چطور و از کجا شروع کنیم؟
گاهـی اوقـات در ابتـدای سـال بـرای واگذاری نقش به دانش‌آموزان از مشاغل کلاسی استفاده کنید. درباره اهمیت مشاغـل کلاسـی بحـث و با مشاغل واقعی ارتباط برقرار کنید. از دانش‌آموزان خود بپرسید: دوست دارید چه‌کاری در کلاس انجام دهید؟ چرا این شغل مهم است؟ بعد، با توجه به ایده‌های دانش‌آموزان، فهرستی از مشاغل کلاسی تهیه کنید. سپس بپرسید: آیا مشاغل موجود در این فهرست شبیه به مشاغلی است که بزرگ‌سالان انجام می‌دهند؟ چطور؟
بـرای طراحـی و اجرای سامانه مشاغل کلاسی، موارد زیادی را باید در نظر بگیرید: چه تعداد شغل خواهید داشت؟ کدام مشاغل به بیش از یک نفر نیاز دارند تا آن‌ها را انجام دهد؟ هرچند وقت یک‌بار مشاغل را تغییر خواهید داد؟ آیا دانش‌آموزان شغل خود را انتخاب می‌کنند یا به‌طور تصادفی آن‌ها را انتخاب می‌کنید؟ اگر آن‌ها انتخاب می‌کنند، چه کسی اول انتخاب می‌کند؟ برای پاسخ به این سؤالات، در قسمت‌های بعدی به نکاتی اساسی اشاره می‌شود:
مسئـول مدادتـراش: مـدادهای تراش‌نشده را در ابتدای کلاس تیز می‌کند.
بـررســی تکالیــف: تکالیـف دانش‌آموزان را بررسی می‌کند و به معلم گزارش می‌دهد.
ناظر در: درهای کلاس و سایر درها را باز و بسته می‌کند.
ناظر پنجره: در صورت لزوم پرده‌ها و پنجره‌ها را باز و بسته می‌کند.
کارور (اپراتور): هنگامی‌که معلم با گروه‌های کوچک یا دانش‌آموزان کار می‌کند، به تلفن کلاس پاسخ می‌دهد.
کتابـدار: کتابخانه کـلاس درس را مرتب نگه می‌دارد و کتاب‌هایی را که دانش‌آموزان به امانت می‌برند، ثبت می‌کند.
کارشنـاس انـرژی: چـراغ‌ها را هنگام ورود و خروج کلاس روشن و خاموش می‌کند.
هدایت‌کننده صف: صف را هدایت می‌کند و دانش‌آموزان را در راهروها آرام نگه می‌دارد.
بـاغبـان: به گیـاهـان کلاس آب می‌دهد و از آن‌ها مراقبت می‌کند.
بازرس میز: در پایان هرروز میزهای داخل کلاس‌ها را از نظـر چیدمان و مرتب یا نامرتب بودن بررسی می‌کند.
دستیار تدریس: در اجرای وظایف معلم به اوکمک کند.
جمع‌آورنده تـکالیف: تکالیف را از هم‌کلاسی‌ها جمع‌آوری می‌کند.
مسئول حضوروغیاب: حضوروغیاب مـی‌کنـد و نتیجـه را بـه دفتـر تحـویـل مـی‌دهـد.
متصدی تخته: تخته کلاس را پاک می‌کند و برای معلم ماژیک می‌آورد.
تصدی قیچی: در صورت لزوم کار برش‌زدن را برای معلم انجام می‌دهد.
مسئـول وسـایـل یادگیـری: وسایـل آزمایشگاهـی و دسـت‌ورزی را سازمان‌دهی، توزیع و جمع‌آوری می‌کند.
هواشناس: آب‌وهوا و دما را بررسی و ثبت می‌کند و بـه کـلاس گـزارش می‌دهد.
مسئول تقویم: تقویم را به‌روز نگه می‌دارد و رویدادهای روز یا هفته را به کلاس یادآوری می‌کند.
شهردار کـلاس: کلاس را تمیز می‌کند و به دانش‌آموزان تذکر می‌دهد زباله‌های خود را روی زمین پرت‌نکنند.
ضدعفونی‌کننده: قبل از خوردن خوراکی یک پمـپ ضدعفونی‌کننده دست را برای دیگران اسپری می‌کند.
مسئول بازیافت: اطمینان حاصل می‌کند که سطل‌های بازیافت به‌طور مرتب تخلیه می‌شوند و به دانش‌آموزان یادآوری می‌کند اقلام قابل‌بازیافت در سطل‌های درست قرار داده شوند.
دستیار معلم: در هرزمانی در طول روز آماده کمک به معلم است.
