به طور کلی تلسکوپ‌ها2
در دو نوع «شکستی» و «بازتابی» ساخته می‌شوند.
نخستین تلسکوپ شکستی را در آغاز قرن هفدهم میلادی (سال 1609) گالیله ساخت. همچنین
نخستین تلسکوپ بازتابی را در دهه‌های
پایانی قرن هفدهم میلادی (سال 1672) نیوتون ساخت.
تلسکوپ‌های
دانش‌آموزی از نوع تلسکوپ‌های
شکستی هستند که در اندازه‌ها
و شکل‌های متنوع ساخته می‌شوند.
از این تلسکوپ‌ها برای رصدهای غیرحرفه‌ای
(آماتوری) می‌توان استفاده کرد.
مشخصه اصلی هر تلسکوپ «گشودگی» (قطر عدسی یا آینه اصلی)
آن است. هرچه قطر گشودگی تلسکوپ بیشتر باشد، نور بیشتری را جمع‌آوری
می‌کند و تصویر واضح و روشن‌تری
به دست می‌دهد. در این صورت می‌توان
اجرام کم‌نوری مثل سحابی‌ها
و کهکشان‌ها را دید.
توان جمع‌آوری
نور توسط یک تلسکوپ، با توان دوم قطر عدسی یا آینه آن متناسب است. قطر مردمک چشم
هنگام شب تقریباً 6 میلی‌متر
است. به این ترتیب، یک تلسکوپ شکستی با قطر ۲4 میلی‌متر
(تقریباً چهار برابر قطر چشم)، ۱6 بار بیشتر از چشم نور جمع‌آوری
می‌کند. همچنین یک تلسکوپ 48
میلی‌متری 64 بار بیشتر از چشم
نور جمع می‌کند.
تمرین
الف) قطر آینه اصلی تلسکوپ ملی 340 سانتی‌متر
است. توان جمع‌آوری نور توسط این
تلسکوپ چند برابر قطر مردمک چشم انسان است؟
ب) بزرگ‌ترین
تلسکوپ شکستی جهان در سال 1897 در آمریکا ساخته شد. قطر عدسی اصلی (شیئی) این تلسکوپ
102 سانتی‌متر است. توان جمع‌آوری
نور توسط تلسکوپ ملی، چند برابر این تلسکوپ است؟
آشنایی با رصدخانه ملی ایران
طرح رصدخانه ملی ایران از سال ۱۳۸۱ با آغاز مطالعات مکان‌یابی
آغاز شد و از سال ۱۳۸۸ در مسیر طراحی قرار گرفت. این طرح با پشت سر گذاشتن موفق
طراحی تفصیلی در سال ۱۳۹6 وارد مرحله ساخت شد. رصدخانه ملی ایران در جنوب‌غربی
کاشان و در قله 3600 متری «گرگش»، از قلل مرتفع رشته‌کوه
«کرکس» ساخته شده است و از سال 1401
از آن برای فعالیت‌های علمی، پژوهشی و
آموزشی در حوزه نجوم و کیهان‌شناسی
بهره‌برداری شده است.
این رصدخانه
با نام INO340 در دنیا شناخته می‌شود3
و دارای بزرگ‌ترین تلسکوپ شکستی
در منطقه است. قطر آینه اصلی آن 3 متر و 40 سانتی‌متر
(جرم 4000 کیلوگرم) و قطر آینه ثانویه آن 60 سانتی‌متر
است. این تلسکوپ از آخرین فناوری‌ها
در کنترل حرکت محورها و همچنین کنترل آینه‌های
اولیه و ثانویه استفاده می‌کند.
جرم سازه تلسکوپ حدود 90 تن است. ثبت اولین نور تلسکوپ رصدخانه ملی ایران که به
نوعی آخرین گام در مرحله تجمیعِ زیرمجموعه‌های
تلسکوپ و تکمیل بزرگ‌ترین
طرح علمی ایران است، در مهرماه 1401 انجام شد.
پی‌نوشت‌ها
1. از مؤلفان سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی
آموزشی.
2. واژه تلسکوپ (telescope)، از دو واژه (tele) به معنی دور و (scope) به معنی دیدن ساخته
شده‌است.
3. عبارت INO340 از ابتدای سه واژه Iranian
National Observatory گرفته
شده و عدد 340 نیز نشان‌دهنده
قطر آینه اصلی تلسکوپ برحسب سانتی‌متر
است.
- کاربران گرامی؛
برای مشاهده متن کامل این مطلب به فایل PDF پایین همین
صفحه مراجعه فرمایید.