درباره اهمیت رشته گیاهان دارویی و آینده آن توضیح دهید؟
اهمیت این شغل به‌طور مشخص آن است که ما در آینده می‌توانیم کسب‌وکارهایی را ایجاد کنیم که لازمه آن، آشناشدن دانش‌آموزان با این موضوع است. متأسفانه در حال حاضر تصور می‌شود کارکرد این رشته فقط ساخت دم‌نوش‌ها برای نوشیدن یا درست‌کردن ترکیب‌ها برای درمان‌های موضعی و سطحی است، اما این‌ها تمام کاربرد گیاهان دارویی نیستند. ما از گیاهان دارویی می‌توانیم در حوزه‌های صنعت آرایشی بهداشتی، عطرسازی و مواد غذایی استفاده کنیم. به‌طور مثال، از دانه‌های ریزی که در برگ‌های کاج وجود دارند، برای ساخت پایه‌های اصلی تولید عطر استفاده می‌شود. یا مثلاً برگ‌های چای که تاکنون به‌صورت شیمیایی خشک می‌شدند و خاصیتشان کم می‌شد، به شیوه‌ای جدید خشک می‌شوند و خاصیت درمانی دارند. ما اگر بتوانیم همین موارد را به‌صورت شفاف و همراه با مصداق‌ها برای دانش‌آموزان توضیح دهیم، هم برای تحصیل در آن ترغیب می‌شوند و هم خیالشان از شغل آینده‌شان راحت می‌شود.
چگونه دانش‌آموزان را به تحصیل در این رشته ترغیب کنیم؟
در حال حاضر دستگاه‌های آموزشی ما نظری و الگوهای تدریسمان تکراری هستند. همین وضعیت در کسب‌وکار هم وجود دارد. دانش‌آموزان ما چقدر با الگوهای کسب‌وکار آشنایند؟ ما باید گروه‌هایی را ایجاد کنیم تا آینده و جایگاه شغلی رشته گیاهان دارویی را برای دانش‌آموزان آشکار کنند. فردی که می‌رود و پزشکی می‌خواند، راضی است، چون می‌داند در آینده، هم درآمد خوبی دارد و هم جایگاه اجتماعی. اما نگاهی که به آینده کاری رشته گیاهان دارویی وجود دارد، در نهایت کار عطاری است. ما نتوانستیم ارزش خوبی برای دانش‌آموزان ایجاد کنیم تا بازار کار رشته گیاهان دارویی را گسترده بدانند؛ نه در حد عطاری! موضوع دوم این است که ما به «شتاب‌دهنده و خانه خلاق» نیاز داریم. این مرکزها برای دانش‌آموزان و دانشجویان دوره‌هایی را برگزار می‌کنند تا برای واردشدن به بازار کار آمادگی کسب کنند.
متأسفانه ما دانش‌آموزان را رها می‌کنیم و برای پس از فارغ‌التحصیلی برایشان برنامه‌ای نداریم. ما باید دانش‌آموزان را به دوره‌های کارآموزی مشغول و بعد آن‌ها را وارد بازارکار کنیم، اما فضاهایی برای کارآموزی وجود ندارند. شرکت‌ها و آزمایشگاه‌ها این ظرفیت و امکان را ندارند که دانش‌آموزان را به کار گیرند تا در کنار تحصیل کارآموز هم باشند.
برای حل این مشکلات چه می‌توان کرد؟
یکی از نمونه‌های حل این چالش، برگزاری رویدادهای فرهنگی و ترویجی، مثل جشنواره گیاهان دارویی است. ما از بچه‌ها، کسب‌وکارها و صاحب‌نظران حوزه کارآفرینی و کسب‌وکار دعوت کردیم به بچه‌ها بگویند اگر می‌خواهند کاری راه بیندازند، از چه طریق اقدام کنند. این جشنواره‌ها بچه‌ها را در معرض فضایی که باید باشند قرار می‌دهند. محیطی که پر از کسب‌وکارهای گیاهان دارویی است، دانش‌آموزان را برای حضور در بازار کار آماده میکند تا از نزدیک با چم‌وخم حرفه‌شان آگاه شوند. بچه‌ها باید ببینند بازار چه چیزی را می‌پسندد تا آن را تولید کنند.
این رشته آینده شغلی خوبی دارد، به شرط اینکه در آن خلاقیت و نوآوری به کار گرفته شود. یک‌زمانی می‌گفتند برای اینکه بیماری‌تان درمان شود، باید دوتا گیاه را مخلوط کنید و بگذارید 24 ساعت بماند، بعد آن را بخورید تا نتیجه‌اش را ببینید. بیمار هم به‌جای این‌کار، می‌رفت داروی شیمیایی مصرف می‌کرد و زیر 12 ساعت نتیجه آن را می‌دید. حالا ما باید بیایم از ظرفیت‌هایمان استفاده کنیم تا روی فراوری داروها کار کنیم؛ یعنی خودمان گیاهانی را که در درمان مؤثرند ترکیب کنیم و به شکل دارویی آماده در بازار عرضه کنیم. البته الان هم این داروها هستند. در درمان همین بیماری آنفولانزا، پایه برخی از داروها گیاهی بودند. این کار از نظر اقتصادی هم برای کشور به‌صرفه است، زیرا مواد اولیه گیاهی بسیار ارزان‌تر از مواد اولیه شیمیایی هستند. ما گونه‌های بسیار متنوع و مفیدی را در سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی داریم. اگر بتوانیم محصولات را فراوری و دستگاهی کنیم، می‌توانیم دوشادوش هندوستان پیش برویم. کار دستگاهی به این معناست که رسانه، آموزش‌وپرورش، و دانشگاه‌ها باید این حوزه را تبلیغ و معرفی کنند. حوزه گیاهان دارویی در مقایسه با داروهای شیمیایی به خط تولیدهای عظیم نیاز ندارد و دریافت مجوز برای تولیدشان آسان‌تر است. این موضوع در سرعت و سرمایه صرفه‌جویی میکند. این خصوصیات به کارآفرینان تازه‌کار در این حوزه کمک میکند.
