پویانمایی یکی از معجزه‌های تصویر است. زمانی‌که مجموعه‌ای تصویر به‌صورت پی‌درپی نمایش داده می‌شوند، توهم حرکت را در چشم مخاطب به‌وجود می‌آورند. جالب است بدانید، اولین پویانمایی جهان متعلق به ایران است. در شهر سوخته، استان سیستان‌وبلوچستان، سفالینه‌ای کشف شده که به عصر برنز، حدود 5200 سال قبل مربوط است. بر بدنه این سفالینه پنج تصویر از بز کوهی طراحی شده که در حال پرش به سمت درخت و تغذیه از آن هستند. اگر این تصویرها را پشت‌سرهم نمایش دهیم، حس حرکت را القا خواهند کرد. از آن زمان تاکنون، پویانمایی همواره یکی از رسانه‌های جذابی بوده که اقشار و سنین گوناگون را با خود همراه کرده است.
آیا تابه‌حال فکر کرده‌اید آثار پویانمایی چطور، توسط چه کسانی و به چه منظوری خلق می‌شوند؟ در سال 1336 اسفندیار احمدیه در ایران مجذوب دنیای پویانمایی شد و با خلق دو اثر «ملانصرالدین» و «قمر مصنوعی»، نام خود را به‌عنوان بنیان‌گذار پویانمایی در ایران به ثبت رساند. بعدها با حمایت کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و فعالیت هنرمندان دیگر در این حوزه، پویانمایی ایران فعالیت‌های جدی‌تری انجام داد و حالا چندسالی است که رشته تحصیلی پویانمایی در آموزش‌وپرورش وارد شاخه فنی‌وحرفه‌ای شده است؛ رشته‌ای جذاب که تحصیل در آن از سال دهم آغاز می‌شود و تا سال دوازدهم ادامه دارد. علاوه بر این، علاقه‌مندان این رشته می‌توانند از طریق آزمون سراسری هنر و آزمون سراسری کاردانی فنی‌وحرفه‌ای رشته پویانمایی را به‌صورت تخصصی در دانشگاه‌های ایران مانند دانشگاه صداوسیما ادامه دهند و تا دوره کارشناسی ارشد آن را دنبال کنند.
ساخت فیلم پویانمایی به‌طورکلی سه مرحله پیش‌تولید، تولید و پس‌تولید دارد که هرکدام بسته به نوع و سبک اثر، مراحل جزئی‌تری دارند:
1. پیش‌تولید: برای ساخت فیلم پویانمایی، اولین چیزی که نیاز داریم، «ایده» است. ایده را نویسنده به داستان (سناریو) و سپس به فیلم‌نامه تبدیل می‌کند. کارگردان، فیلم‌نامه را برش فنی (دکوپاژ) می‌کند و فیلم‌نامه مصور (استوری‌برد) اثر که نقشه کلی فیلم شامل حرکات و زوایای دوربین، چارچوب تصویر، نور و صدا را داراست، ترسیم می‌شود. برای درک بهتر حرکت و زمان‌بندی و انسجام فیلم، با افزودن چندین قاب (فریم) به فیلم‌نامه مصور و قراردادن صدای شاهد بر آن، فیلم‌نامه مصور در قالب ویدئو تولید می‌شود. البته این مرحله به همین سادگی‌ها هم نیست و زمان زیادی می‌طلبد.
2. تولید: در این مرحله که آن را طراحی محتوا (کانسپت) می‌نامند، طراحی شخصیت‌ها، صحنه و فضاها انجام می‌شود که می‌تواند در نرم‌افزارهای دوبعدی مانند فتوشاپ طراحی یا توسط نرم‌افزارهای سه‌بعدی مانند زیبراش و بلندر مدل‌سازی شود. حالا وقتش رسیده است که شخصیت‌های فیلم جان بگیرند و حرکت کنند. مرحله جذاب اما نفس‌گیر متحرک‌سازی. متحرک‌سازی بسته به سبک فیلم می‌تواند در نرم‌افزارهای دوبعدی مانند تی‌وی‌پینت، موهو و تون‌بوم به‌صورت سه‌بعدی نرم‌افزاری اجرا شود. همچنین، در پویانمایی‌‌های صحنه‌ای (استاپ موشن) این مرحله با حرکت‌دادن عروسک‌ها و عکاسی از آن‌ها انجام می‌گیرد.
در این مرحله لازم است نور، حرکت و زوایای دوربین، همان‌طور که در فیلم‌نامه مصور ذکر شده، اجرا شود.
3. پس‌تولید: در این مرحله نقشه‌‌هایی که در مرحله قبل تولید شده‌اند، با هم ترکیب و سپس جلوه‌های ویژه به آن‌ها اضافه می‌شود و کار به تدوین و صداگذاری می‌رسد. در نهایت، از فیلم خروجی (رندر) گرفته می‌شود تا فایل نهایی برای پخش در نمایشگرها آماده شود.
