برای مثال، آیا میدانید اگر خواستید توان مصرفی (وات) یک وسیله گرمکننده را تغییر دهید، چه باید بکنید؟ ممکن است بگویید: «سیم مقاومتدار (المنت) آن را عوض میکنیم.» اگر سیم دلخواه را پیدا نکردید، چهکار خواهید کرد؟ و یا فرض کنید برای آزمایشگاه منزلتان میخواهید یک گرمکن یا هویه با وات مخصوص به خود تهیه کنید، اما چنین چیزی در بازار وجود ندارد. در این صورت چه خواهید کرد؟ شما میتوانید با مطالب این مقاله و با محاسبههای ساده، مشخصات وسیله مورد نظر خود را بیابید. البته تجربه ثابت کرده است، هنگام تعمیر وسایل، به ایدههای متفاوتی میرسیم که ممکن است خیلی مفید باشند.
موضوع مهم دیگری که باید به آن توجه کرد، مقررات بینالمللی الکتریکی است. استفاده صحیح و بجا از انواع سیم، دوشاخه، کلید و پریز به اجرای دقیقتر ما کمک زیادی خواهد کرد.
در این مقاله یک سماور برقی را تعمیر و سرویس میکنیم، زیرا سماور برقی در اغلب خانهها وجود دارد.
به سماور برقی با دقت نگاه میکنیم. باید یکیک عیبهایی را که امکان دارد پیش بیایند، بررسی کنیم. اولین اتفاقی که امکان دارد رخ داده باشد، این است که دوشاخه آن بیش از اندازه گرم شده باشد. این گرما به اندازهای است که حتی اطراف سوراخهای پریز را هم میسوزاند. این مشکل بسیار رایج است. اتصال ناقص بین شاخکهای دو شاخه و پریز باعث ایجاد جرقه و حرارت میشود. مناسبترین راه تعویض پریز قدیمی با یک پریز نو و مناسب است.
مرحله بعدی روشننشدن وسیله است. در این صورت اولین کار، باز کردن دو شاخه و بررسی آن است.
کار بعدی، بررسی اتصالهای سیم برق با ترمینالهای اتصال داخل سماور است. در این صورت یک دستمال سفید پهن کنید و سماور را وارونه روی آن قرار دهید. سه یا چهار پیچ آن را باز کنید. درپوش همراه با پایههای سماور را بردارید. ترمینالهای اتصال، ترموستات (وسیله قطع و وصل)، لامپ نشان، سرهای سیم مقاومتدار و ... را مشاهده خواهید کرد.
کار بعدی بررسی ترموستات است. ساختمان و طرز کار آن به صورتهای متفاوت در کتابهای درسی فیزیک آمده است. بنابراین در این خصوص صحبت نخواهیم کرد. اما عیبهایی که ممکن است این وسیله پیدا کرده باشد، عبارتاند از:
1. اصلاً کار نکند.
2. به موقع قطع و وصل نکند.
اگر اصلاً کار نکند، امکان دارد یکی از سیمهای اتصالی قطع شده باشد که باید دوباره آنها را وصل کرد. یا در اثر نفوذ آب، ترمینالهای اتصال زنگزده و شکسته باشند. در این صورت تنها تعویض توصیه میشود.
اما در مورد قطع و وصل نکردن بهموقع چه باید کرد؟ وسط ترموستات یک پیچ کوچک تنظیم قرار دارد. شما میتوانید با یک پیچگوشتی، به آرامی آن را میزان کنید. وقتی کار میزانکردن تمام شد، یک قطره رنگ روی آن بمالید تا در اثر حرکت کنتاکتها برای قطع و وصل، تغییر نکند.
از عیبهای دیگر، روشننشدن چراغ نشان (لامپ سیگنال) است. این وسیله تشکیل شده است از یک لامپ نئون و یک مقاومت ذغالی. لامپ نئون از دو الکترود با حباب شیشهای ساخته میشود که داخل آن از گاز نئون پر شده است. لامپ نئون این خاصیت را دارد که هیچ جریانی را از خود عبور نمیدهد. به این صورت که وقتی ولتاژ دو سر الکترودها به حد لازم رسید، مقاومت بسیار زیاد آن خیلی کم میشود. گاز نئون نیز یونیزه میشود و ما آن را به صورت نور میبینیم. بههمراه لامپ، یک مقاومت ذغالی حدود 100 کیلو اهم سری شده است. این مقاومت، ولتاژ کار لامپ نئون را تأمین میکند. روشننشدن این لامپ بیشتر به خاطر اتصالات آن است.
از عیبهای مهم و معمولی دیگر، گرمنشدن سماور است. این ایراد غالباً از قطعشدن، یا به اصطلاح سوختن سیم مقاومتدار (المنت) آن ناشی میشود. برای تشخیص عیب میتوان دو سر المنت را از محل اتصال باز کرد و به دو سیم مولتیمتر (در حالت اهم) وصل کرد. حرکتنکردن عقربه دستگاه دلیل بر سوختن المنت است. میتوان از بازار المنت مشابه خرید و آن را تعویض کرد.
اما اگر این وسیله یافت نشد، یا خواستیم مقدار وات المنت را تغییر دهیم، باید خودمان آن را به صورت فنر بپیچیم. برای تهیه این المنت، طول و «اهم بر متر» سیم مهم است. باید حتماً قرقره سیم را دید. بهتر است مشخصات سیم را از روی قرقره آن یادداشت کنید. از جمله مشخصاتی که روی قرقره نوشتهاند، مقدار اهم بر متر است.
مثلاً سیمی داریم با 6 اهم بر متر. در این صورت اگر بخواهیم المنت ما 500 وات شود، با استفاده از این فرمول، طول سیم مورد نیاز به راحتی به دست میآید:
(برق 220 ولت مورد نظر است) 220 *220 تقسیم بر 550*6 که حدودا میشود 17 متر
معمولاً از هر طرف حدود 20 سانتیمتر بیشتر از مقدار بهدستآمده، برای دولاکردن و جادادن در ترمینالهای اتصال در نظر میگیرند. اما باید به مقدار وات مجازی که در این دستگاهها به کار میرود نیز توجه کرد. جدول زیر حاوی مقدارهای مشخصی برای وات دستگاههاست و استاندارد الکتریکی آنها را توصیه میکند.
نکات مهم
«نول» و «فاز» پریز را با فازمتر مشخص کنید و روی آن علامت بگذارید. دو شاخه سماور را به آن بزنید. فازمتر را به بدنه سماور اتصال دهید. جهت اتصال دوشاخه را در پریز عوض کنید و دوباره فازمتر را به بدنه سماور بزنید. در حالتی که فازمتر اصلاً روشن نمیشود، دوشاخه را علامت بزنید و سعی کنید همیشه دو شاخه به آن حالت در پریز قرار گیرد.
وقتی فازمتر روشن میشود، باید نتیجه بگیریم که اتصالی در سماور رخ داده است. آن را باز کنیم. دانههای نسوز المنت را بررسی کنیم. سیمهای لامپ سیگنال، ترموستات و برق را کنترل کنیم.
مشکل دیگری که ممکن است در سماور، کتری و اتوی بخار اتفاق بیفتد، جرمگرفتن داخل آنهاست. به این منظور میتوانید کمی سرکه یا آبلیمو در آب داخل آنها بریزید و بگذارید بجوشد. همچنین از «اسید سیتریک» که به صورت بلورهای سفیدرنگ است میتوانید استفاده کنید.