تغییر، تغییر کرده

دنیای سراسر تغییر و سراسر پیچیدگی در افق ناپیدا و دور، همه دنیاداران و دنیاورزان را به چالش طلبیده است. ا‌فراد و سازمان‌هایی که توشه کافی در کوله سفر یادگیری خویش انباشته‌اند، با نگرانی کمتر و اعتمادبه‌نفس بیشتر با تغییر مواجه می‌شوند. سعی می‌کنند ابتدا آن را فهم کنند و با خوشرویی به استقبال آن بروند و مدیریتش کنند. هرچه به جلو می‌رویم، ارزش‌هایی که به واسطه تغییرات فناورانه خلق می‌شوند، به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند و رقم می‌خورند که کسب آن‌ها، با وجود پیچیدگی و غیراستاندارد‌بودن و غیرکلیشه‌ای‌بودن، به‌آسانی میسر و دست‌یافتنی است.کسب، استفاده و کاربرد آنچه در عصر نوین به نام نوآوری، اختراع و ابداع وارد بازار ‌می‌شد، با وجود پیچیدگیِ پایین‌تر از نوآوری‌ها و ارزش‌های عصر فرانوین (فرامدرن)، به دشواری و به سختی کسب می‌شد. سازه‌های سخت و نرم همچون رایانه، ماشین‌ حساب، اتومبیل‌های سبک و سنگین، هواپیما، ابزار تشخیص پزشکی، مصداق‌های بارزی است در دشواری کسب آنان در زندگی روزمره انسان‌ها در خانه، مدرسه و جامعه. در حالی‌که امروزه همه ما شاهد ساخت و ابداع نرم‌افزارها یا ابزار ارتباط‌جمعی‌ای در تبادل اطلاعات و کسب معنی هستیم که از حیث فنی و مهندسی، حتی تا زمان پایان مصرف و خراب‌شدن و دورانداخته‌شدن، بسیار پیچیده و غیرقابل‌فهم هستند، اما مصرف‌کننده و مشتریان می‌توانند به‌راحتی و آسانی از آن‌ها استفاده کنند و به کمک آن‌ها معانی و مفاهیم بسیاری را دریابند و برای نیازهای روزانه و آینده خویش پاسخ مناسب دریافت کنند. شما قابلیت‌های گوشی تلفن همراه، شبکه اینترنت و هوش مصنوعی را در نظر بگیرید. انصافاً این فناوری‌ها از حیث پیچیدگی، با سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای دوران نوگرایی (مدرنیته) قابل‌مقایسه نیستند، اما حتی کم‌سوادترین افراد و کودکان سه‌چهارساله هم می‌توانند حسب نیازشان از آن‌ها بهره بگیرند.

با اینکه گستره و عمق تغییرات وسایل امروزی بسیار بیشتر از گذشته است، اما هیچ‌کس نگران نداشتن مهارت در استفاده از آن‌ها نیست. تغییرات به نیاز هر کس به اندازه بضاعت عملی و فنی و نیاز روزمره‌اش پاسخ می‌دهند و او را قانع می‌کنند و به دنبال خود می‌کشانند. به عبارت دیگر، هرچه فهمش بیشتر، سهمش بیشتر! در کنار جاذبه فوق‌العاده و سرگرم‌کننده و اعتیادآور و گاه دیوانه‌کننده فناوری‌‌های دنیای فرانوین و پسافرانوین (عصر مفاهیم) آنچه را باید در حاشیه و متن به آن توجه داشته باشیم، آماده‌سازی و ساختن خویش از حیث هوش، هوشیاری، علمی و فناورانه است. یعنی هرچه انسان در کسب و کار و رشته و علاقه‌ای که در آن زیست اجتماعی دارد، آماده‌تر باشد، پیروز‌تر است. این آمادگی برای انسان‌ها در دسته‌هایی از سنین متفاوت است. به‌عنوان مثال، با رعایت و احترام و زنده‌نگه‌داشتن حقوق کودکان، لازم است آن‌ها را که به قول فلاسفه «عاملیت دارند و سوژه و واحدِ عمل هستند»، به‌گونه‌ای تربیت و مراقبت کنیم که خودراهبری را به‌درستی بیاموزند و ضمن حفاظت و مراقبت آنان در شبکه‌های اجتماعی، آنچه را آن‌ها در پی آن هستند، با بسته‌های نرم‌افزاری مراقبتی همراه کنیم. البته این مهم نسبی است و  مثل همه نوپدیدها به‌ناچار آسیب‌هایی را در پی دارد که لازم است برای رسیدن به اهداف بزرگ‌تر، آن‌ها را تا حدودی نادیده انگاشت، ولی از کنارشان به‌راحتی عبور نکرد! سهم مدیران و معلمان مدرسه در این مهم و در این بسته نرم‌افزاری مراقبتی بیشتر است. ایفای درست نقش مدیران و معلمان ابتدا در فهم درست و کسب دانش لازم در نوپدیده‌هاست. چرا که نمی‌توانیم در تغییر و مدیریت آنچه نمی‌فهمیم و درباره آن دانش، اطلاعات و فهم و مهارت کافی نداریم، موفق باشیم. رمز یافتن نقش مناسب، شوق تغییر و شوق لذت یادگیری و ‌یاددهی است.

در آموزش‌وپرورش که فناوری گسترده‌تر و عمیق‌تر می‌شود و ظرفیت و فرصت به‌اشتراک‌گذاری‌ها فزونی می‌یابد، توجه به تفاوت‌های فردی یادگیرندگان افزایش می‌یابد، شخصی‌سازی یادگیری در آنان اتفاق می‌افتد و هر کودکی مالک یادگیری خویش می‌شود. اینجاست که تربیت در افق عاملیت ضرورت می‌یابد، اهمیت فراگیری آن بسیار بیشتر از گذشته رخ می‌نماید و دشواری و سختی و هنرمندانه‌بودن آن آشکار می‌شود.

بنابراین، چنانچه تغییرات را به‌درستی دنبال کنیم، با آن‌ها همراه و هم‌داستان و هم روایت شویم، و آن‌ها را فهم کنیم، بهتر می‌توانیم در انجام رسالت و وظیفه تربیتی خویش، به‌عنوان مدیر و رهبر مدرسه، عمل کنیم. این کار هم مثل همه فناوری‌های دنیای فرانوین بسیار پیچیده است. ولی چنانچه تمرکز کنیم و در سبک رهبری مدرسه دقت لازم را به کار بندیم، کار همانند استفاده و کاربرد آسان از فناوری‌های دوران فرانوین، آسان خواهد شد. بخواهیم و نترسیم و اعتمادبه‌نفس داشته باشیم و با یادگیری و یادگیرندگان همگام، همنام و همکام شویم.