مین چیست؟
مین مقداری مواد منفجره یا ماده دیگر است که در محفظه‌ای فلزی، چوبی یا پلاستیکی و در اندازه‌های گوناگون قرار دارد. مین را برای نابودی خودروهای نظامی سبک و سنگین، وسایل زرهی، کشتی‌ها و قایق‌ها، و نیز واردآوردن تلفات به نیروهای پیاده روی زمین، زیر خاک، در دریاها و آبراه‌ها و مناطق مرزی می‌گذارند. مین ها طوری طراحی می‌شوند که بر اثر نزدیکی، یا وارد‌آمدن فشار یا تماس فرد منفجر می‌شوند.
اولین بار از مین در سال 1277 میلادی، زمانی که مغول‌ها به سرزمین چین حمله کردند، استفاده شد. چینی‌ها که مخترع باروت بودند و اولین بار بود که از سلاح گرم استفاده می‌کردند، با کارگذاشتن بسته‌های بزرگ مواد انفجاری زیر زمین و روشن‌کردن فتیله ته آن، موجب انفجار مهیب و کشته‌شدن نفرات زیادی ازمهاجمان مغول شدند. این نخستین استفاده از بمب کاشته‌شده زیر زمین بود. البته زمان انفجار باید درست محاسبه می‌شد تا به محض رسیدن سـواران مـغول به بسته‌های انفجاری، فتیله هـم می‌سوخت و انفجار صورت می‌گرفت.
سال‌ها بعد این بسته‌های انفجاری یا همین مین‌های ساده ابتدایی به این صورت عمل می‌کردند که زیر زمین کار گذاشته می‌شدند و روی آن‌ها چوب‌های نرم می‌گذاشتند. سپس روی چوب‌ها را هم با پهن گاو می‌پوشاندند و مخفی می‌کردند. وقتی سربازان روی چوب‌ها پا می‌گذاشتند، چوب می‌شکست و فیوز چاشنی انفجاری بر اثر این ضربه فعال می‌شد و انفجار صورت می‌گرفت. البته این مین‌های ساده در دروازه‌های ورودی شهرها یا جاده‌های منتهی به شهرها کار گذاشته می‌شدند.
از قرن نوزدهم میلادی، مین‌ها به شکل امروزی ساخته شدند. این مین‌ها دارای چاشنی ضربه‌ای بودند که با فشاردادن آن فعال می‌شدند و مواد انفجاری درون مین که معمولاً «تی ان تی» است، منفجر می‌شدند.
جنگ‌های جهانی اول و دوم
استفاده از عملیات مین‌گذاری، در جنگ‌های جهانی اول و دوم، به‌ویژه در جنگ جهانی دوم به اوج خود رسید و با ورود نفربرهای زرهی و تانک‌ها به میدان‌های کارزار، علاوه بر مین‌های ضد نفر، مین‌های ضد تانک هم مورد استفاده وسیع قرارگرفتند. البته مین‌های ضد تانک در اندازه‌های بزرگ‌تر و به شکل مربع یا استوانه ساخته می‌شوند و نسبت به مین‌های ضد نفر مواد منفجره بیشتری دارند. این مین‌ها دارای یک و نیم تا چهارده کیلوگرم مواد منفجره‌اند و در ضمن برای عمل‌کردن به حدود 135کیلوگرم فشار نیاز دارند. بنابراین فردی که کمتر از این میزان وزن داشته باشد، با اطمینان می‌تواند روی آن‌ها پا بگذارد. مین‌های ضد نفر بسیار کوچک‌تر و اندازه کف دست هستند و می‌توان تعداد زیادتری از آن‌ها را کنار هم گذاشت. برخی از این مین‌ها چاشنی ضد دست و ضد لمس دارند و براثر دست‌زدن فعال می‌شوند.
از حدود 120 تا 140 میلیون مین کارگذاشته‌شده در مناطق متفاوت جهان که تا امروز صحنه درگیری‌ها بوده‌اند، چهار میلیون باقی‌مانده جنگ جهانی دوم هستند. برای پاک‌سازی مناطق مین‌گذاری‌شده به هزینه‌ای معادل 300 میلیارد دلار نیاز است و صدها سال طول می‌کشد تا پاک‌سازی به طور کامل انجام گیرد. یکی از مشکلات پاک‌سازی مین‌ها حرکت و جابه‌جایی مین‌ها بر اثر جاری‌شدن سیلاب‌ها و رانش‌های زمین است. همچنین، برخی از مناطق مین‌گذاری‌شده در مناطق کوهستانی و صعب‌العبور و دره‌ها قرار دارند که دسترسی به این مکان‌ها دشواری‌های فراوان دارد.
انواع مین
1. مین ضد نفر: برای وارد آوردن تلفات و ضایعات به افراد پیاده و ناتوان کردن آن‌ها به کار می رود.
2. مین صوتی: از طریق امواج منتشرشده از هدف منفجر می‌شود.
