پرسشگری معلم
در طراحی آموزشی با استفاده از فیلم، پرسشگری معلم نقشی محوری ایفا می‌کند. پرسش گام نخست در شروع گفتمان با خود یا دیگران است. اصولاً طرح پرسش بدون هدف ممکن نیست. کار مهم مشخص‌کردن هدف و سپس یافتن پرسشهای مناسب برای دنبال‌کردن آن است. اینکار، آنطور که به نظر میرسد، ساده نیست. برخی از انواع پرسش‌هایی که می‌توان در فعالیتهای یادگیری به کار گرفت، عبارت‌اند از:
- پرسش‌هایی که در آن‌ها از دانشآموز خواسته میشود سخن خود را روشن‌تر بیان کند.
- پرسش‌هایی که در آن‌ها از دانشآموز خواسته میشود استدلالها و شواهد خود را بیان کند.
- پرسش‌هایی که دیدگاه‌های متفاوت یک نفر را درباره موضوع، یا دیدگاه‌های چند نفر را درباره یک موضوع کشف می‌کنند.
- پرسش‌هایی که پیامدهای یک نظر و روابط و علل آن را می‌آزمایند و در آن از دانشآموز خواسته میشود نتایج یک نظر یا روابط بین وقایع و پدیدهها را توضیح دهند.
- پرسش‌هایی در مورد یک پرسش یا گفت‌وگو، پرسش‌هایی هستند که در آن‌ها از دانشآموز خواسته میشود پرسش یا گفت‌وگو را به‌صورت دیگری طرح کند. این نوع پرسش به روشنسازی جنبههای موضوع یا طرز تلقی دانشآموز کمک می‌کند.
استفاده از این نوع پرسش‌ها حین گفت‌وگو درباره محتوای فیلم، به همه دانش‌آموزان کمک می‌کند در بحث مشارکت کنند و یادگیری خود را توسعه دهند. در جدول روبه‌رو، برای هر پرسش مثالهایی ارائه شده است.
این بحث را در شماره‌های بعد دنبال کنید. اکنون به یک نمونه فیلم متناسب‌شده برای کلاس درس توجه کنید.
عنوان فیلم: جبیر
کارگردان: ریحانه میرهاشمی
تهیه‌کننده: اشکان رهگذر
تکنیک: پویانمایی
مدت زمان فیلم: 9 دقیقه
گروه مخاطب: دانش‌آموزان متوسطه اول و دوم
مدت پیشنهادی اجرای فعالیت یادگیری: 70 دقیقه
زمان اجرای فعالیت آموزشی: پس از نمایش
درباره تکنیک: این پویانمایی (انیمیشن) با فنون دوبُعدی و سه‌بُعدی ساخته شده است و تصویرهای پس‌زمینه آن کاملاً به شکل دستی (نقاشی دیجیتال) طراحی شده‌اند. این اثر از تولیدات استودیو هورخش است.
خلاصه داستان: داستان رشادت و عشق محیط‌بانی روایت میشود که با طبیعت و حیوانات همسان میشود تا از آنان محافظت کند.
شرح اجرا: پس از نمایش فیلم، سؤالات زیر را برای گفت‌وگو در کلاس مطرح کنید.
- دریافت شما از فیلم چیست؟
- کدام صحنه‌های این فیلم برای شما جالب بودند؟ چرا؟
- با دیدن این فیلم چه سؤالاتی در ذهنتان ایجاد شد؟
سؤالات روی تخته کلاس نوشته شوند. با سؤالات دانش‌آموزان، گفت‌وگوها را ادامه دهید. سؤالات احتمالی عبارت‌اند از:
- چرا محیط‌بان بین یک انسان و حیوان، حیوان را انتخاب کرد؟
- چرا با وجود قوانین، باز هم شکار غیرقانونی انجام می‌گیرد؟
- چرا با اینکه محیط‌بان در طول فیلم به شکل حیوانات در می‌آمد، پس از کشته‌شدن به شکل آهو درآمد؟
- چرا اسم فیلم جبیر است؟ جبیر یعنی چه؟
در هدایت مباحث، بر موضوع حفاظت از محیط زیست و گونه‌های کمیاب، و نقش محیط‌بانان در این کار تمرکز کنید.