فن‌ورز (تکنسین) رایانه: رایانه و نورافکـن را روشـن مـی‌کند و به سایر مسائل فنی می‌رسد.
پیـام‌رسـان: یادداشت‌هـا را بـه معلمان دیگر یا دفتر تحویل می‌دهد.
مسئـول کمـد: مطمئـن می‌شود لباس‌هـا آویـزان مـی‌شوند و کمد مرتب است.
همیار پرستار: دانش‌آموزان را در صورت بیماربودن یا صدمه‌دیدن تا دفتر پرستار مدرسه همراهی می‌کند.
روزنـامـه‌نـگـار: هـر هـفتــه خاطره‌انگیزترین رویدادها یا فعالیت‌های کلاس درس را ثبت می‌کند.
عضـو جایـگزیــن: کارهـای دانش‌آموزان غایب را انجام می‌دهد.
فهرست مشاغل کلاسی برای دانش‌آموزان ابتدایی
مشـاغـل زیـادی وجـود دارند که می‌توانید از بین آن‌ها انتخاب کنیـد. در این بخش فهرستی از مشاغل احتمالی برای شـروع کار آمـده است. به‌راحتـی می‌توانید مشاغل را به‌صورت هفتگی به فهرست اضافه کنید، در آن‌ها تجدیدنظر کنید، آن‌ها را تغییر و با نیازهای خود تطبیق دهید.
چگـونه مشاغـل کلاسـی را به دانش‌آموزان واگذار کنیم؟
قبل از محول‌کردن مشاغل کلاسی به دانش‌آموزان، به آن‌ها اطلاع دهید چه مشاغلی در دسترس هستند. می‌توانید شرح مشاغل را ارائه دهید یا در مورد آن‌ها با دانش‌آموزان صحبت کنید. اگر معلم به دانش‌آموزان اجازه دهد خودشان شغل خود را انتخاب کنند، به آن‌ها انگیزه می‌دهد کارها را به‌درستی انجام دهند. اگر می‌خواهید به دانش‌آموزان اجازه دهید شغل خود را انتخاب کنند، به آن‌ها بگویید نمی‌توانند یک شغل را دو بار متوالی انتخاب کنند، اما می‌توانند بین دو شغلی که بیشتر دوست دارند، رفت‌وبرگشت داشته باشند و هر بار یکی را انتخاب کنند. می‌توان مشاغل را بر اساس نمرات مهارت‌های اجتماعی در ارزیابی‌های هفتگی به دانش‌آموز محول کرد یا در صورت تمایل می‌توانید به‌طور تصادفی انتخاب کنید. برای مثال، ممکن است به‌صورت تصادفی اسامی دانش‌آموزان را انتخاب کنید یا به کسانی که کار هفته قبل را به بهترین نحو انجام دادند، اجازه دهید اول انتخاب کنند. اگر وظایف شغلی‌ای که دانش‌آموز به آن علاقه دارد تمام شد، او می‌تواند «استراحت» کند و دیگر شغلی را انتخاب نکند و دانش‌آموز دیگر می‌تواند دو شغل داشته باشد. علاوه بر این، دانش‌آموزان می‌توانند برای کسب مهارت‌های ارزشمند، مشاغل موردنظر را درخواست کنند. برای مثال، دانش‌آموزان می‌توانند با ابراز علاقه به مشاغلی که می‌خواهند انجام دهند، یک درخواست شغلی به معلم بدهند. دانش‌آموزان در درخواست‌های شغلی به این سؤالات پاسخ می‌دهند: «من می‌خواهم _______ باشم، زیرا _______» .
او باید توضیح دهد چرا برای این شغل نامزد خوبی است.
دانـش‌آمـوزان بایـد بتواننـد با کلمـات بیـان کننـد چرا مهارت‌هـای آن‌هـا برای یک نقـش خـاص ارزشمند است، یا چرا آن شغل را می‌خواهند. از طرف دیگر، می‌توانید برای بررسـی شغـل دانش‌آمـوزان مصاحبه‌ای انجام دهید. نمونه‌سؤالاتی که می‌توانید بپرسید عبارت‌اند از:
- در مورد خودتان و مهارت‌هایتان بگویید.
- چرا فکر می‌کنید برای این شغل مناسب هستید؟
- چرا این شغل برای شما جذاب است؟
تعیین کنید دانش‌آموزان چه‌مدت در یک شغل خواهند ماند
محول‌کردن کارها به دانش‌آموزان و مسئولیت‌دادن به هرکدام بهتریـن کـاری است که معلـم می‌تواند انجام دهد. این نکتـه کمک مـی‌کند مدرسه‌ای که به‌طور دائم در حال ارائه اطلاعات و دانش است، مقداری از این فضا فاصله بگیـرد و وارد حیطـه عمـل شـود و مدرسه به مکانی برای یادگیری زندگی تبدیل شود.
