دکتر جواد حاتمی
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس،
مؤسس و مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان آینده‌آموزان آتا
ما اعضای هیئت علمی دانشگاه باید آنچـه را مـی‌گوییم، عملیاتـی کنیـم. در سـال 1395 به‌اتفـاق پروفسـور محمد حسن‌زاده، استاد دانشکده مدیریت دانشگاه تربیت مدرس، مجموعه آینده‌سازان آتا را تأسیس کردیم. به این ترتیب یک شرکت تخصصی در حوزه فناوری آموزشی متولد شد. ما به‌عنوان هسته فناوری کارمان را شروع کردیم و ایده‌مان این بود که آزمایشگاه مجازی طراحی کنیم. برخلاف نظر اکثریت که جنگ آینده بر سر آب خواهد بود، من این‌طور فکر می‌کنم که جنگ‌های آینده بر سر انرژی خواهند بود. بنابراین، نسلی که آزمایشگر و جویای راه‌های نوین برای تأمین انرژی باشد، قطعاً می‌تواند موفق‌تر باشد. هسته اصلی کاریِ آینده‌آموزان آتا آزمایشگاه مجازی علوم بود. ما توانستیم شش نرم‌افزار برای آموزش علوم شش‌پایه ابتدایی تولید کنیم که اکنون به بازار عرضه شده‌اند. در کنار آن، فعالیت‌های متنوع دیگری از جمله تولید محتوای الکترونیکی هم داریم.
دکتر مرتضی فاضلی
رئیس مرکز آموزش مجازی دانشگاهیان
مرکز آموزش مجازی دانشگاهیان از اواخر سال 1392 به حوزه آموزش‌های مجازی و یادگیری‌های نوین ورود پیدا کرد. اکنون قریب به دو میلیون و پانصد هزار نفر مخاطب فعال در سامانه داریم. نقطه قوت مجموعه ما، علاوه بر تولید محتوا و ارائه بستر آموزشی بومی و دارای امکانات مناسب، حضور متخصصانی است که از دانشگاه‌های کشور فارغ‌التحصیل شده‌اند و توانسته‌اند از آموخته‌های خودشان در عمل و در تبدیل تخصص به خدمات یادگیری و آموزشی به‌خوبی استفاده کنند.
دکتر عیسی رضایی
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مجازی
مدیرداخلی شتاب‌دهنده ایبال و بنیان‌گذار استودیو تولید محتوای جاینا
بررسی تاریخچه رشته تکنولوژی آموزشی نشان می‌دهد، این رشته خاستگاه صنعت و نیازهای واقعی بازار است، اما این مورد در کشورمان کم‌رنگ است. از دغدغه‌هـای اصلـی مـن این بـود که تجربه‌ای در این حوزه داشته باشم. به دنبال این بودیم که شرایطی فراهم کنیم تا دانش‌آموزان سراسر کشور بتوانند از دوره‌ها و استادان باکیفیت استفاده کنند. بنابراین، استودیو جاینا تقریباً پنج سال پیش متولد شد (دو سـال اول نـه بـا اسـم جاینا و نه با تمرکز بر حوزه استودیو). با گذشت دو سال از شروع کارمان، به نقطه‌ای رسیدیم که تصمیم گرفتیم روی نقطه قوتمان تمرکز کنیم. احساس کردیم رسالت و توانمندی‌مان در جای دیگری است. هم‌زمان با آموزش برخط، بخش زیادی از تقاضاها به سمتی می‌رفت که ما سرویس ارائه دهیم تا اینکه خودمان برگزارکننده باشیم. یا باید با سرمایه‌گذاری بزرگ پیش می‌بردیم یا در آن حوزه فیلد جدید برای خودمان باز می‌کردیم. سرمایه‌گذار داشتیم، اما دیدیم احساسمان زمانی خوب است که کاری را که دوست داریم انجام دهیم. به همین خاطر به سمت استودیو تولید محتوای جاینا تغییر مسیر دادیم. راهبرد اول تولید محتوای جاینا، اجاره (رنت) بود؛ درآمد اصلی‌مان از اجازه باشد و در کنار آن خدمات حوزه تولید محتوا را هم ارائه دهیم.