3. مین کف‌نشین: پس از رهاشدن از ناو یا زیردریایی یا هواپیما، در کف دریا قرار می‌گیرد. این مین دارای حسگرهای عمل‌کننده از نوع مغناطیسی، صوتی و فشاری است و برای نابودی شناورهای سطحی و زیرسطحی به کار می‌رود. امروزه از مین‌های دریایی به عنوان سلاح کارآمد برای اهداف بازدارندگی تهاجمی و حفاظتی از مناطق آبی، به‌خصوص در اطراف بندرها و ساحل‌ها استفاده می‌شود.
4. مین ضد تانک: تانک و خودروهای زرهی را از حرکت باز می‌دارد یا منهدم می‌کند.
5. مین جهنده ضد نفر: نوعی مین ضد نفر با خرج کوچک است که بدنه مین را به هوا پرتاب می‌کند. این مین در ارتفاع چند سانتی‌متری از سطح زمین منفجر می‌شود و تکه‌های آن در همه جهت‌ها پخش می‌شوند.
6. مین تأخیری: مدتی پس از فعال‌شدن منفجر می‌شود و غالباً پشت سر نیروهای عقب‌نشینی‌کننده و برای به ستوه‌آوردن و انهدام نیروهای تعقیب‌کننده دشمن به کار می‌رود.
7. مین پخشی: هواپیما، بالگرد، توپخانه یا خودروها آن را در مناطق ازپیش‌تعیین‌شده پخش می‌کنند و زیر خاک قرار داده نمی‌شوند.
8. مین ضد هوابرد: مینی که در محل‌های احتمالی پیاده‌شدن نیروهای هوابرد کار گذاشته می‌شوند.
9. مین دورفرمان: مینی که از ایستگاه فرمان از راه دور، هدایت و منفجر می‌شود.
10. مین شیمیایی: دارای مواد شیمیایی و سمی برای کشتن افراد یا ازکارانداختن و آلوده‌کردن وسایل و زمین.
روایت شهادت سید شهیدان اهل قلم در میدان مین کانال گردان کمیل!
یاد جمعه قبل افتادم. روز سیزده بدر بود. در منطقه عملیاتی «والفجر یک» بودیم. کارمان تمام شده بود. آفتاب هم داشت غروب می‌کرد. چند تا عکس یادگاری گرفتیم و به آقامرتضی گفتم: «وایسا، می‌خوام یه عکس تکی بگیرم.»
نیـم تنه (اورکـت) رنـگ‌ورورفتـه‌اش را روی شـانه‌اش انداخـت و دست‌هایش را روی سینه قلاب کرد و گفت: «عکس حجله‌ای بگیر.»
آقامرتضی برگشت سمت قاسم گفت: «قاسم از اینجا چی یادت می‌یاد؟»
قاسم رفت توی کانال. ما هم به دنبالش به زحمت از میان سیم‌های خاردار حلقوی گذشتیم. قبل از اینکه به مین‌های گوجه‌ای و واکسی برسیم، قاسم برگشت سمت دوربین و گفت: «روز سوم بود که بچه‌ها داخل این کانال محاصره بودن.»
آقامرتضی چند متر آن طرف‌تر نشسته بود، به جایی که معلوم نبود کجاست خیره شده بود. یواش‌یواش داشتیم از کانال خارج می‌شدیم. یادم نیست اول چه کسی شروع کرد. خیلی زود همه هم‌نوایی کردند: «کجایید ای شهیدان خدایی / بلاجویان دشت کربلایی.»
می‌خواندند و گریه می‌کردند. آقامرتضی به اصغر گفت: «یادت باشه فردا این شعر رو بخوونیم و ضبطش کنیم.»
آقامرتضی گفت: «چه‌کار می‌کنی؟! اینکه ضد نوره!»
گفتم: «از پشت نور خورده، خیلی قشنگه!»
آقامرتضی به سعید گفت: «چرا وایسادید؟! بریم دیگه!»
سعید گفت: «تو میدون مین باید با طمأنینه رفت آوینی‌جان.»
چند لحظه بعد به راه افتادیم. چند قدمی نرفته بودیم که صدای انفجار گوشم را پر کرد.
آقامرتضی را که خواستیم روی برانکارد بگذاریم، فریادش بلند شد و گفت: «منو کجا می‌خواید ببرید؟! می‌خوام همین‌جا شهید بشم! بذاریدم کنار همین بچه‌ها! دوست دارم همین‌جا بمونم!»
سید مرتضی آوینی، کارگردان فیلم مستند و روزنامه‌نگار حوزه فرهنگی، اهل ایران بود. مجموعه فیلم‌های مستند تلویزیونی او درباره دفاع مقدس، با نام «روایت فتح» شناخته شده است.
بیستم فروردین 1372، سید مرتضی آوینی که همراه با یک گروه فیلم‌برداری برای ساخت مجموعه جدیدی از روایت فتح به «فکه» عزیمت کرده بود، در حین بررسی منطقه و تحقیق پیرامون هشت سال دفاع مقدس، به همراه یکی از همراهانش با مین برخورد کرد و بر اثر اصابت ترکش مین باقی‌مانده از دفاع مقدس به شهادت رسید.