ایده برگزاری جشنواره از کجا آمد؟
شهریورماه سال 1398 کاری را شروع کردیم که بچه‌ها بدون هیچ پالایه (فیلتر) و ممیزی می‌توانستند در آن شرکت کنند. تا آن موقع هر فراخوانی می‌خواستیم بدهیم، از دانش‌آموزان «خلاق، ایده‌پرداز و مستعد» دعوت می‌کردیم. این جملات باعث می‌شدند بعضی دانش‌آموزان ناخودآگاه با خود بگویند: «من که خلاق نیستم، من که مستعد نیستم و...». ما این روحیه را درک کردیم و فقط گفتیم: «هرکسی احساس میکند می‌خواهد یک روز خوب در کنار دیگران باشد، بیاید. بدون اینکه نیاز باشد ویژگی خاصی داشته باشد.»
در آن جشنواره بچه‌ها در زمینه‌های متعدد استعدادیابی و هدایت تحصیلی و شغلی شدند. ما این شرط را نگذاشتیم که دانش‌آموزِ رشته خاصی باشند، چون کسب‌وکار موفق به متخصص‌های زیادی نیاز دارد. هر شبکه فروش گیاهان دارویی به برنامه‌نویسی برای افتتاح وبگاه و شرکت نوآفرین (استارتاپ)، به متخصص شیمی، متخصص روابط عمومی و... نیاز دارد.
سال‌های 1399 و 1400 مصادف شدند با کرونا و جشنواره «اینوتکس» کنسل شد. سال 1401 اتفاق خوبی افتاد و آن این بود که بیش از 7000 دانش‌آموز به پارک فناوری پردیسان آمدند و در جشنواره اینوتکس شرکت کردند. هیچ محدودیتی هم برایشان نگذاشتیم و نخواستیم که امتیاز خاصی مثل اختراع، ایده ساخت یا نمره بالا داشته باشند. ما گفتیم حتی اگر صرفاً حوصله‌تان سررفته است و می‌خواهید یک روز را خوش بگذرانید، بیایید.
جشنواره گیاهان دارویی چطور رقم خورد؟
پس از اینوتکس در سال 1401 شروع کردیم برای کسب‌وکارهای خردی (خرده‌بیزنس‌هایی) مثل همین طب سنتی و گیاهان دارویی جشنواره برگزار کنیم. با توجه به اینکه شش سال بود نمایشگاه طب سنتی برگزار می‌شد، ما با آموزش‌وپرورش نشستی مشترک گذاشتیم و کارگروه تشکیل دادیم. فراخوان این جشنواره به هنرستان‌ها و پژوهش‌سراها فرستاده شد و حدود 1000 طرح و ایده برایمان آمد. مدتی بعد، برخی از ایده‌پردازها، معلم‌ها و دانش‌آموزان برای ارائه محصولاتشان آمدند. برای شرکت‌کنندگان دوره‌های ضمن خدمت مثل توانمندسازی و مدیریت مالی برگزار کردیم تا به سمت بازار کار و کسب آمادگی برای شروع کسب‌وکار خود ترغیب شوند.
مقدار رضایت و نفع این کار برای دانش‌آموزان چه قدر بود؟
بخشی از قضیه این است که دانش‌آموزان خوش‌حال بودند که به کارها و فعالیت‌های آن‌ها توجه شده است. تا پایان روز چهارمِ جشنواره همه راضی بودند. در این جشنواره یاد گرفتند چگونه تیم‌سازی کنند، ایده‌های کاربردی و عملیاتی بسازند، به بازارکار توجه کنند و... . اما بحث دیگر این است که ما چقدر می‌توانیم هدایت شغلی مؤثری برای بچه‌ها ترتیب بدهیم. با یک مثال توضیح می‌دهم. دانش‌آموزی بود که از گیاه اسطوخودوس، دارویی برای درمان دیابت ساخته بود. این دارو از دیدگاه آن دانش‌آموز خیلی‌خوب بود، اما داروهای دیگری با همین خاصیت ساخته شده‌اند که بسیار رایج هستند و تجاری شده‌اند. حال اگر این دانش‌آموز کارش را جای دیگر ارائه دهد و به او توجه نشود، سرخورده می‌شود. ما در این جشنواره دانش‌آموزان را به سمت ایده‌های ناب و عملیات‌پذیر ترغیب می‌کنیم و مسیر ورود و پیشرفت در بازارکار را به آن‌ها نشان می‌دهیم. نقش ما به‌عنوان راهبر، نشان‌دادن همین واقعیت‌ها و مانع‌ها به دانش‌آموزان است که در نهایت به رضایت دانش‌آموزان می‌انجامد.