سؤال اول: شـنـاسـایـی زیسـت‌بـومـی که می‌خواهیم در آن کارآفـرینی داشته باشیم، به ایده ما چه کمکی می‌تواند بکند؟
دکتر حاتمی: رابرت کیوساکی می‌گوید: «اگر می‌خواهید ماهی‌گیر خوبی شوید، باید بتوانید مثل ماهی فکر کنید». ما به‌عنوان فناور آموزشی نباید چارچوب ذهنی خودمان را به دیگران تحمیل کنیم. ما باید بر مناظر گوناگون بنشینیم و به نیازهای متفاوت بنگریم. طیفی از نیازها در حوزه فناوری آموزشی در کشور ما وجود دارد. ما باید به حیطه توانش خود هم دقت کنیم. ممکن است خیلی ایده‌ها در ذهنمان داشته باشیم، اما شرایط عمل‌کردن به همه آن‌ها را نداشته باشیم. یک مجموعه از کارهای حوزه فناوری را می‌توان با سرمایه‌گذاری کلان و جلب مشارکت مالی بالا انجام داد که تولید نرم‌افزار یکی از آن‌هاست. کارهایی هم کف کلاس، سازمان و کارخانه است. برای مثال، چند درصد از سوانحی را که در کارهای سخت برای کارگران اتفاق مـی‌افتند مـی‌توان با آمـوزش کاهـش داد؟ بنابراین، آموزش ایمنـی کار در صنـایع و تولید محتوای الکترونیکی برای آن می‌تواند یک فرصت برای دانش‌آموخته خوب فناوری آموزشی باشد. فنـاوران آمـوزشی باید علاوه بر دانش و مهارت تخصصی، برای کسب مهارت‌های زندگی، مهارت اجتماعی، مهارت کار تیمی و داشتن گفت‌وگوی مناسب با همکاران و توانایی جذب همکار و هم‌تیمی تلاش کنند تا بتوانند از فرصت‌ها به نحو احسن و به وجه اکمل استفاده کنند.
سؤال دوم: چگـونـه مـی‌تـوان فرصـت‌های کارآفرینی را شناسایی کرد؟
دکتر فاضلی: کسانی می‌توانند فرصت‌ها را ببینند که انگیـزه درونـی و ذهنیـت مثبـت به فضـای کشـور و بـازار کـار داشـته باشند. توسعه فناوری‌های روز در حـوزه یادگیـری و آموزش، بستری وسیع و زمینی حاصلخیز برای کاشتن بذر کسب‌وکارهای مبتنی بر فناوری آموزشی فراهم کرده است. حـوزه یادگیـری و آمـوزش جـزو ده تـرند برتر کسب‌وکار در آینده‌‌اند. لازم است فناوران آموزشی در کنار مدرک و تخصص، تجربه کاری کسب کنند. شرکت‌های دانش‌بنیان و همین‌طور محیط کاری اشتراکی در پارک‌هـای علمـی و فناوری یا مراکز کارآفرینی دانشگاه محیط‌های خوبی برای کسب تجربه هستند. در رشتـه‌هـای فنـی‌مهندسـی متخصصانی داریم که در تولید محتوا قوی هستند، اما دانش فناوری آموزشی و برنامه‌ریزی درسی را ندارند. بنابراین، اگر فنـاوران آمـوزشـی در محیط‌هـای اشتراکی قرار بگیرند تا تخصص‌هـای مکمـل خود را پیدا کنند، می‌توانند مجموعه کاری پویا و مفیدی را ایجاد کنند.
سؤال سوم: چطور می‌توان مدل کسب‌وکاری طراحی کرد که در طول تحقیق سود حداقلی داشته باشد تا برای ادامه انگیزه‌بخش باشد؟
دکتر رضایی: کارآفرینی با کمک‌نوآوری (استارتاپی) تفاوت ماهوی دارد. ما باید بدانیم به دنبال کدام هستیم. کمک‌نوآوری قدم‌زدن در فضایی تاریک است؛ به دنبال پیداکردن روزنه‌ای باشیم که به روشنایی برسیم. کمک‌نوآور ممکن در ابتدای کار از مشتری و محصولی که ارائه می‌دهد آگاهی نداشته باشد، اما کارآفرین در فضایی روشن گام برمی‌دارد، مخاطبش را می‌شناسد و درآمدش مشخص است. کارآفرین خوب فرصت‌جوست. فرصت‌آفرین و فرصت‌طلب است. فرصت‌طلبی در حوزه کسب‌وکار یک فضیلت است. کارآفرین فرصت‌طلب راحت‌تر می‌تواند سهمی از بازار را به دست بیاورد. هرکسی نمی‌تواند کارآفرین باشد. نیاز است توانمندی‌هایی در وجود فرد باشند. اکنون زیست‌بوم کمک نوآوری توسعه پیدا کرده است و شتاب‌دهنده‌ها و مراکز رشد زیادی داریم که می‌توانیم از کمکشان استفاده کنیم. وقتی وارد زیست‌بوم می‌شویم، مسیر پیدا می‌شود. از فهرست شتاب‌دهنده‌ها در وبگاه ecomotive.ir/accelerators-list می‌توان بهره گرفت و در رویدادها شرکت کرد تا مسیر پیدا شود. کارکردن در حوزه آموزش دیربازده است و صبر، تحمل و حوصله می‌خواهد.