هرچه دانش‌آموز شغلی را بیشتر تجربه کند، در آن مهارت بیشتـری کسـب مـی‌کند و کارها را با نظم و دقت بیشتری انجام مـی‌دهد. همچنین، برای معلم آسان‌تر است که به یاد بیـاورد چه‌کسی چه شغلی دارد. معلم می‌تواند مشاغل کلاسی را چرخشی کند تا همه به نوبت مسئولیت کارها را بر عهده بگیرند. تغییر مشاغل می‌تواند به‌صورت هفتگی یا ماهانه انجام شود. تغییر شغل روزانه می‌تواند منجر به سردرگمی و انجام ضعیف وظایف شود، زیرا دانش‌آموزان فراموش می‌کنند شغلشان چیست و چگونه آن‌ها را به‌درستی انجام دهند.
مشاغل کلاسی را چگونه نمایش دهیم؟
ده‌ها روش خوب برای انجام این کار وجود دارد. معلم می‌تواند از یک نمودار ساده، کاربردی و جیبی استفاده کند. در واقع، ساده‌ترین و سریع‌ترین روش نشان دادن تغییر مشاغل، ایجاد یک نمودار جیبی است که هر شغل در یک جیب جداگانه فهـرست شده است. سپس چوب بستنی را با نام دانش‌آموزان در جیب‌های نمودار قرار دهید. در راه دیگر، می‌توانید یک نمودار آویز با مشاغل فهرست‌شده در یک ستون ایجاد کنید و گیره‌های چوبی (گیره لباس) را که نام دانش‌آموزان روی آن‌ها نوشته شده است روی نمودار قرار دهید. هر هفته (یا ماه) به‌سادگی هر چوب بستنی را روی یک جیب حرکت دهید تا مشاغل جدیدی به دانش‌آموزان محول کنید. مهم‌ترین نکته این است که صفحه نمایش شما محکم باشد (زیرا دانش‌آموزان باید نام خود را جابه‌جا کنند) و به‌راحتی در سراسر اتاق قابل‌مشاهده باشد (به‌طوری که در هر کجا هستید، بتوانید افرادی را که نیاز دارید صدا بزنیـد).
جمع‌بندی
مشاغل کلاسی دانش‌آموزان را مسئولیت‌پذیر و دارای اعتمادبه‌نفس می‌کنند و سبب می شوند کارها با نظم و دقت بیشتری انجام شوند.
- همه دانش‌آموزان باید شغلی داشته باشند، اما این شغل نباید منحصربه‌فرد باشد. مشاغلی وجود دارند که دو یا سه نفر می‌توانند هم‌زمان انجام دهند و می‌توان آن‌ها را به بیش از یک دانش‌آموز واگذار کرد. برای مثال، کسی که شغل حضوروغیاب را دارد، می‌تواند به معلم کمک کند برگه حضور و غیاب یا نظرسنجی را برای دانش‌آموزان بفرستد.
- مشاغل نباید بیش از یک‌بار در هفته تغییر کنند. بسیـاری از معلمـان هـر هفتـه مشاغل را تغییر می‌دهند، در حالـی‌که برخـی دیگـر فقط هر دو هفته یا هر ماه یک‌بار آن‌ها را تغییر می‌دهند.
- هنگامی که شغلی را به دانش‌آموزی محول کردید، اجـازه دخـالت دیگـر دانش‌آموزان در آن شغل را ندهید. گاهـی اوقات راحت‌تر است از دانش‌آموزی که نزدیک در نشسته است بخواهیم وقتی کسی در می‌زند، آن را باز کند، امـا بعـد از آن، فـردی که ناظر بر باز و بسته‌کردن در است تعجب می‌کند چرا کسی دیگر باید کار او را انجام دهد. پس احساس می‌کند کنار گذاشته شده است و ممکن است آسیب ببیند.
- برای مشاغل «فردی جانشین» تعیین کنید تا وظایف فرد غایب را بر عهده بگیرد.
- از یک یا دو دانش‌آموز بخواهید شغل «کمک‌معلم» را برای آن دسته از وظایف متفرقه‌ای که به‌طور خاص در نمودار شغلی پوشش داده نشده است، انتخاب کنند. زمانی که موقعیت غیرمنتظره‌ای پیش می‌آید، این کار مفید است.
منبع
Smith,R., Dearborn,G. (2016). Conscious Classroom Management, Unlocking the Secrets of Great Teaching. Published by Conscious Teaching.