ اول، قم. مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1413 ص 111
5. (همان، ص 995)
6. ترجمه نهج‌البلاغه محمد دشتی، قم، دارالبشارات، 1388، ص 2