سؤال چهـارم: در مـورد سیاست‌هایی که آموزش‌وپرورش برای آموزش حضـوری و همیـن‌طـور آمـوزش ترکیبی در پیش گرفته است، شما چه پیشنهادی دارید؟
دکتر حاتمی: اگر ما در فضای دانشگاه و مدرسه شرایط لذت‌بخشی از آموزش الکترونیکی را تجربه کردیم، دیگر هرگـز این را از دسـت نخواهیـم داد و هر مانعی هم ایجاد شـود مـا راه خود را پیدا خواهیم کرد و ادامه خواهیم داد. دریایی از تولید محتوای الکترونیکی در کشور انجام شده است و معلمانی در مناطق بسیار دوردست کارهای خلاقانه انجام داده‌اند که برای همگان قابل‌استفاده است و این رهاورد کروناست. با آمدن ویروس کرونا، تولید محتوای الکترونیکی و ال‌ام‌اس‌ها بازار پیدا کردند و جای خوش‌حالی بود، اما جای تأسف آنجاست که آن‌هایی که یک‌شبه استاد و معلم (که از او حمـایت نشد) را مجبـور کردنـد آموزش مجـازی داشته باشد، امروز می‌گویند آموزش الکترونیکی ممنوع است. نه اینـکه آمـوزش الکترونیکی مشکل داشته باشد، بلکه زیرساخت‌هـای ما مشـکل دارد. کارکنـان مـا آموزش ندیدند و اینترنت پرسرعت نداریم. به جای تسهیلگری، ایجادکردن مانع، پاک‌کردن صورت‌مسئله را پیاده می‌کنند. ما باید راه‌حل ارائه کنیم. ما هرگز به قبل کرونا برنمی‌گردیم؛ نه معلم، نه دانشجو و نه دانش‌آموز. اگر ما فناوران آموزشی با این موضوع فعالانه برخورد کنیم و وظیفه خود بدانیم که آموزش الکترونیکی استاندارد و باکیفیت را ترویج دهیم، این آموزش‌ها خواهند ماند. اگر زیرساخت‌ها به‌اندازه کافی فراهم شوند، اکنون ایران بهشت فناوران است و آن‌ها می‌توانند فرصت‌های بدیع بیافرینند، مؤثر واقع شوند، دانششان را به مرحله عمل برسانند و به ارتقای کیفیت آموزشی کمک کنند. هیچ جامعه‌ای توسعه پیدا نخواهد کرد، مگر اینکه نظام آموزشی آن جامعه توسعه پیدا کند و هیچ نظام آموزشی توسعه پیدا نخواهد کرد، مگر اینکه نظام تربیت‌معلم آن توسعه پیدا کند. اینجاست که فناوران آموزشی می‌توانند به اجرای بهینه و باکیفیت برنامه درسی در دانشگاه فرهنگیان و تـربیـت دبیـر شهیـد رجایـی و همیـن‌طور آموزش ضمن خدمت معلمان کمک کنند. فناور آموزشی باید تخصصش را به ثروت‌آفرینی تبدیل کند و مخاطب و مشتـری‌اش را پیدا کند. فقط به پول فکرکردن راه به جایی نخواهد برد. اگر به قصد خدمت و عملیاتی‌کردن نظریه‌ها و دانش گام برداریم، حتماً به منابع مالی هم خواهیم رسید.
در پایان نشست، دکتر نیلی با تأکید بر ضرورت ادامه چنیـن نشسـت‌هـایی اظهـار داشـت: ما نتوانستیم کسانی را تربیت کنیم که بتوانند از پس شرح وظایف فنـاور آموزشـی در نهادهـا و سازمان‌هـا برآیند. به خودمان برگردیم. ما نتوانستیم نیروهای کارآفرین پرورش دهیم. سرفصل‌های دانشگاهی ما وارد حوزه تجاری‌سازی محصولات فناوری آموزشی، مدیریت، اقتصاد و بازاریابی نشدند. خلأ شبکه نخبگان فناوری آموزشی را داریم؛ بعد از دوره تحصیل همدیگر را گم می‌کنیم. ما فناوران آموزشی، حتی بعد از تجربه کرونا نتوانستیم جایگاه خود را پیدا کنیم. چنانچه در آموزش‌های ترکیبی تحرک جدی نداشته باشیم، بعید نیست با توجه به نظام متمرکز آموزش‌وپرورش نتوانیم به این سمت پیش برویم!