دانش‌آموز پژوهنده
دانش‌آموزان ذاتاً پژوهشگرند. آنان به‌طور فطری کنجکاو، پرسشگر و جست‌وجوگر هستند. تفکر خلاق و نقاد دارند و بر اساس این ظرفیت، بهترین روش یادگیری آنان، پژوهش‌محوری خواهد بود. اگر دانش‌آموزان بر اساس فرایند پژوهش مطالب را یاد بگیرند، به خلاقیت و نوآوری می‌رسند. برعکس، اگر صرفاً مطالب درسی را حفظ کنند، زمینه‌خلاقیت و نوآوری‌شان فراهم نمی‌شود.
در عین حال، پژوهش یکی از بهترین روش‌ها برای حل مسئله است. دانش‌آموزان به‌طور دائم با مسائل گوناگون روبه‌رو هستند و باید بهترین تصمیم را بگیرند. آن‌ها از تجربه و مشورت کمک می‌گیرند، اما روش علمی (پژوهش‌محور) در حل مسائل بسیار مهم است. دانش‌آموزان با فهم مسئله، تبیین آن‌ها، جمع‌آوری اطلاعات و ارائه‌راه‌حل و ارزیابی آن‌ها تلاش می‌کنند برای مسئله راه‌حل‌های مناسب ارائه دهند.
معلم پژوهنده
با توجه به ظرفیت فطری دانش‌آموزان برای پژوهش، بهترین روش تدریس و سنجش هم پژوهش‌محور خواهد بود. معلمان به جای ارائه‌مستقیم مطالب، باید با خلق فرصت‌های چالش‌برانگیز، تفکر دانش‌آموزان را فعال کنند تا آن‌ها با طرح سؤال و طی‌کردن فرایند پژوهش مفاهیم را کشف کنند. در این رویکرد، معلم زمینه‌ساز، هدایت‌کننده، نظارت‌کننده و بازخورددهنده خواهد بود. برای تحقق رویکرد آموزش پژوهش‌محور، برنامه‌های درسی و کل فعالیت‌های مدرسه باید با رویکرد پژوهش‌محور بازطراحی شوند.
معلمان علاوه بر تدریس با رویکرد پژوهشی، باید تلاش کنند با بهره‌گیری از روش‌های پژوهش کیفی (اقدام‌پژوهی، درس‌پژوهی و روایت‌پژوهی) ضمن شناخت و حل مسائل دانش‌آموزان، ایده‌های نوین آموزشی را در کلاس و مدرسه به‌صورت آزمایشی به کار بگیرند و با تکرار آن‌ها در عمل به تولید علم (علم ـ عمل) دست بزنند.
این رویکرد از طریق درس‌پژوهی (یادگیری تیمی معلمان) حاصل می‌شود و بهترین روش غنی‌سازی روش‌های تدریس و رشد شایستگی‌های حرفه‌ای معلمان تلقی می‌شود.
معلمان در کار حرفه‌ای خود، به‌طور مستمر از نتایج پژوهش‌ها و دستاوردهای علمی بهره می‌گیرند و با انجام پژوهش در حین عمل، به ارتقای خود و دانش‌آموزان همت می‌گمارند. در عین حال، با طرح پرسش‌های اساسی همواره در خصوص کیفیت تعلیم‌وتربیت جستارورزی می‌کنند؛ ازجمله:
ـ ویژگی‌ها، نگرش و نیازهای دانش‌آموزان در عصر دیجیتال کدام‌اند؟ و در نظام برنامه‌درسی و تربیتی چه اصلاحاتی باید صورت گیرد؟
ـ فرایندهای یادگیـری مؤثـر کدام‌اند؟ بر اساس این فرایندها، رویکردهای آموزش و سنجش کدام‌اند؟
ـ استعدادیابی و هدایت تحصیلی در فرایند تدریس چگونه باید مدیریت شود؟
ـ تکوین و تعالی هویت یکپارچه در ساحت‌های تعلیم‌وتربیت در فرایند تدریس چگونه مدیریت شود؟
ـ فرهنگ کار، کارآفرینی، حفظ محیط‌زیست و مصرف بهینه در فرایند تدریس چگونه تقویت شود؟
و...
یافته‌های پژوهشی برای برخی از این پرسش‌ها جواب‌های روشنی ارائه کرده‌اند که باید از آن‌ها بهره گرفت. یافتن پاسخ‌های کامل‌تر، راهی جز پژوهش ندارد. بر اساس یافته‌های پژوهشی:
ـ فرایندهای اصلی یادگیری شامل تفکر، هیجان و تعامل اجتماعی هستند. رویکرد اساسی آموزش و سنجش، موقعیت‌محور (مسئله‌محور) و تلفیقی است (مبانی نظری سند تحول، ص 275).
ـ رویکرد اساسی در روش‌های انگیزشی، انگیزش درونی و خویشتن‌بانی است (مبانی نظری سند تحول، ص 4٠1)
بازاندیشی در مفهوم و فرایند پژوهش‌های کیفی
تعریف
ـ فرصتی برای یادگیری تیمی معلمان با تأکید بر:
ـ بازبینی پیش‌فرض‌ها / الگوهای ذهنی
ـ بازاندیشی در نگرش‌ها
ـ بازآفرینی و تولید ایده‌های جدید (خلاقیت و...)
ـ اجرای ایده‌های نوآورانه و...
هدف
ـ خودآموزی، خودنوسازی و خوداندیشی.
ـ بهسازی مستمر رویکردهای آموزشی.
ـ حل مسائل کلاسی و مدرسه‌ای.
رویکرد
ـ تولید علم درعمل
چرخه‌درس‌پژوهی
ـ تبیین مسئله، طراحی، اجرا، بازاندیشی، یادگیری
چرخه‌اقدام‌پژوهی
ـ توصیف وضعیت موجود / جمع‌آوری اطلاعات، تحلیل، انتخاب راه‌حل و اجرای آن، ارزیابی، جمع‌آوری اطلاعات، نتیجه‌گیری و پیشنهاد
روایت‌پژوهی
ـ تعریف روایت: بازنمایی رخدادها از تجربه‌های معلمی (تجربه بر بستر روایت).
ـ تعریف روایت تأملی: روایت توأم با تحلیل (عمل، تأمل بر عمل).
ـ مراحل روایت‌پژوهی: کدگذاری داده‌ها در روایت‌ها، تحلیل کدها و تبدیل آن‌ها به مقوله‌های اصلی، بحث و نتیجه‌گیری.
با توجه به نکات گفته‌شده و اهمیت مقوله‌پژوهش در مدرسه، می‌توانید مطالب پرونده‌هفته‌پژوهش را از صفحه4تا 15 مطالعه کنید.
منابع
1. مبانی نظری سند تحول (1390). انتشارات شورای عالی آموزش‌و‌پرورش.
2. تلخابی، محمود (1398). مبانی تربیت شناختی. سمت. تهران.