چشم کهکشانی ایران

بیست سال پیش که ساخت «رصدخانه ملی ایران» شروع شد، رسیدن به چنین روزی واقعاً یک رؤیا بود. اما در مهرماه امسال این رؤیا به واقعیت پیوست و تلسکوپ قدرتمند این رصدخانه توانست نخستین تصویررنگی را از یک کهکشان دوردست ثبت کند. این تصویر متعلق به یک کهکشان مارپیچی زیبا در «صورت فلکی آندرومدا» است که در فاصله بیش از 200 میلیون سال نوری از ما قرار دارد!

مدیر ساخت رصدخانه ملی ایران، دکتر حبیب خسروشاهی، استاد نجوم «پژوهشگاه دانشهای بنیادی»  است. این رصدخانه در سال 1400 به بهرهبرداری رسید.

تلسکوپ ایرانی کجاست؟
تلسکوپی که موفق به ثبت این تصویر حیرتانگیز شد، بزرگترین، پیشرفتهترین و مجهزترین تلسکوپ ایران به شمار میرود که زیر گنبد رصدخانه ملی ایران قرار گرفته است. این رصدخانه غولپیکر حدود 20 سال پیش بر فراز کوه 3600 متری «گرگش» در جنوب شهر کاشان مستقر شده است. قله گرگش دومین قله بلند «رشته کوه کرکس» بهشمار میرود. پروژه رصدخانه ملی ایران را میتوان یکی از بزرگترین پروژههای علمی کشور دانست.

ویژگیهای حیرت‌انگیز تلسکوپ ایرانی
این تلسکوپی نوری است که دو آینه دارد: یک آینه کروی به قطر 4/3 متر و به  ضخامت 18 سانتیمتر که بخش اصلی تلسکوپ را تشکیل داده است و آینه دیگری که حدود 60 سانتیمتر قطر دارد. این غول نوری وزنی در حدود 90 تن دارد! تصور کنید انتقال این غول آینهای به بالای یک کوه 3600 متری چقدر کار حساس و دشواری بوده است!
فضای ساختمان رصدخانه ملی ایران بیش از 2000 متر وسعت دارد که گنبد تلسکوپ بخش کوچکی از این فضا را به خود اختصاص داده است و بقیه قسمتها برای فعالیتهای پژوهشی و مطالعاتی در نظر گرفته شدهاند. رصدخانه ملی ایران، با 40 هزار قطعه مکانیکی و  بیش از 75 هزار قطعه الکترونیکی، یکی از مهمترین سازههای علمی کشور به شمار میرود. شاید به همین دلیل است که بیش از 5/2 میلیون نفر ساعت برای ساخت آن زمان صرف شده است!
جری گیلمور، اخترشناس دانشگاه کمبریج و رئیس هیئت مشاوران بینالمللی رصدخانه ملی ایران، دراینباره میگوید: «هیچکس در ایران قبلاً کاری در این مقیاس انجام نداده بود.»

مأموریت تلسکوپ ایرانی
این تلسکوپ قرار است در زمینه کهکشانها، مجموعههای کهکشانی، ستارهها و تحول آنها، سیارههای فراخورشیدی و البته پدیدههای پر انرژی در جهان مطالعات ارزشمندی انجام دهد. تلسکوپ ایرانی، با استفاده از آخرین فناوری در واپایش (کنترل) حرکت محورها، میتواند اجرام آسمانی را با دقت بسیار خوبی رهگیری کند و به ستارهشناسان ایرانی برای شناسایی سیارههای فراخورشیدی و رصد کهکشانهای بسیاربسیار دوردست یاری رساند.
یکی از مأموریتهای مهم تلسکوپ ایرانی بررسی تاریخچه ساختارهای بزرگمقیاس عالم و همچنین طیفی از ستارگان گوناگون است تا دانشمندان بتوانند به کمک آن از ویژگیهای فیزیکی ستارگان و کهکشانها با خبر شوند. تلسکوپ رصدخانه ملی ایران را میتوان نخستین سازه دقیق و عظیم ایرانی دانست که از آخرین فناوریهای علم مکانیک و نورشناسی در آن استفاده شده است.

رصدسرا کجاست؟
«رصدسرا» بخشی از پروژه رصدخانه ملی است شامل بخشهای پژوهشی، کارگاهها، اقامتگاهها و همچنین سایر تجهیزات رصدی که به نصب آنها در نقاط مرتفع نیازی نیست. رصدسرا در هفت کیلومتری شمال شرق شهر «کامو» در حوالی قله گرگش قرار دارد.

گامی بزرگ برای ستارهشناسان ایرانی
با وجود آنکه تاکنون تصویرهای زیادی از کهکشانها توسط تلسکوپهای زمینی و فضایی دیگر ثبت شده است، اما رسیدن به این دستاورد، برای مهندسان، فیزیکدانان و ستارهشناسان کشور ما افتخار بزرگی به شمار میرود. در طول تکمیل این پروژه بسیاری از فناوریهای ما بهروز شدند و دانشمندان ایرانی با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم کردند. با تلاش و پشتکار میتوانیم به هدفهای بزرگ نزدیک شویم و در کنار دانشمندان دیگر جهان، از کشف رازهای جهان هستی لذت ببریم. رصدخانه ملی ایرانی بهزودی پروژههایی را برای دانشجویان و دانشآموزان علاقهمند آغاز خواهد کرد.


منبع: http//:ino.org.ir سایت رسمی رصدخانه ملی ایران