فعالیت تکمیلی: از دانش‌آموزان بخواهید به‌صورت گروهی یکی از دو فعالیت زیر را انجام دهند:
- تحقیق درباره محیط‌بانانی که حین انجام وظیفه زخمی یا کشته شده‌اند.
- تحقیق درباره گونه‌های حیوانی در حال انقراض ایرانی.
توصیه: در صورت لزوم، با استفاده از متن زیر کمی درباره جبیر توضیح بدهید. حتی بیان یک جمله درباره جبیر هم کافی است.
جیبر شباهت زیادی به آهو دارد، ولی تفاوت‌های ظاهری در جثه، رنگ و شاخ هستند که تشخیص این دو را از یکدیگر ممکن می‌کنند. جبیر موهایی کوتاه به رنگ زرد تیره متمایل به قرمز دارد که رنگ آن در قسمت‌های شکم و کفل‌ها سفیدرنگ است. رنگ آهو روشن‌تر از جبیر و به رنگ زرد شنی است. وزن جبیر در حدود 25 کیلوگرم است. در جبیر، هردو جنس نر و ماده شاخ دارند، در صورتی که در آهو فقط جنس نر شاخ دارد. همچنین شاخ‌های جبیر برخلاف آهو قوس زیادی به خارج ندارند و موازی یکدیگرند و انتهای آن‌ها به سمت جلو متمایل و خمیده است. در ضمن، طول شاخ نیز در جبیر نر به‌طور متوسط 10 سانتی‌متر کوچک‌تر از آهوست. جبیر جزو حیوانات تیزرو محسوب میشود و می‌تواند با سرعت 80 کیلومتر در ساعت بدود. البته دویدن جبیر بدون پرش صورت می‌گیرد. مهم‌ترین دشمن طبیعی این حیوان، با توجه به‌سرعت بسیار بالا و محل زندگی، یوزپلنگ است. زیستگاه جبیر در ایران شامل مناطق بیابانی است که معمولاً تپه‌ماهورهای کوتاه و بوته‌زارهای بلند را به دشت‌های صاف ترجیح می‌دهد. پراکندگی آن در ایران در نیمه جنوبی کشور و حاشیه کویرهای ایران را شامل میشود. محل زندگی جبیر در ایران سیستان و بلوچستان، و کویر مرکزی و لوت، از منطقه حفاظت‌شده توران تا پارک ملی کویر، اصفهان، کرمــان، لارستـان، جــزیره لاوان و سـایر نقاط جنوبی ایران است.
جبیـر حیوان پرطاقتی است و شرایط مناطق کویری را به‌خوبی تحمـل می‌کند. به آب کمی نیاز دارد و آب مورد نیاز خود را با خوردن گیاهان تأمین می‌کند. مثل آهو گله‌های بزرگ تشکیل نمی‌دهد. به شدت انسان‌گریز است و در مناطق خشک‌تر زندگی می‌کند.
این حیوان زیبا، با وجود توانمندی‌های حیرت‌آورش، این روزها در دستان شکارچیان و تنگناهای خشک‌سالی گرفتار شده است. هم‌اکنون بیشترین جمعیت این حیوان در مناطق محافظت‌شده یافت میشود که در بهترین حالت در این مناطق که حیوان مورد حمایت است، حداکثر 400 رأس وجود دارد، اما در کمال تعجب محل اصلی زندگی که کویر است، تقریباً عاری از وجـود جبیـر شـده است، به‌طوری که این حـیوان در شرق استان کرمـان تقـریباً منقرض شده است و حداکثر 10 تا 15 رأس از این حیوان در شرق کرمان دیده میشود.
شکارچیان غیرمجاز همیشه به فکر شکار این حیوان هستند. در کنار شکارچیان، خشک‌سالی در طبیعت کرمان به‌خصوص در شرق کرمان نیز بسیار جدی است. در نتیجه گیاه و آبی برای زندگی این حیوان وجود ندارد.