واقعاً فکر می‌کردید برای ساخت فیلم پویانمایی چنین مراحل زیادی را باید طی کرد؟ البته که این موارد فقط بخشی از روند ساخت یک فیلم پویانمایی است و در این مسیر افراد زیادی از تهیه‌کننده، نویسنده، کارگردان و طراح محتوا گرفته تا عروسک‌ساز، پویانماساز، نورپرداز، تدوینگر و صداگذار در کنار هم و به‌صورت تیمی فعالیت می‌کنند.
از همین نکته مشخص می‌شود برای ورود به این رشته لازم است حوصله، دقت، روحیه کار تیمی و صد البته خلاقیت زیادی داشته باشید. با داشتن این شرایط، تازه مسیر شما آغاز می‌شود و باید با تکرار و تمرین مستمر و مطالعات وسیع، مهارت و دانش کافی کسب کنید. البته که این‌ها به تنهایی کافی نیستند، چرا که لازم است دیر یا زود به فکر تهیه قلم نوری و دستگاه رایانه‌ای قوی باشید که به اجرای نرم‌افزارهای سنگین پویانمایی‌ساز قادر باشند. بنابراین، پویانماییسازی رشته به‌نسبت پرهزینه‌ای محسوب می‌شود.
رشته پویانمایی به‌دلیل وسعتی که در موضوعات، سبک و مراحل تولید دارد، بازارکار و درآمد خوبی دارد که نه‌تنها اشباع نشده، بلکه با کمبود متخصص در این حوزه مواجه است.
در پویانماییسازی می‌توان پا را فراتر از دنیای واقعی گذاشت و این به‌تنهایی ظرفیت زیادی را برای پرداختن به موضوعات گوناگون فراهم می‌کند. افراد با ورود به دنیای پویانماییسازی می‌توانند در زمینه‌های گوناگونی مانند ساخت پویانمایی زنجیره‌ای(سریالی)، سینمایی، آموزشی، جشنواره‌ای و تبلیغاتی وارد شوند. اکثر متخصصان این حوزه به‌صورت مستقل فعالیت و در قالب پروژه با مشتریان خود همکاری می‌کنند. اما برخی نیز به استخدام شرکت‌ها یا اداره‌های دولتی درمی‌آیند.
امید است با تربیت نیروهای متخصص در این رشته و ارتقای جایگاه رسانه پویانمایی در کشور عزیزمان، شاهد اثرگذاری مثبت این رسانه در حوزه‌های گوناگون باشیم.
سیاست نظام آموزشی کشور ما در شاخه فنی‌وحرفه‌ای، تربیت فنی‌کار‌های ماهر در هریک از رشته‌هاست. افرادی که با کسب مهارت‌های اصلی در این دوره و با کوتاه‌کردن مسیر آموزشی دانشگاهی، به‌سرعت قادر به ورود به بازار کار باشند. بنابراین، درس‌هایی که در این دوره ارائه می‌شوند غالباً مهارت‌محورند:
پایه دهم
1. دانش فنی پایه: آشنایی با دانش پایه‌ای درباره رشته؛
2. طراحی شخصیت در پویانمایی: آشنایی با آناتومی انسانی و حیوانی، یادگیری اصول اصلی طراحی شخصیت فیلم، از اجزای بدن گرفته تا صورت، لباس، وسایل و رنگ‌آمیزی بر اساس نقش شخصیت در فیلم؛
3. متحرک‌سازی دوبعدی: آشنایی با اصول اولیه متحرک‌سازی دوبعدی به‌صورت دستی.
پایه یازدهم
4. طراحی فضا و صحنه در پویانمایی: آشنایی با اصول طراحی فضا و به‌کارگیری رنگ، سبک تصویرسازی، نمادهای گوناگون و براساس فیلم‌نامه و اجرای آن در نرم‌افزار فتوشاپ، آشنایی با فیلم‌نامه مصور و طرح‌بندی (لی‌اوت) و ساخت فضای سه‌بعدی صحنه‌ای؛
5. تولید پویانمایی سه‌بعدی صحنه‌ای: ساخت شخصیت و فضا برای پویانمایی صحنه‌ای و در نهایت تولید پویانمایی استاپ‌موشن.
پایه دوازدهم
6. متحرک‌سازی رایانه‌ای: آشنایی با پویانماییسازی به شیوه سل‌پویانمایی در نرم‌افزار تی‌وی‌پینت و به شیوه کات‌اوت در نرم‌افزار موهو؛
7. ارزیابی تولید در پویانمایی: اجرای مرحله کامپوزیت در نرم‌افزار افترافکت، آشنایی با اصول ساخت موشن‌گرافیک، کمیک‌موشن و موزیک‌ویدئو؛
8. دانش فنی تخصصی: آشنایی با دانش تخصصی و فنی در حوزه پویانمایی.